– Полковник, мынау не вертолет? – деп бақырды Глухов. – Айтпады деме, ата салам! Өлігін лақтырам терезеден!
Сөзін растағаны болар, тағы да тарс-тұрс оқ атты. Оқтары бетон қабырғаға тиіп жатқаны дуалдың келесі бетте бұғып тұрған Дәуеновке айқын естіліп қалады.
– Женя! Бұлар трассада қауіпсіздікті сақтау үшін келді. Сендерді алып бара жатқан автобустың қауіпсіздігін сақтауға. Түсіндің бе? Естідің бе?
– Керек емес! Қазір кетсін! Іштен адам түспесін! Бес минутта жоқ болмаса, бір адам өлді дей бер! – Автобустың сынған терезесінен біреудің жалбыраған басын сілкілеп көрсетті. – Міне, мынаны өлтірем.
Тікұшақ қайтадан көкке көтеріліп кетті. Оған қыстақтың басқа жағына барып қонуға бұйрық берілген-тұғын.
– Ақылға кел. Өлтіріп ештеңе ұтпайсың. Өзіңді ойла.
– Бізді Ташкентке… жо-жоқ Фрунзеге жеткізесің. Ол жақта самолет дайын тұрсын. Бізге транспорттық самолет керек. Ил-76! Ұқтың ба? Ил-76 күтіп тұратын болсын! Тағы айтам, автобус тоқтамасын! Бірден самолетке кіріп кетсін. Иранға ұшамыз.
– Өзбекстан да, Қырғызстан да – қазір басқа мемлекет. СССР емес. Олармен келісу қиын. Ең оңайы – Шымкент.
– Былшылдама! Одан да шопыр тап.
– Шопыр қашып кеткен. Басқа біреуін табайық.
– Сол шопырды тап. Сендермен салғыласып тұрмаймын! Білдің бе?!
– Иә, иә, жақсы. Табамыз.
– Начальник! – деп айқайлады бір мезет Глухов, – Шымкентке апарып құтылам деме! Миллион доллар дайындайсың! Екі «Калашников» табасың! Патрон мол болсын.
Үміт пен күдікке кезек берілген Михаил Юнусовичтің де, Есен Демесінұлының да жандары мұрын ұшында. Алайда талайды көріп, қиындыққа көндіккен тәжірибелі офицерлер сыр бермеді.
– Сен оларды Шымкентте аласың, – деп үміттендіріп қойды. – Миллион доллар шықпайды бұл жерден. Сондықтан уақыт бер бізге.
Рациядан қалмыскерлердің өзара сөйлескен дауыстары құлаққа еміс-еміс шалынып қалып жатыр. Сөздері анық емес. Өзара келісе алмай тұрған тәрізді. Сәлден соң Глуховтың қарлыққан дауысы естілді.
– Полковник! Жақсылап тыңдап ал! Бізді Ташкентке апарасың! Аэропортқа… Ташкенттің аэропортына апарасың!
– Женя, мен саған жақсылық жасайын. Өзің айттың ғой КГБ-ға қарсы емеспін деп. Жаңа сөйлестік, самолет Шымкентте таң ата дайын болады.
– Бізге Ташкент керек. Он минут уақыт берем. Он минутта жүріп кетуге бұйрық бересің. Әйтпесе шүріппені баса салам.
Бұл кезде іңір қоюланып, қас қарайып қалған болатын.
***
Өкініштен жүрегі күйіп келеді. Үнемі осы. Ешқашан жолы болып көрген емес. Жо-жоқ, әуелі әп-әдемі-ақ басталады. Сосын бәрі керісінше боп шыға келеді. Өмірі тас-талқан болғаны содан. Пойыздағы ойранды да ойланбай істеп салыпты. Бірақ, онда аздап үміт оты жылтыраған-тұғын. Содан ба, тоқтай алмай қалыпты. Қойды да кетті. Бес солдаттың үшеуін үш атты. Өлді ме, жараланды ма, о жағы белгісіз. Әйтеуір қалпақтай ұшып түскенін біледі. Соған қарағанда оқ дәл тиген сияқты. Арты не болады деп ойламады. Оған мұрша қайда? Реті солай болды. Бітті, істеп тынды. Қалған екі солдатты да ата салу керек еді. «Жә, оны қойшы, автобусқа мінген соң маужырағаным не десейші. Әттең-ай, автобусты сол бойда неге кепілге алмадым екен? ГАИ тексеріп еді, сол хабарлап үлгерген шығар. Айттым ғой, бәрі жақсы болып келе жатады да, бір сәтте тас-талқаны шыға салады. Өзімнің де тұзым жеңіл сормаңдаймын ғой».
