СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ ТУРАЛЫ ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА

1372

0

«БІЗДІҢ МІНДЕТ – ХАЛЫҚҚА ҚЫЗМЕТ»
МАЗМҰНЫ
СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ ТУРАЛЫ ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
КІРІСПЕ11-ТАРАУ.ҚАЗАҚСТАННЫҢ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ САЯСАТЫ: НЕГІЗГІМАҚСАТТАРЫ МЕН ДАМУ ТРЕНДТЕРІ2
Қазақстанның сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаты іс-әрекетте: Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияның бірінші кезеңінің іске асырылу қорытындысы
………………………………..2
Сыбайлас жемқорлықпен күрес бойынша алғашқы заңнамалық актінің жиырма жылдығы, Қазақстанның сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатының эволюциясы арқауында
……………6
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың қазақстанды.қ….ү..л..г..і.с..і 82-ТАРАУ.ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖӘНЕ ҰЛТТЫҚ ДЕҢГЕЙЛЕРДЕ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚТЫҢ ТАРАЛУҮРДІСТЕРІ МЕН ЖАЙ-КҮЙІ14Халықаралық деңгейде сыбайлас жемқорлықты өлшеу14Қазақстан Республикасындағы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтың сипаты менсерпіні22
3-ТАРАУ.СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚТЫҢ АЛДЫН АЛУ ЖӨНІНДЕГІ ШАРАЛАР
………………………………………..27
Орта білім беру және мектепке дейінгі білім беру саласында28Денсаулық сақтау және дәрі-дәрмек айналымы саласында30Ауылшаруашылық жүйесінде32Жер қатынастары саласында34Жол жөндеу саласында35Спорт саласында37Мемлекттік аудит саласында39Экология саласында41Квазимемлекеттік секторда434-ТАРАУ.СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ҚОҒАМНЫҢ РӨЛІ45Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға азаматтық қоғамды тартудың негізгітәсілдері45Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру475-ТАРАУ.СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ САЯСАТ ПЕН ЗАҢНАМАНЫҢ ДАМУМҮМКІНДІКТЕРІ ЖӘНЕ ҮРДІСТЕРІ52Халықаралық сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттарды ұлттық заңнамаға енгізу52Сыбайлас жемқорлыққа қарсы жоспарлаудың жаңа тәсілдері мен трендтері56Мемлекеттік басқару жүйесіне жобалық менеджментті енгізу59ҚОРЫТЫНДЫ
СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ ТУРАЛЫ ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМАКІРІСПЕ
Тәуелсіздікке қол жеткізген кезден бастау алған Қазақстанның қазіргі заманауи тарихында Қазақстан Рес- публикасының Президенті – Елбасы- мыз Н.Ә. Назарбаевпен жарияланған жемқорлықпен табанды және ымы- расыздық күрес бағыты республика- ның сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатының негізгі мағынасын қалып- тастырады.Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимыл саясатының базалық бағытта- ры Елбасының «Қазақстан-2050» Стратегиясында, «100 нақты қадам» Ұлт жоспарында белгіленген сыбай- лас жемқорлықты іріктеу міндеттерін іске асыру арқылы нақты белгіленген.Бұл ретте, сыбайлас жемқорлық- тың көріністерін азайтудың мақсатты нұсқамаларына қол жеткізу алгоритмі сыбайлас жемқорлыққа қарсы жос- парлаудың көп деңгейлі жүйесінде бүгінгі күні басты бағдарламалық құжат болып табылатын Қазақстан- ның 2015-2025 жылдарға арналған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясында көрсетілген.Қазақстанда сыбайлас жемқор- лыққа қарсы іс-қимыл бойынша шараларды жүйелі және бірізді іске асыру ұлттық тәжірибе ауқымы мен озық халықаралық сыбайлас жемқор- лыққа қарсы тәжірибелерді тартуды ескерумен өзін-өзі жетілдіру режи- мінде тұрақты тұрған сыбайлас жем- қорлыққа қарсы саясаттың бірегей үлгісін қалыптастыруға мүмкіндік берді.Қазіргі уақытта Қазақстан Респуб- ликасында Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияның бірінші кезеңін іске асыру табысты аяқталды, бұл оны орындаудың алғашқы нәтижелерін ұғыну қажеттілігін өзектендіреді. 2015 жылғы 18 қарашада бекітілген «Сы- байлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл т уралы» ҚР Заңының талаптары тұрақты әзірлеуге негіз болған осы жыл сайынғы Сыбайлас жемқорлық- қа қарсы іс-қимыл туралы Ұлттық баяндамада өзінің көрінісін тапты.Аталған баяндаманы әзірлеу үрдісі, құрылымы және мазмұны «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл туралы Ұлттық баяндаманы дайындау, Қазақ- стан Республикасының Президентіне енгізу және оны жариялау қағидала- рын бекіту туралы» Қазақстан Респуб- ликасы Президентінің 2015 жылғы 29 желтоқсандағы № 154 Жарлығына сәйкестендірілген.