Болмасаң да ұқсап бақ,
Бір ғалымды көрсеңіз
А.Құнанбаев
Қайда жүрсең де, ойыңнан шықпай көңіліңді нұрландыратын, жаныңа шабыт беретін, қиялыңды қиялға жетелейтін, жүрегіңді шаттандыратын, мерейіңді тасытатын, оқып білім алған мектебің, ұстаздарың кім-кімге де ыстық қой, шіркін!
Туған жерге, білім алған мектебіңе жетер не бар, сірә? Атыңнан айналайын, ұшқан ұям мектебім, білім берген, ой берген, ақыл берген ұстаздарым!
Өткен тарихты болашаққа жеткізу парыз десек, өзім білім алған Қызылорда қаласындағы Ғ.Мұратбаев атындағы №171 мектептің кешегісі мен бүгіні еске түседі. Жыл сайын сан мыңдаған шәкірттер түлеп ұшатын жалпыға ортақ білім ордасы болғанымен, «менің мектебім» деп мақтанамын.
Осы қасиетті, құтты мекенде білім берген ұстаздарым өмірдің парасатын үйретіп, кәсіпке баулыды, тұлға ретінде қалыптастырды. Бүгінде иір-иір жолдардан өтіп, биік белестерді бағындырып, қаншама жылды артқа тастаппыз.
Ғибратты ғұмырымен, өнегелі істерімен үлгі бола білген ұстаздарым туралы естелік айтуды шәкірттік сана мен азаматтық арыма лайық парызым деп білемін.
Ұстаздарымды еске алған сайын бойымды ерекше сезім билеп, санамда әлдебір жарқын сәуле жалт еткендей әсерде боламын.
Ұлтымыздың тілі мен әдебиетін сүю, дүниетанымымның қалыптасуы ұстаздарым: М.Киікбаев, М.Байқасынова, Б.Айтманбетова, А.Қожамұратова, Б.Жарқынбаева сияқты аса қадірлі, қастерлі есімдермен байланысты. Білім алуға құштарлық, мамандық таңдау, алға ұмтылу, ғылымға қадам жасау – бәрі-бәрі жүрегіме қадір тұтып, құрметтейтін ұстаздарымның еңбегінің жемісі болар.
Ұлы ойшыл Жүсіп Баласағұн:
«Көңіл аудар даналардың
сөзіне,
Адал жанды өнеге тұт
өзіңе»
дегендей бүгінде қандай жетістікке жетсем де, арманыма тұлғасын ұқсатқан, өнеге тұтқан сол ұстаздар қалдырған із екеніне сөз жоқ. Ол үшін шәкірттік қарызым мен парызым көп…
Осы тұста менің өмірімде ерекше із қалдырған, көңіл төрінен орын алатын «Республикаға еңбегі сіңген мектеп мұғалімі» – марқұм ұстазым Жарқынбаева Балқия Қыстаубайқызын айрықша шәкірттік ілтипатпен, зор сағынышпен еске аламын. Облысқа белгілі маман, шәкірттерінің сыйлы ұстазы бұл күнде 100 жасқа келіп отыр. Ұстаз ұлағаты ұрпақ үшін мол өнеге, тағылымға толы.
Балқия Қыстаубайқызы өзі жайында жазған өмірбаяндық естелігінде: «Әкем – Қыстаубай сұлутөбелік, қыпшақ руының тұяқтысы. Ауылдың қара шаруасы, жасынан қол еңбегімен біте қайнасып өскен. Менің бес жасымда Қызылорда қаласына қоныс аударады. Анам Айша қалада бір балабақшаның тәрбиешісі, әкем теміржол маңайында жұмысшы болды. Шешем қырық тоғыз жасында дүние салды, әкем де көп ұзамай алпыс бес жасында өмірден озды».
Жарқынбаева Балқия апай естелігінде 1925 жылы бесінші мамырда дүниеге келгенін, 1955-1978 жылдарда Қызылорда қаласындағы Ғ.Мұратбаев атындағы №171 қазақ орта мектебінде қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі болғанын, 1965 жылы «Қазақ ССР-на еңбегі сіңген мұғалім» деген атақ берілгенін, жұбайы Сыр еліне танымал тұлға – Зейнулла Жарқынбаев екеуі сегіз перзент тәрбиелеп, немере, шөбере сүйген жандар болғанын баяндаған. Ата-анадан үлгі алған ұрпақтары бүгінде өркен жайып, жалғасып жатыр.
Адамның өмірі қанша жас жасағанымен емес, өмірде жасаған ізгілікті ісімен өлшенеді десек, Балқия апайдың өмірі мен өнегесі шәкірттеріне үлгі, көңіл түкпірінде жатады. Апай мен үшін аса қадірлі жан. Өте сыпайы, ерекше мінез-қылығымен, адамгершілік қасиетімен, біліктілігімен, жан-жақтылығы есімде сақталды.
