…Ақын ел-жұртын түрлі өнерді игеруге үгіттеді. Соның бәрі уақыттың талабы екенін ол анық аңғарып, ұлтына ертерек үн қатты. Тіпті қазір айтып жүрген интеллектуалды ұлт қалыптастыру идеясы Абайдан бастау алды деуге болады. Ұлы ойшыл әр сөзімен ұлттың өресін өсіруді көздеді. Сондықтан Абайды терең тануға баса мән бергеніміз жөн.
Абайды тану – адамның өзін-өзі тануы. Адамның өзін-өзі тануы және үнемі дамып отыруы, ғылымға, білімге басымдық беруі – кемелдіктің көрінісі. Интеллектуалды ұлт дегеніміз де – осы. Осыған орай, Абай сөзі ұрпақтың бағыт алатын темірқазығына айналуы қажет, – деді Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Абай және ХХІ ғасырдағы Қазақстан» атты мақаласында.
Қоғамдық санаға қозғау салды
М.Әуезов пен Л.Соболевтің бірігіп жазған «Абай» трагедиясы 1940 жылы А.Тоқпановтың режиссерлігімен тұңғыш рет сахнаға шықты. Өнер туындысында сол кезеңнің қоғамдық мәселесі көтерілді. Дәлірек айтсақ, операдағы Абай образы – сол кезеңдегі адамдар арасындағы әділетсіздікке қарсы күресіп, тағдыры талқыға түскен екі жасты «ескіліктің» құрсауынан алып шығатын адамгершілік болмысы биік тұлға. Осындай жаңашыл идеясымен қоғамдық санаға сәуле түсірген шығарма қазақ театр өнерінің өркендеуіне игі ықпал етті. Бүгінгі күні «Абай» трагедиясы көптеген қазақ театрының үздік туындылары қатарына енді.
1944 жылы «Абай» трагедиясы пьесалық жанрдан опералық жанрға өңделіп, қазақтың опера және балет театрында Абайдың 100 жылдық мерейтойы қарсаңында қойылды. Жаңа туындының либреттосын М.Әуезовтің өзі жазды. Ал композиторы А.Жұбанов пен Л.Хамиди. Операны сахнаға шығарған режиссері Қ.Жандарбеков, суретшісі Қ.Қожықов, дирижері Л.Шаргородский болды.
Операда басты кейіпкер – Абайдың өмір сүрген заманы, қазақ даласындағы орыс билігінің отаршыл саясаты, одан бөлек, кейбір қазақ байларының кедей-кепшікке қысымы көрініс тапқан. Оқиға барысында Жиренше, Нарымбет сияқты әлеуетті байлардың қарсылығына ұшыраған екі жастың тағдырына адамгершілік болмысымен араша түскен Абай бейнесі қара қылды қақ жарған әділдігімен асқақ тұр, яғни, Абайдың шәкірті Айдар мен оның сүйген қызы Ажардың басынан өткен жағдайлар тақырыпқа негіз болған. Бас бостандығын аңсаған қос ғашыққа болысқан Абай ақырында әлеуетті күшке қарсы тұрып, әділдікке жетеді. Әйтсе де, айласын асырған олар жас жігіт Айдарға у беріп өлтіреді. Түптеп келгенде, туынды қалыптасып қалған қоғамдық көзқарасты өзгертуге бағытталған.
Операның жалпы музыкасы халық әндерімен әдемі жарасым тапқан. Абайдың кейбір ариялары мен ариозалары ұлы ақынның өз әндерімен үндес пайдаланылған, ал бірқатары халық музыкасынан алынған. Бір ғажабы – арада ғасырға таяу уақыт өтсе де осынау бірегей өнер туындысы көрермен көңілінен жоғары орын алып отыр.
Опера 1958 жылы Мәскеуде өткен Қазақстан өнері мен әдебиетінің онкүндігінде қойылды. Композитор А.Жұбанов пен Л.Хамидиге «Абай» операсы үшін Қазақ КСР-інің Мемлекеттік сыйлығы берілді.