Осылай ойлаған Глухов қолындағы пистолетті сығымдай ұстап, тістеніп қойды.
«Ішіңді ұрайын, Шымкентке дейін тыныш қоймайтынын ойласамшы. Тым болмағанда автостансаға жетпей түсіп қалсақшы. Менттерді солай да сан соқтырып кетуге болатын еді. Басқа көлік ұстайтын едік. Қап, әттең-ай! Әттең-ай! – Жүйкесі жұқарып, автобустың алдына бір, артына бір барып, дамылсыз кезе берді. – Әй, енді, тәуекел! Болса болар, болмаса бордай тозар. Бәрібір бір өлім!»
Кепіл адамдар бастарын көтеруден қалған. Бәрі-дағы екі бүктеліп, зәрелері ұшып, өмірден баз кешіп отыр. Айтпақшы, екі-екіден отырған кепіл адамдарды әр терезеге бір-бірден таратып отырғызғаным ақыл болды. КГБ-ның снайпері болуы мүмкін.
Автобус соқтыртып келеді. Алда жарығын жарқылдатқан МАИ-дың көк жолақты жеңіл көлігі.
Усов жүргізуші Сейдеханның желкесінде тұр. Пистолетті кезеніп алған.
Глухов тағы да еріксіз ойға кетті.
Усов Россияға қашайық дейді. Бірдеңе біліп айтты ма екен? Не дегенмен өз отанымыз. Өз ұлтымыз. Сібір жаққа кетіп қалсақ, біразырақ тыныш өмір сүруге болар еді. Осы тірлігімізден бірдеңе шығар ма екен? Шығару керек! Соңына дейін соғысу керек. Берілуге болмайды. Берілсең, баратын жерің тағы да сол түрме. Түрме ғана ма, ату ғой… тек қана ату. Атады да тастайды. Бүктетіліп өлесің де қаласың.
Анау полковниктің не ойы бар екен? Уәдені үйіп тастады. Бірақ бұларға еш сенуге болмас. Россияда тудым дейді, жерлес дейді. Ұрдым да, қол қойдым жерлестігіне. Қолыма кісен салған өз Россиямның менттері емес пе? Пәлен жылды мойныма қиып салған да сол өзіміздің прокурорлар мен соттар. Сондықтан маған енді Россия жоқ. Россия мен үшін өлген.
Ал мыналар… Бұларға біз керекпіз бе? Бізді қайтеді? Оларға мыналар қымбат. Осыларды аман алып қалу үшін самолет тауып бере салса, ең оңайы сол ғой. Біз деген мемлекетін бұзуға келіппіз бе? Жаруға келіппіз бе? Керек еді мемлекеті? Біз деген террорист емеспіз. Біз деген қу жанымызға сауға тілеп жүрген қашақпыз. Осыдан самолетке бір мінейікші, мыналардың бір де біреуі керек болмай қалады. Барсын үйлеріне. Тастай салам. Әуелі ақша алып алу керек. Өздерінің де арттары дірілдеп жүр-ау деймін. СССР-дан кетті, күш жоқ бұларда. Айтпақшы, бағана дұрыс айттым, мемлекетіңе қарсы емеспіз деп.
Глухов өне бойы осыны ойлап, бармағын шайнаумен болды. «Автобус неге жай жүріп келеді, а?» деп ойлады бір мезет.
– Водитель, бас газды! – Жанына жетіп барып, пистолетпен оң бүйірін қойып-қойып қалды. – Бас деймін газды.