Ұлттық баяндаманың мақсаты сыбайлас жемқорлықтың алдын алу бойынша практикалық іс-шараларды әзірлеу және сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманы жетілдірумен Қазақстандағы сыбайлас жемқор- лыққа қарсы саясатты және оның таралуының жай-күйі мен үрдісіне объективтік талдау болып табылады.«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимыл туралы» ҚР Заңына сәйкес Ұлттық баяндама сыбайлас жемқор- лыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі уәкілетті орган жұмысының және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимылдың басқа да субъектілері (мемлекеттік органдардың, жергілікті атқарушы органдардың, квазимемле- кеттік сектор субъектілерінің) қыз- метінің нәтижелері негізінде қалып- тастырылады.«Баяндама кіріспе, негізгі бөлімжәне қорытындыдан тұрады.
СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ ТУРАЛЫ ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
1-ТАРАУҚАЗАҚСТАННЫҢ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ САЯСАТЫ: НЕГІЗГІ МАҚСАТТАРЫ МЕН ДАМУ ТРЕНДТЕРІ
Қазақстанның сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаты іс- әрекетте: Сыбайлас жемқорлық- қа қарсы стратегияның бірінші кезеңінің іске асырылу қорытындысы Қазақстанның сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаты Тәуелсіздік алған сәттен бастап Бірінші Президент– Ұлт Көшбасшысы Н.Ә. Назарбаев-тың сыбайлас жемқорлықтың бастау-ын жоюға бағытталған берік жігеріне сүйенеді.Қазақстанның сыбайлас жемқор-лыққа қарсы саясатының идеологиясы заманауи кезеңде Елбасы алға қойған «Қазақстан – 2050» Стратегиясы және «100 нақты қадам» Ұлт жос- пары шеңберінде қойылған міндет- тердің арқасында дамудың қуатты серпінін алды.Қазақстанның сыбайлас жемқор- лыққа қарсы саясатының басты мін- деті болып сыбайлас жемқорлыққа қарсы бірыңғай фронтын қалыптастыру Елбасы «Қазақстан 2050» Страте- гиясын орындау аясында жолдаған болатын, оның басты мәні мен мағынасы сыбайлас жемқорлық көріністе- ріне қарсы мемлекет және қоғам күштерін біріктіру болды.1993 жылдан бастап Қазақстан- ның сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатының маңызды методологиялық құралы ретінде сыбайлас жем- қорлық көріністерінің пайда болуына әсер ететін себептер мен жағдайлар- ды жүйелі жоюдың бағдарламалық- жоспарлық қатынасы, сонымен бірге мемлекеттік басқарудың барлық деңгейлерінде сыбайлас жемқорлық көріністерін табанды жою болып табылады.Қазіргі кезде Қазақстанның сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаты- ның мақсаттары мен міндеттерін орындауды бағдарламалау және жоспарлау Мемлекет басшысының бастамасы бойынша 2014 жылда қабылданған 2015-2025 жылдарға арналған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегия (бұдан әрі –Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегия) және оны іске асыру бойынша 2015-2017 жы л дарға арналған іс-ша ралар аясында жүзеге асырылады.Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегия, сыбайлас жемқорлыққа қарсы алдыңғы алты мемлекеттік бағдарламаны орындау тәжірибесін өзіне қабылдап, түбегейлі түрде сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұжы- рымдамалық басымдықты өзгертті. Онда сапалы жаңа деңгейге сыбайлас жемқорлықтың алдын алу және сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұруда барлық стейкхолдерді тарту сұрақта- ры енгізілді, яғни мемлекеттік орган- дарды, мемлекеттік сыңайлы сектор, бизнес қоғамдастығы және азамат- тық қоғамдастықтар тартылды .2017 жыл Сыбайлас жемқорлық- қа қарсы стратегияның бірінші кезеңін жүзеге асырудың қорытын- дылаған жыл болды, бұл үш жылдықта Қазақстанда жаңартылған сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты іске асырудың алғашқы қорытындысын бағалауға мүмкіндік берілді.Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегия алғашында оны орындау- дың нәтижелігін өз еркімен бағалау және практикалық қорытындыны талдау әділдігін арттыру үшін сыртқы бағалау механизмдерін енгізгенін атап өту керек.Осы мақсатта 2017 жылда арнайы мониторингтік топ құрылды, оның құрамына үкіметтік емес ұйымдар, сонымен қатар БАҚ, мемлекеттік органдар және «Нұр Отан» партиясы өкілдері енді.
СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ СТРАТЕГИЯ МІНДЕТТЕРІНІҢ ЖҮЗЕГЕ АСЫРЫЛУЫ КЕЛЕСІ БАҒЫТТАРДА ЖҮРГІЗІЛДІ:Бұл ретте Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияны жүзеге асыру бойынша 2015-2017 жылдарға арналған Іс-шаралар жоспарын орындаудың бірінші кезеңінде келесі табысты нәтижеге қол жеткізілді:
2015 – 2017 ЖЫЛДАРҒА ЖОСПАРЛАНҒАН 64 ІС-ШАРАНЫҢ 20152016 2017
63ОРЫНДАЛДЫ 1АЛЫП ТАСТАЛЫНДЫ*
* Іс-шара ҚР Үкіметінің 2016 жылғы 19 шілдедегі № 414 қаулысымен жойылды. Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияны жүзеге асырудың кейбір нәтижелеріне қысқаша тоқталамыз.2015 жылғы 18 қарашада Қазақ-
стан Республикасының «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл тура- лы» Заңының қабылдануы сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты жүзеге асырудың заманауи нысандары мен әдістерін қалыптастыруда шешуші маңызға ие болды. Аталған Заңның маңызды жаңалығы сыбайлас жем- қорлыққа қарсы іс-қимылдың алдын алу шараларын пайдалануға бағыт- тың, сонымен бірге сыбайлас жем- қорлық субьектілері шеңберін кеңей- тудің, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың жаңа нысандарының (сыбайлас жемқорлыққа қарсы мони- торинг, сыбайлас жемқорлық тәуе- келдерін талдау, сыбайлас жемқор- лыққа қарсы стандарттарды қалып- тастыру және сақтау, мүдделер қайшылығын болдырмау және шешу, кәсіпкерлік саласында сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-әрекет шара- лары, сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыру, сыбай- лас жемқорлық туралы Ұлттық баяндама жасау және жариялау), сыбайлас жемқорлық құқық бұзушы- лықтары арасында нақты ажырату-лардың енгізілуі.Жаңа Заңның қабылдануы нормативтік құқықтық актілерді жетілдіру жолында да, жаңа заң қабылдауда да сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимыл заңнамасына түзетудің жаңа бағыттарын айқындатты.2015 жылғы 23 қарашада қабыл-данған «Қазақстан Республикасының мемлекеттік қызметі туралы» Заңын қабылдау маңызды мағынаға ие болды, ол мемлекеттік қызметке ашық конкурстық іріктеу механизмі арқылы меритократия принциптерін енгізу үшін жағдай жасады, біліктілік негізінде мансаптық жоғарылау, қорытынды бойынша еңбек төлемін анықтауды қамтамасыз етті.Сонымен қатар, биыл қабылдан- ған тұжырымдамалық өзара байла- нысқан  Қазақстан Республикасының«Қоғамдық  кеңестер  туралы»  және «Ақпаратқа  қол  жеткізу  туралы» екі Заңның қабылдануы заңнамалық деңгейде мемлекет тік органдар қызметінің ашықтық пен транспа- ренттілік принциптерін қоғамдық бақылаудың нәтижелі шараларын анықтаумен белгіледі, ол барлық деңгейдегі мемлекеттік органдар қызметінің нәтижелігін бағалаудың заңды механизмі болды.Қазақстан Республикасы Прези- дентінің 2015 жылғы 29 желтоқ- сандағы Жарлығымен бекітілген ҚР мемлекеттік қызметшілерінің Әдеп кодексін (Мемлекеттік қызмет- шілерінің қызметтік әдеп қағида-  лары) және әдеп бойынша уәкіл туралы Ереже қабылдау мемлекеттік қызметті этикеттендірудің белсенді үрдісінің басталуына және мемле- кеттік қызметшінің моральдық- өнегелілік бейнесін нығайтуға негіз болды.