Бүгінде ұмыт болған халық аспаптарын қайта жаңғыртып, олардың кең түрде насихатталуына мол мүмкіндік туып отыр.
Солардың бірі – музей қорында сақталған дутар аспабы. Оны XV ғасырда малшылар арасында пайда болған деседі. Ішегі бұрын малдың ішегінен жасалса, кейін жібектен тағылған. Жалпы, дутар аспабы Орта және Оңтүстік Азия елдерінде кеңінен таралған. Бұл ішекті аспапты қазақта домбыра, алтай халықтарында топшур, ұйғыр және түркімен халықтарында дутар деп атайды.
Дутар – шертіп, қағып ойналатын екі ішекті музыкалық аспап. Бұл аспап екі түрлі әдіспен яғни, тұтас ағаштан ойылып және құралып жасалады. Құрылымына келетін болсақ, дутардың мойны жіңішкелеу, ұзын болады. Дыбыс шығаратын саңлауы біреу емес бірнешеу. Сондықтан оның дыбыстық қатары ауқымды, олар хроматикалық жүйемен орналасқан. Дутарды сол қол саусақтарымен пернені басып, ал оң қолмен қағып, саусақтармен шертіп тартады. Домбыра аспабына қарағанда дутардың өзіндік орындау ерекшеліктері бар. Музыкалық тілмен айтатын болсақ, унисон, кварта, квинта, октава бұрауына да келтіріле береді.
Айта кетейік, бұл дутар аспабы – Шиелі өңірінде дүниеге келген әнші-композитор Әлмырза Ноғайбаевқа тиесілі. Бір қызығы, аспапты Әлмырза ағамыз Түркменстанға барған сапарынан ала келген. Дутар оған 1989 жылы Ашхабад қаласында Орта Азия және Қазақстан республикалары өнерпаздарының қатысуымен ұйымдастырылған халықаралық әндер фестивалінде өнер көрсеткені үшін сыйға берілген. Бұған дәлел – дутардағы осыдан 31 жыл бұрын жазылған қолтаңба. Бұл аспапты музей қорына 2002 жылдың 26 қыркүйегі күні музейдің ғылыми қызметкері Ұлсара Нұртаева жинақтап өткізген.
Гүлжанар ОРАЗАЛИЕВА,
облыстық тарихи-өлкетану музейінің ғылыми қызметкері.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