Автобус гүжілдеп алға ұмтылды. Бірақ қайта тежелуге тура келген. Алдында ағараңдап бара жатқан МАИ-дың көк жолақты патрульдік машинасы қырық-елумен жылжып қана келеді.
Глухов терезеден қолын шығарып, пистолетті гүрс еткізіп атып жіберді де, рациядан айқай салды.
– Начальник, тез жүр, тез!
«Егер алда келе жатқан МАИ машинасының шопырын атып түсірсем… – деп ойлады Глухов, – егер дәл тигізе алсам, машина ішіндегі офицер начальнигі де қоса өлер еді. Арттағы машинадағы полковникті Усов жайратса… Самолеті құрысын, Ташкентке қарай тартып кетсек…»
***
Не әрі емес, не бері емес, он бес, жиырма метрдей жерде автобуспен құйрық тістесіп Михаил Юнусович мінген машина келеді. Есен Демесіновтің, облыс прокуроры Сансызбай Үмбетәлиевтің көліктері алға озып кеткен. Қызыл «Икарустың» алдында төбе шамын жарқылдатқан МАИ-дың патрульдік көлігі. Онда облыстық МАИ-дың бастығы, полковник Бапан Әубәкіровтің өзі отыр. Глуховтың талабы солай. Автобустан ешқандай көліктің озбауын, алда кездескендерінің жапырылып жол беруін қадап айтқан. Олардың мұндай талаптарына көнбей тағы болмайды. Онсыз да ату жазасына кесілген адамның психологиясы шытынап сынуға дайын тұрған жұп-жұқа қызған шыны сияқты, қит еткенді көтере алмайды. Осы жағын ескермесе, үлкен өкінішке қалуың әп-сәтте. Айтқанына жығыла берсең, талабын көбейтіп жіберетіні де бар. Тіпті буынсыз жерге пышақ ұруы да мүмкін. Сондықтан абайлап сөйлеспесе болмайтынын Михаил Юнусович көңіліне тоқып келеді.
Қазақстан бойынша көліктегі адамдарды кепілге алу оқиғасы бірінші рет болып тұр. Бұған дейін дәл осындай аласапыранды бастан кешіп көрмепті. Сөйлесу құралына дейін дұрыс емес, сөзің бірде естіліп, бірде естілмейді. Оңбай тұр.
«Бағана ІІМ-нің арнаулы тобына шабуыл жасауға рұқсат бермегенім жөн болыпты» деп ойын сабақтай түсті Михаил Юнусович. Дайындықсыз-ақ шабуылды бастап кетеміз дейді. Оңай ма екен? Кепілге алынған адамдарды шабуылдап барып құтқару операциясын Ұлттық Қауіпсіздік комитетінің бастығы ғана басқарады. Қызылорда облысы аумағында ондай шабуылға бұйрық беретін өзі ғана, басқа ешкімнің құқы жоқ. Сондықтан барлық жауапкершілік өз мойнында. Онда да прокурор қару қолдануға санкция берсе ғана. Ойланбай жасаған қимылың жазықсыз адамдардың өлімімен аяқталса, өкініш деген сол. Онда басыңмен жауап бересің. Қызметіңнен, марапатыңнан айырыласың. Жарайды, оны қойшы, жазықсыз адамдардың тағдырын айт!
Кешке қарай Алматыдан «А» бөлімінің арнайы жасағын басқарып Аманғали Баталов ұшып келді. Ол өзі КСРО КГБ-сының «Альфа» арнайы жасағында қызмет еткен. Қазір Қазақстанда құрылған «А» арнаулы жасағында бастықтың орынбасары. Аса тәжірибелі кәсіпқой диверсант, партизандық соғысқа маманданған көкжал. Иә, көкжал десе, көкжал-ау. Тікұшақты алысқа, жұрт көзі түспейтін жерге қондырып, сумаң етіп бір өзі жетіп келді ғой. Оның келуін қылмыскерлер тұрмақ, осындағы офицерлердің көбі байқамай қалған жоқ па? Шабуылды автобус тұрғанда емес, жүріп бара жатқанда жасау керек деп ол бірден кесіп айтты. Әрине, жай жүріп бара жатқанда. Жолдың жайын барлап келген ол, қазіргі жағдайда штурмның сәтті болатынына күмән келтірді. Трассада көліктің жылдамдығын баяулата алмайсың. Демек, шабуыл басқа жерде болуы қажет. Шымкентке қарай қозғалғаны содан кейін ғана. Шаруаны кідіртпей, облыс ішінде тындырып тастауды өзінің де жаны қалайды ғой. Бірақ… Көзің анық жетпей жасалған қимыл әттеген-аймен бітері анық.