Абай образын өткен ғасырдың 40-жылдары театр корифейі Қалибек Қуанышбаевтан бастап, бүгінде Болат Әбділманов, Ерлан Біләл, Азамат Сатыбалды, Нұркен Өтеуілов сынды сахна саңлақтары сомдады.
Абай атындағы Қазақ мемлекеттік академиялық опера және балет театры 1934 жылы 13 қаңтарда Мұхтар Әуезовтің либреттосы «Айман-Шолпан» музыкалық қойылымымен ашылды. Бұл –Қазақстанда тұңғыш ашылған кәсіби музыкалық театр болатын. Қазіргі таңда негізгі бағыты – опера және балет өнерiнде Қазақстанның мәдени саясатын іске асыратын және халықтың мәдени деңгейiн көтеретін көркем шығармалар қойылымдарын ұйымдастыру және қою, ұлттық және халықаралық мәдени мұраны насихаттауға негізделген.
Батыс елінде биік бағаланды
«Абай» операсы 2012 жылы белгілі дирижер, бірнеше халықаралық байқаудың жеңімпазы, Қазақстанның Еңбек сіңірген қайраткері А.Бөрібаевтың жетекшілігімен Германияның Майнинген қаласының Тюрингии мемлекеттік опера театрында сахналанған болатын.
– «Абай» қойылымында махаббат, адалдық, әділдік сынды өлмейтін адамзат құндылықтары тақырыпқа өзек болғандықтан, неміс жұртшылығы жақсы қабылдады. Осы қойылымнан кейін Германияда Абайдың өлеңдеріне, неміс тіліне аударылған ақынның кітаптарына деген сұраныс арта түскен. Сондай-ақ ескі мен жаңаның арасындағы тартыс, шиеленіс шебер көрсетілген қойылым көрерменді қызықтыра түседі. Оқиғада жағымсыз образ, ескіліктің жақтаушысы Жиренше өз айтқанынан қайтпайды, ал Абай – даналықтың символы. Сондықтан да бұл қойылым қай заманда болса да барлық адамға қызық.
Мен бұл қойылымды тек қазақ халқы ғана тамашалап қоймай, басқа да ұлттар көрсе деймін. «Абай» арқылы қазақты әлемге танытқым келеді. Сондықтан да біз «Абайды» орыс және ағылшын тілдеріне аудардық. Қосымша мониторларда ағылшын және орыс тілдерінде аудармасы көрсетіліп тұрады, – дейді дирижер Алан Бөрібаев «Алаш айнасы» басылымына берген сұхбатында.
«Абай» операсы Сыр елінде сахналанды
Абай Құнанбайұлының 175 жылдығына орай «Абай» операсы Сыр елінде тұңғыш рет сахналанды. Операның қоюшы режиссері Шымкент қалалық опера және балет театрының режиссері әрі солисі, «Мәдениет қайраткері» Қайрат Құлыншақов. Басты рөлді, яғни Абай образын облыстық филармония әншісі Айдос Иманжаппаров сомдады.
Қойылымда облыстық филармонияның, Н.Бекежанов атындағы қазақ академиялық музыкалық драма театрының артистері, камералық оркестр, «Томирис» би ансамблі, Қазанғап атындағы Қызылорда музыкалық жоғары колледжінің «Ән салу» бөлімінің студенттерімен аралас хор ұжымы қатысты.
Қойылым облыстық филармониясының камералық оркестрінің сүйемелдеуімен өтті. Дирижері – «Мәдениет қайраткері», «Құрмет» орденінің иегері Кеулімжай Ботабаев.
Елде енгізілген карантин талаптарына орай тұрғындар «Абай» операсының көрсетілімін «Qyzylorda» телеарнасы мен Youtube әлеуметтік желісіндегі «Сыр шаңырағы» каналы арқылы тамашалады.
Қорыта айтқанда, ұлтымыздың ұлы ақыны, ғұлама ойшылы Абай образы театр, кино өнерінде, әлемдік әдебиет әлемінде кең танылған.
Ғазиза Әбілда,
«Сыр бойы»
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