Мемлекеттік, құқық бұзушылық және сот органдарының ұйымдастыру – басқару қызметінде сыбайлас жемқорлық қауіп-қатері деңгейін төмендету мақсатында заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілер және ішкі актілерді қайта қарау бойынша үлкен жұмыс көлемі жасалды, олар сыбайлас жемқорлық көріністері мүмкіндіктерін ықшамдау мақсатын- да, нақты реттеу ережесін, мансаптық көтерілу және қызмет ету жағдайын белгілеу мақсатында бекітілген.Құқық қорғау және сот органдарында жасырын құқыққа қайшы әрекеттер, жағымсыз тәуелділік және т.б. анықтау үшін полиграфиялық зерттеулер енгізілді.Сот процесстерін және құқық қорғау органдары қызметкерлерінің қызметтік іс-әрекетін бейнефикса- циялау үрдістерін енгізілуі, олардың тарапынан құқық бұзушылықтарды бақылау үшін жағдай жасалды.Квазимемлекеттік секторда да с ы б а й л а с же м қ о р л ы қ қ а қ а р с ы жұмысты ұйымдастыруда салмақты өзгерістер болды. Соның ішінде, ұлттық компаниялар сыбайлас жем- қорлыққа қарсы жоспарлар жасап іске асыра бастады, сыбайлас жем- қорлық тәуекелдеріне ішкі талдау жасады, айқындықты үлкейтудегі кадрлық саясат принциптерін қайта қарастырды.Соңғы үш жылда сыбайлас жем- қорлық көріністеріне мүлдем төзбе- ушілік жаңа деңгейге көтерілді және қоғамда сыбайлас жемқорлықты қа б ы л д а м а у д е ңге й і кү ш е юін ің маңызды факторына айналды.Қазақстанда сыбайлас жемқор- лыққа қарсы заңнаманы жетілдіруде байыпты демеу және әкімшілік үрдістердің сыбайлас жемқорлықтың төмендеуі Қазақстанның экономика- лық ынтымақтастық және даму ұйы- мының (ЭЫДҰ) сыбайлас жемқорлық- пен күрес бойынша Стамбул іс- әрекет жоспары аясында монито- рингтік процедураларға белсенді қатысуы болды. Жекелей алғанда, халықаралық сарапшылар атап айтқандай, 2017 жылғы қыркүйек айында 19 ұсыныстан толықтай немесе жартылай 16-сы орындал- ды, 1-еуі – орындалмады (2 ұсыныс- тың орындалуы бағаланбады).Қазақстанда сыбайлас жемқор- лыққа қарсы стратегияның бірінші кезеңінің іске асырылуы сыбайлас жемқорлық көріністерінің төмендеуі бойынша мемлекеттік органдар іс- әрекетіне халықтың сенімін айтар- лықтай нығайтты.Әлеуметтік зерттеу қорытындыла- ры Стратегияның орындалуының бірінші жылында-ақ сыбайлас жем- қорлыққа қарсы саясаттың әлеуметтік қолдауының өскенін көрсетті.Мемлекеттің сыбайлас жемқор- лыққа қарсы саясатына сенім деңгейі 2015 жылы 57,9% құрады ( 2013 жылы- 52%), орталық мемлекеттік орган- дардың сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатына – 64,8%, жергілікті атқару органдардың сыбайлас жем- қорлыққа қарсы саясатына – 51% құрады.2017 жылы 2015 жылмен салыс-тырғанда мемлекеттің сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатына сенім білдірген азаматтар үлесі 17,9% -ға өсті (55,5% -дан 73,4% -ға ).Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияны жүзеге асыру жылдарын- да да сыбайлас жемқорлық көріністе- ріне төзбеушіліктің күшеюі айтарлық- тай нәтиже берді. Зерттеу қорытын- д ы с ы н а н а з а м а т т а р д ы ң б а с ы м көпшілігі (78,8%) сыбайлас жемқор- лыққа жағымсыз қарайды. Сауална- маға жауап берушілердің 43,7%-ы мемлекеттік органдарда сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендетуде өзінің жеке үлесін қосуға дайын екендігін білдірді, сонымен бірге сыбайлас жемқорлық іс-әрекетімен жеке қақтығысқанда сыбайлас жем- қорлықтың алдын алу бойынша қандай-да бір белсенді іс-қимыл қабылдауға халықтың 47,2%-ы дайын екендігі анықталды.Тұтастай алғанда Қазақстанда сы-байлас жемқорлыққа қарсы страте- гияны жүзеге асырудың алғашқы қорытындыларын жинақтауда келесі- ні атап өтуге болады.Біріншіден, Қазақстан Президенті-Ұлт Көшбасшысы Н.Ә. Назарбаевтың қоғамдасыбайласжемқорлыққа қарсы саясатына сенімі деңгейінің күшеюі мемлекеттік билікті әлеумет- тік қолдауды айтарлықтай нығайтты. Екіншіден, сыбайлас жемқорлық- қа қарсы іс-қимыл саласында жүйелі заңды өзгерістер сыбайлас жемқор- лық құқық бұзушылықтың алдын алу жүйесінің  нығаюы  үшін  қатаң құқық-тық негіздер құрылды.Үшіншіден, мемлекеттік қызмет- те, құқық қорғау, сот органдарында, квазимемлекеттік секторда кадр саясатын сапалы қайта қарау мемле- кеттік басқарудың кадр корпусындағы сыбайлас жемқорлық деңгейін төме- ндету үшін жағдай қалыптастырды.Төртіншіден, мемлекеттік орган- дардың қоғамдық бақылауды легити- мациямен бірлесіп ашықтықты артты- руды басқарудың мемлекеттік орган- дармен қабылданатын шешімдерге жауаптылығын жоғарылатты.Бесіншіден, қоғамда сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларға бел- сенді және сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруды алға тарту сыбайлас жемқорлыққа қарсы төзбеушілікті күшейтуге мүм- кіндік берді.Сыбайлас жемқорлықпен күрес бойынша алғашқы заңна- малық актінің жиырма жылдығы, Қазақстанның сыбайлас жемқор- лыққа қарсы саясатының эволю- циясы арқауында.2018 жылдың шілдесінде 1998 жылғы 2 шілдеде Қазақстан Республи- касының «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес туралы» алғашқы Заңын қабылдаған сәттен 20 жыл толады.Тарихи тәжірибенің рефлексиясы заманауи үдерістерді түсінудің маңыз- ды құралы болып табылады, сондық- тан бұл айтулы күнге жүгіну, Қазақ- стандағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес үдерісінің қазіргі таңдағы жағдайын объективті бағалау мақса- тында, жақын өткенді ұғынудың қажеттілігін туындатады.Қазақстанның сыбайлас жемқор- лыққа қарсы саясаты өз бастауын Қазақстан Республикасы Прези- дентінің 1992 жылғы 17 наурыздағы «Ұйымдасқан нысандағы қылмыс пен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестi күшейту жөнiндегi шаралар туралы» Жарлығынан бастама алады.