Көлікте кепілге алынған адамдарды шабуылдап барып құтқару операциясы «Набат» деп аталады. Методикасы әлденеше рет жаттығумен дәлелденген әдіс. Соны енді іс жүзінде қолданып көрмек. Бұл әдіс кепіл адамдар мен операцияға қатысқан жауынгерлерден шығын шықпай орындалса ғана сәтті болғаны. Мұнда қылмыскерлер сөзсіз жер жастануы тиіс. Демек, өзіңе де, кепіл адамдарға да қауіп төнеді деген сөз. Жаңа республика Ұлттық қауіпсіздік комитетінің бастығы, генерал-майор Болат Абдрахманұлы «Набатты» мақұлдады. Енді соған бұйрық беру ғана қалып тұр. Қызылорда облысының аумағында болса, ол бұйрықты өзі береді, ал Шымкентке кірсе, Шымкент облыстық ҰҚК басқармасының төрағасы, генерал Есенгелді Әбзелзаминұлы Мұстафетовтың құзырына өтеді. Мейлі, бұйрықты кім берсе де, операцияның сәтті өткені қажет, қос қылмыскерді шығынсыз ұстау – бұлардың міндеті.
Михаил Юнусовичтің ойын артқы терезенің пердесін пистолетпен түріп ашып, ауық-ауық қарап қойып келе жатқан Глухов бұза берді. «Қаны қарайған неме мен жаққа қаратып келе жатқан тапаншасын басып-басып қалуы да әбден мүмкін-ау» деп сескеніп қояды Михаил Юнусович. Биыл өзі қырық тоғыз жаста екенін есіне алды. Төртінші мүшел. Ағалық мүшел. Қазақ мүшел жастан сақтанған. Мүшел жаста бір қатер бар деп сенеді қазақ. Мынау соған көрінбесе нағылсын? Михаил Юнусович соны ойлағанда оң қолымен пәлтесінің қалтасындағы пистолетті қысып-қысып қояды. Олай-бұлай боп кетсе, бес баланың тағдыры не болмақ?
Қауіпті қылмыскерлермен арпалысып келе жатып, нелер ой келмеді дейсің басына.
***
Михаил Юнусович жол бойы қос қылмыскер Евгений Глухов пен Сергей Усовты Шымкент әуежайына баруға көндіріп бақты.
«Ташкент – басқа мемлекет, жабық мемлекет. Өзбектер жадный. Самолет бергісі келмейді. Шекарасынан кіргізгісі келмейді! Біреудің проблемасы керек емес оларға!»
Қара аспанды төндіріп бақты-ау! Оған көнетін Глухов па: «Өтірік айтпа, полковник! Өтірігіңді қалтаңа салып қой. Мен білем, КГБ бірін-бірі тыңдайды! Нервіме тиме! Маған бәрібір!» деп қанды қайнатумен болды.
«Женя, – дейді Михаил Юнусович бір сәт. – Керек самолетіңді тауып тұрмыз. Саған қайдан ұшсаң да бәрібір емес пе? Шымкент деген мынау тұрған жер. Самолет дайын. Ұш та кет. Біз де үйімізге қайтайық. Сенде шатағымыз қанша?!»
Осыдан кейін Глухов пен Усовтың үндері өшті. Сірә, қисынды сөзге тоқтаса керек.
