Данқты жерлесіміз Жалаңтөс баһадүр 1616-1656 жылдары Самарқан қаласының әкім-әміршісі болған. Әрі Бұхар хандығының әскери бас қолбасшысы ретінде Иранға, Ауғанстанға әскери жорықтар жасап, Ташкент пен Түркістандағы алауыздықтан болған наразылықтарды басып отырған. Осы жорықтардан түскен соғыс олжаларын, өзінің әкімдік лауазымына тиісті алатын қаражатын, Самарқанға бағынышты елдерден түскен салықтарды қаланың құрылысына, көгалдандыру ісіне, білім мен денсаулық сақтау саласына жұмсаған.
Ал өзінің басшылығымен салынған артында өшпес ізі іспеттес екі алып ғимарат – Шердор мен Тіллә-Қари медресесі қаланың «Регистан» алаңын осы күнге дейін сәнін келтіріп тұр. Жалаңтөс қоғамдық моншаларды да халықты толық қамтитындай етіп салдырған. Бүгінгі Алматыдағы «Арасан» шығыс моншасы Отырардағы монша үлгісімен салынғаны туралы баспасөз беттерінде де жазылды. Алайда, ол шындыққа келіңкіремейді, себебі Шыңғыс хан өзіне қарсылық көрсеткен қалаларды жермен-жексен етіп, орнын сумен толтырып, құртып жіберіп отырған. 1218 жылы Отырар қаласындағы монша мен кітапхана тағдыры осылайша аяқталған болатын, ал «Арасан» – Жалаңтөс бабамыз салдырған орта ғасырдағы моншаның көшірмесі.
Жалаңтөс өмір сүрген заманда жұқпалы аурулар – ішек, оба, түйнеме, тырысқақ, сүзек бұрқ ете түсіп, құйынша ұйтқи өтіп, халықты мыңдап қырып отырған. Жалаңтөстің қоғамдық моншаларды көптеп салдыруы қала тұрғындарының санитарлық-гигиеналық жағдайын жақсартуда жұқпалы ауруларға тосқауыл болды. Самарқанда болмаса да, оған бағынышты ауыл-аймақтарда жұқпалы ауру тараған. Әкім ретінде Жалаңтөс жұқпалы аурулардан сақтану жолдарын іздеп, зерттеген екен. Ауру ошағы пайда болған елді мекендерді көшіріп, үйлерін, киімдерін, қолданған заттарын «Мал ашуы – жан ашуы» деген сөзге де қарамастан, малын қорасымен қоса өртеп жіберіп отырған.
Індеттің адамнан, шыбын-шіркейден таралатынын білген Жалаңтөстің «Шыбынды жерде шығын бар» деген ұмытыла бастаған сөзін айта кеткеніміз жөн. Шешек ауруы шыққан үйдің маңына қара жалау байлаған ұзын ағаш қағылып, індетке қарсы егуді үйренген күтушіні ғана қалдырып, науқас туыстарына ол үйге кіріп, халін сұрауға да қатаң тыйым салған. Карантинді жасырын бұзғандар өлім жазасына кесілген. Осы жағдайлар сол кездері қазақ даласын аралаған итальян саяхатшысы Джованни дель Плано Карпини еңбектерінде толық жазылады.
Ал жеке бастың тазалығын сақтамағандықтан болатын шиқан, күбіртке, теміреткі, қышыма, қотыр, шуаш, таз болған адамдарды қатал сынаған. Сол кезде малшыларда таз ауруы көп кездескен екен. Себебі ауа-райының ыстықтығынан қорғану үшін қойшы балалар жазда ыстық өткізбейтін қой терісінен иленіп жасалған кепеш киген. Балалардың жұқа терісі қабызданып, тазға айналып отырған. Жалаңтөстің сақшылары тазалықты сақтау үшін оларға айыппұл да төлеттірген екен.
Жұқпалы ауруларға қарсы күрес адамзат тарихындағы ең өзекті мәселе болғандығы белгілі. Бұл күрес Жалаңтөс бабамыздың тұсында да мемлекеттік деңгейде жүргізілген.
2019 жылдың желтоқсанында Қытайда пайда болған коронавирус әлем халықтарын алаңдатып отыр. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы жаңа COVID-19 коронавирусын пандемия деп жариялауына байланысты Президент Жарлығымен 2020 жылдың 16 наурызынан бастап республиканың барлық аумағында төтенше жағдай енгізілді. Бүкіл халықтың денсаулығы үшін осындай шешімді дер кезінде қабылдағанына ел түсіністікпен қарауда. Алайда осы індетті әлеуметтік желілерде күлкіге айналдырғандар да табылып жатыр. Бұл күлкілі жағдай емес, дүние жүзі дүрбелең кезді басынан өткеруде. Осындай сын сағатта қауіпті індеттің таралуын болдырмау үшін атқарылып жатқан санитарлық-сауықтыру іс-шараларына баршамыз қолдау көрсетейік дегім келеді.
Бану БАҚЫТЖАН,
Қазалы теміржол ауруханасының
хирургия бөлімінің медбикесі.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