Осы бір жан бізге адалдық пен әділдіктің символындай көрінетін.
Жүзі мейірімге толы, ажарлы, киімі де өзіне жарасымды, байсалды ұстазды алғаш 5-сыныпта оқып жүргенде бар-жоғы он бір жасымда көрдім. Әдебиет пәнінен сабақ өтуге сыныпқа кіріп келгендегі бекзат болмысы, құлаққа жағымды қоңыр үнімен сабақ бастағаны бәрі кешегідей.
Бастауыш сыныпты бітіріп келген біздер ұстазға ұқсауға ұмтылып, қызыға қарайтынбыз. Балқия апаймен алғаш осылай таныстық. Арманшыл балаларды өзіне баурап алған Балқия апайға шәкірттері сөйлеуіне, жүріс-тұрысына ұқсауды армандадық.
Пәнге деген қызығушылық, ұстаз болмысына сүйсіне қарау, әртүрлі оқиғалар мен өмірлік құбылыстарды ой елегінен өткізе алуға ұмтылдық. Қазақ халық ауыз әдебиетінің үлгілері ертегілер, аңыздар, мақал-мәтелдерді өткенде Балқия апай халықтың төл мәдениетін ұлтжандылықпен меңгертті. Образды ойлау, қайта елестете алу сияқты өзіндік көзқарас қалыптастыру, көрегендігі, жеке тұлғасы, бәрі – бізге үлгі болды.
Ұстаздық әлеуеті мен кісілік келбеті данышпан Абай айтқан Толық адамның қасиеттері: «Үш-ақ нәрсе адамның қасиеті: ыстық қайрат, нұрлы ақыл, жылы жүрек» иесі екендігін айғақтай түседі.
Шәкірттерін туған елдің тілі мен әдебиетін сүюге баулып, кәсіптік бағдар берді. Келешекті ойлап, батыл көсілген ол өзіне үлгі болар шәкірт өсірді.
Жоғары оқу орнын бітіріп келгенде мені «сүйікті шәкіртім» деп өзінің кабинетінің кілті, өзі пайдаланған кітаптарын, қаламсабын эстафета ретінде тапсырып, сенім артып зейнет демалысына шықты.
Салтанатты жиында ұлағатты ұстаздан эстафета қабылдау мен үшін үлкен бақыт болғанмен, жауапкершілік алу, әрине, оңай болған жоқ. Кісілік пен парасат өнегесін үлгі тұтып, сенімін ақтауға тырыстым. Бүгінде сол сенім ақталды ма, жоқ па, барынша орындауға ұмтылып келемін.
Ұстазым Балқия апай менің барлық қуаныштарымды бөлісе білді. Тұрмысқа шыққанда, ақ батасын берді. 50, 60 жасқа толған мерейтойларымда келіп, ақ тілегін айтып, мені біраз көтеріп тастады.
Балқия апайдың айтқан мына бір ғибратты сөзі әр кез ойыма оралады: «Ұлжан, қандай биіктікке шықсаң да, адамдық – ардың ісі, ұстаздық жолда адал бол!» дейтін.
Бұл менің әділ, адал болуымды меңзегені болар. Соңғы жылдары Балқия апай науқастанып жатқанын естіп, ұстаздар күнінде халін біліп, құттықтап қайтуға ұлым Бақытжанды ертіп бардым.
Апайдың қасында Ақмарал деген қызы бар екен, біздің келгенімізді естіп, қуанып қалды. Орнынан тұрып, қасымызға жақын отырып, біраз әңгімелесті. Сол кездің өзінде бізге ақыл-кеңесін айтып отырды. Менің ұлым Бақытжанға: «Сен, мамаңды күт, қазақ қызына үйлен. Өзің көрікті екенсің, ақылды, сабырлы, парасатты бол, адами қасиетті жоғары ұста» деп ұшқыр ойлы сөздермен бата берді.
Ыбырай Алтынсарин: «Ұстазды алтын діңгекке балар едім» дегендей білім мен өнерді, адамгершілік пен адамдықты, сыпайылық пен сабырлылықты, рухани байлық пен ұлттық қасиеттерді бойына сіңірген Балқия апайымды алтын діңгекке балар едім. Сізге рақмет, ұлағатты Ұстаз!
Сыр еліне өнегелі өмірін, жасампаз азаматтығын, үлгілі ізін қалдырған Жарқынбаева Балқия Қыстаубайқызының тұлғасына ұқсауды армандап: Тұлғаңды арманыма ұқсатыппын, Үлгіңді көңіліме қыстатыппын, – зердемді ашқан алтын діңгегім деп ұстаздың ізгі істерін кейінгі ұрпаққа жеткізуді шәкірттік парызым санаймын.
Ұлжан ЖАНБЕРШИЕВА,
Қорқыт ата атындағы Қызылорда университетінің профессоры, филология ғылымдарының кандидаты