Михаил Юнусович иығынан жүк түскендей ауыр дем алғаны сонда. Алматыдағы штаб Ташкентпен де сөйлесіп отыр ғой. Қажет болса, Өзбекстан «Ил-76» ұшағын беруге келісіпті. Ал Ташкент емес, Шымкент әуежайына барудың маңызы зор боп тұр. Сексенінші жылдардың өзінде ұшақтағы кепіл адамдарды құтқару жаттығулары үш әуежайда өткен. Соның бірі – Шымкент әуежайы. Ол әуежай «А» арнаулы жасағының сарбаздарына жақсы таныс. Бұның өзі операцияның сәтті өтуіне әсер етпей қоймайды. Михаил Юнусович осы ойын айтқанда республикалық штабтағылар сөзге келмей келісті. Сол себепті Шымкентте қызу дайындық жүріп жатыр. Расында Шымкентте «Ил-76» ұшағы жоқ. Шабуылды ұшаққа жетпей бастап кетеміз деген жоспар ғана бар. Дайындап қойғаны басқа ұшақ.
Шымкент әуежайына бару мәселесі шешілген соң, арнаулы сарбаздар мінген тікұшақ солай қарай жедел ұшып кетті. Осылайша қылмыскерлерді әрең иліктіріп келе жатқанда, ойламаған жерден тағы бір қырсық кезікпесі бар ма?
Түркістанға жете қоймаған, Шорнақ ауылының тұсы еді. Сағат түнгі он екі, әлде бірдің шамасы ма екен. Алда келе жатқан МАИ көлігінде отырған полковник Бапан Әубәкіров автобустың кідіргенін байқады. Патрульдік машинаны капитан Абдолла Нұрғалиев жүргізіп келе жатқан. Қасында «Калашников» автоматты мылтығын ұстаған сержант отыр. Автобус алға бір, артқа бір ырғалып әрең бұрылды да, артқа қарай жөнеп берді. Соңынан екпіндетіп бұлар келеді. «Икарус» трассаның сол жақ бетіндегі май құю стансасына бұрылып, тоқтауға ыңғайлана берген. Сол сәтте бөтен бір фура машинасы алға түсіп кеткені. Соны көрген қылмыскерлер, сірә, шабуыл деп ойлап қалды ма, бұларға қарай оқ жаудырып жіберсін. Май құю стансасының маңайы қараңғы, жалғыз лампа жарық түсіріп, қарық қыла алмай тұрған. Әлгі фура дереу бұрылып алып, алды-артына қарамай зыта жөнелді. Михаил Дәуенов пен Бапан Әубәкіров фураның өздеріне еш қатысы жоғын, кездейсоқтық екенін рупордан айтып, жүйкелері жұқарып отыр еді, біреу терезені тықылдатқаны. Қараса, «Икарустың» шопыры. Қалш-қалш етеді. Қатты қорыққан. Үш баласы барын, өзінен басқа жұмыс істейтін ешкім жоғын кекештеніп айта береді. «Оң жақ бүйірім ісіп кетті, пистолетпен ұрып келді» деп, жыларман боп тұр. Мына түрімен рөлге отырып қарық қылмасы анық.
– Полковник? Неге май құймайды? – деп қышқырды Глухов. Дауысы түнгі далада анық естілді.
– Заправщик жоқ. Сенің атқаныңнан қорқып қашып кетіпті.
Глухов орысшалап боқтап жатыр.
– Водитель қайда?
– Автобуста емес пе?
– Заправка жасауға кетті.
– Мен көргем жоқ. Ол да қашқан шығар?!
– Давай, водитель тап! Әйтпесе бір адам өледі, – деді жынданып.
Автобустың артқы жағында тұрған МАИ көлігіне қарата жобалап екі мәрте оқ шығарды.
Жеті қараңғы түнде қайдағы водитель? Сол арада капитан Абдолла Нұрғалиев сөзге араласты.
– Тәуекел, мен айдап барам! – деді белсеніп. Михаил Дәуенов те, Бапан Әубәкіров те ұзын бойлы, батыр тұлғалы МАИ қызметкерінің батыл қимылына ырза көңілмен қарады. Алайда, екеуі де бір шешімге келе алмай тұр. Капитан формасымен бара алмасы түсінікті. Ал жәй киімді бұған қапелімде қайдан таппақ?