Қазақстанның Тұңғыш Президенті Н.Ә. Назарбаев 90-шы жылдардағы тәуелсіздік алған сәттен бастап іс жүзінде жариялаған сыбайлас жем- қорлыққа қарсы белсенді күрес, ескі номенклатура, сонымен қатар нарық- тық экономиканың қалыптасуының бастапқы дәуірінің жаңа пайда болған«пысықайлары» тарапынан да айтар- лықтай кедергілерге тап болды.Жаңадан қалыптасып келе жатқан тәуелсіз Қазақстан билігіне, шаруа- шылық күйзеліс пен қиын-қыстау саяси дағдарыс тұрғысында биліктің жаңа институттарын құру бойынша көптеген қиын міндеттерді шешуге тура келді.Бұл Қазақстанның ұлттық байлық- тарына мүдделі, шетелдік капитал ағыны арқылы жаңа қуат көзін тапқан сыбайлас жемқорлықтың таралуы деңгейінде сөзсіз көрініс тапты.Бұл жағдайларда тек батыл іс-  ә р е ке т те р ғ а н а ж а ғ д а й д ы к ү рт өзгертіп, сыбайлас жемқорлықтың етек жаюын төмендету бойынша жолды айқындай алатын еді.Осылайша 1997 жылы Қазақстан- ның Тұңғыш Президенті, еліміздің 2030 жылға дейінгі дамуын анықтау- шы алғашқы ауқымды стратегиялық құжатын баяндай отырып, маңызды басым бағыттардың бірі ретінде сыбайлас жемқорлықпен батыл және аяусыз күресті айқындады.«Тұлғалар мен лауазымдарға қарамастан, сыбайлас жемқорлықпен аяусыз күресу қажет, басқару корпусы с өз с із т а з а ру ы жә не жа ңғы ру ы қажет». Осы Елбасының сөздері сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес бойынша жүйелік заңнамалық шараларды жүзеге асрыуды бастаған орны болды.«Қазақстан-2030» стратегиясы іс жүзінде болашақтағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің негізін салды және Қазақстанның Тұңғыш Президентінің сыбайластықты тежеу- дегі табысты нәтижелерге қол жеткі- зуіне шешімділігін нығайтты.Оның салдарынан, Елбасының бастамасы бойынша 1998 жылдың шілдесінде, посткеңестік кеңістіктегі осындай заңнамалық актілердің алғашқыларының бірі болған ҚР«Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы» Заңы қабылданды.«Сыбайлас жемқорлықпен күрес» парадигмасы, сыбайлас жемқорлық- ты тоқтатуы және оның еліміздің ұлттық қауіпсіздігіне қауіп төндіретін, сыни көлемдерге дейін тамыр жай- дырмауы тиіс, шұғыл және тиімді қа рс ы іс -қи м ы л д а р ш а ра л а ры н қабылдаудың қажеттілігінен туында- ған.Заңды қабылдау сыбайлас жем- қорлыққа қарсы күресті мемлекеттің ішкі саясатының дербес саласы ретінде бөлінуінің іс жүзіндегі баста- масы болды.Бұл үдерістің катализаторы ретін- де, 2003 жылы Қазақстан Республика- сы Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттiгi (қаржы полициясы) базасын- да мамандандырылған сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес органын құру жолымен аталмыш саясатты институционалды қамтамасыз етуді енгізу болды.17 жыл бойы қолданыста болған Қазақстан Республикасының «Сыбай- лас жемқорлықпен күрес туралы» алғашқы Заңы тұрақты түрде жетіл- дірілді және бұл оған ұзақ уақыт бойына өзекті заманауи шынайылық болып қалуына мүмкіндік берді.