Глуховтың боқтап сөйлеген дауысы естілді.
– Полковник! Водитель тап!
Автобустың алдыңғы жағында жас баланың желкесіне пистолет тақап тұрған сұлбасы айқын аңғарылды. – Он бес минут уақыт берем. Әйтпесе мына баланы атам. Давай, трассадан алып кел!
Облыстық МАИ бастығы, полковник Бапан Әубәкіров трассаға жетуге асықты. Трассадағы жағдай қылмыскерлерге айқын көрініп тұр. Алғаш кездескен машинаның жүргізушісі не жағдай екенін сұрамастан басын алып қашты. Одан кейін ресейлік нөмір таққан КамАЗ көрінді. Онда отырған екі орыс жігіт түн ортасында тоқтатқан полковникке үрке қарасқан. Сірә, МАИ-ға ұсталдық па деп, қорқып қалған сыңайлы. МАИ бастығы оларға жағдайды түсіндіріп еді, ол шопыр да барғысы келмей қипақтай қалды.
– Егер сендер келіспесеңдер, заложник баланы атып тастайды! – деді Бапан қаңтарылып тұрған автобусты қолымен нұсқап. – Автобусты айдауға ГАИ-дың жігіттерін жолатпай тұр.
Шопырдың жанындағы дембелше келген, қырықтың үстіндегі орыс сонда ғана илікті.
– Ойланатын түгі жоқ, – деді оқыс шешімге келген ол кабинаның артқы жағында жатқан курткасына қолын соза беріп. – Көрейік қандай сойқан екен? Баяғыда Кавказда солдат боп жүргенде групповой төбелеске қатысам деп, мен де отырып шыққанмын түрмеге.
«Икарусқа» жақын барам дегенше өздерінің Самара қаласына жол тартқанын, сондағы АТП-1 мекемесі бастығының жабдықтау жөніндегі орынбасары боп жұмыс істейтінін, аты-жөні Александр Шехонин екенін айтып үлгерді.
– Сақ бол, – деді Михаил Юнусович өзінен бірер жас кіші көрінген жігітті арқаға қағып. Басқа ештеңе айта алмады. Айтатындай да уақыт жоқ еді.
Автобус алға жылжыды. Жүйкені жұқартқан минуттар ақырын өтіп жатты.
«Автобус терезесіне перде қалай бекітілген? Қылмыскерлер көлік ішінде қай жерде жүреді?» Штаб жақтан осындай нақты сұраққа жауап талап етілгенде Михаил Юнусович «А» арнаулы жасағының сарбаздары шабуылға дайындалып жатқанын түсіне қойды.
Түркістанға жете бергенде «Икарус» тағы да кері бұрылып алып, Қызылордаға қарай ағыза жөнелсін. Соңынан қуып жеткен бұлар келіссөзге қайта кірісті.
Авторларға анықтама
Нұрлыбек САМАТҰЛЫ
Қызылорда пединститутының «Қазақ тілі мен әдебиеті» факультетін бітірген. Осы оқу орнында мұғалім, Қызылорда облыстық телерадиокомпаниясында, «Хабар» телеарнасында редактор, республикалық «Ана тілі» газетінде, «Жұлдыз» әдеби журналында бөлім меңгеруші қызметін атқарған. Қазір «Таң-Шолпан» әдеби-көркем, көпшілік журналының бас редакторы.
Әмірбек Шаймағамбетов
Өскемен жол құрылысы институты мен Қазақ құқықтану және халықаралық қатынастар институтын бітірген. Сырдария аудандық ішкі істер бөлімінің бастығы, Қызылорда қалалық ішкі істер басқармасының бастығы, облыстық ішкі істер департаменті бастығының орынбасары қызметтерін атқарған. Полиция полковнигі. Жалағаш ауданының Құрметті азаматы, «ҚР Ішкі істер органдарының Құрметті қызметкері».
(Басы өткен санда.
Жалғасы бар)
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<