Бұл Заңның тарихи мәні, оның сыбайлас жемқорлықпен күрестің принциптерін, сыбайлас құқық бұзу- шылықтардың субъективтілігін, сы- байлас жемқорлықпен күресті іске асырушы органдарды, мемлекеттік қызметшілер өздеріне алуға тиіс шектеулерді, қаржылық бақылау шараларын, сыбайлас жемқорлықпен күресте көмек беретін тұлғалардың дербес құқықтарына кепілдік берудің алғашқысы және нақты анықталуын- да болып табылады.«Сыбайлас жемқорлықпен күрес туралы» алғашқы Заңның қолданыста болған мерзімінде сыбайлас жем- қорлықпен күрестің іргетасы қаланды және сыбайлас жемқорлыққа қарсы белсенді тікелей іс-әрекеттің айтар- лықтай тәжірибесі әзірленді.Сонымен бірге, сыбайлас жемқор- лыққа қарсы күресте сыбайлас жем- қорлықты тежеудің одан әрі табысты алға жылжуы, көбіне жұмысына тәуелді болатыны айқын болды, өйткені салдарлармен күрес тек қысқа мерзімді нәтиже береді және сыбайлас жемқорлықпен күрестің ұзақ мерзімділігіне қол жеткізу үшін, сыбайлас жемқорлықтың алдын алуына салмақ салу қажет.2012 жылдарда зерттеушілердің атап өтуі бойынша, Қазақстандағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимыл бойынша шаралар жүйесі 72% қылмыстық қудалаудан тұрған және тек 28% сыбайлас құқық бұзушылық- тың және профилактика жасау бойынша шаралар ғана болған.Сондықтан 2014 жылы Қазақстан Президенті – Елбасы Н.Ә. Назарбаев сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес- тің концептуалдық негіздерін түбе- гейлі қайтадан қарастыру бастамасын көтерді, бұл бірінші кезекте сыбайлас жемқорлықты туындататын тереңге тамыр жайған факторларын жоюға бағытталған, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саясатының жаңа кезеңінің бастамасы болды.Сонымен қатар, «Сыбайлас жем- қорлыққа қарсы күрес т уралы» алғашқы Заңы сыбайлас жемқорлық- қа қарсы саясаттың қалыптасуына және табыстылыққа қол жеткізуінде тарихи рөл атқарғанын, сондай-ақ оның нәтижесінде сыбайлас жемқор- лыққа қарсы саясаттың заманауи қазақстандық моделінің негізін қа- ланғандығын, сыбайлас құқық бұзу- шылықтардың алдын-алудың түрлі нысандарының қабылданғандығын, оның сыбайлас жемқорлыққа шал- дыққыштығын төмендету жоспарын- да заңнаманы жүйелік түзету тәжіри- бесі әзірленгендігін айта кету қажет.2015 жылы қабылданған Қазақ- стан Республикасының «Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл тура- лы» Заңы, алдыңғы заңның құқық қолдану практикасының таңдаулы тәжірибесін түгелдей алды. Ол жаңа сапалы деңгейде сыбайлас жемқор- лықтың алдын алу бойынша иннова- циялық алдын алу механизмдерін енгізді және Елбасы «Қазақстан-2050» Стратегиясында алға қойған, сыбай- лас жемқорлық көріністерін түбегейлі төмендету бойынша мақсаттарға қол жеткізу шеңберіндегі сыбайлас жем- қорлық саясатының мүмкіндіктерін кү ш е йт у бойы нш а а йт а рл ы қт а й іргесін жасады.Жемқорлыққа қарсы сая- саттың қазақстандық үлгісіҚазақстан Президенті – Ұлт Көшба- сшысы Н.Ә. Назарбаевтың соңғы 20 жыл ішіндегі жемқорлыққа қарсы идеологиясын жүйелі жабдықтанды- ру, Қазақстанда жемқорлыққа қарсы ерекше ұлттық іс-қимыл үлгісінің н ы ш а н ы б о л д ы . Б і р м е з г і л д е г і жергілікті шындықтарды есепке ала отырып, ол өзіне шет елдердің ең үздік халықаралық тәжірибелері мен тиімді жемқорлықты тежеу тәжірибе- лерін игерді.Қазақстандық жемқорлыққа қар- сы саясат үлгісінде Қазақстан Прези- денті негізгі рөл атқарып, оны іске асыруда негізгі басымдықтарды белгілейді, бірінші кезектегі жемқор- лыққа қарсы және заңнамалық актілер мен жемқорлыққа қарсы басқа да субъектілердің әрекетін мем- лекеттік және құқық қорғау органда- ры) бақылайды.Жемқорлыққа қарсы ұлттық іс- қимыл үлгісі келесі міндеттер шегінде жүйелі қайта құруға негізделеді:Этика нормаларын сақтайтын, кәсіби мемлекеттік аппарат«100 нақты қадам» Ұлт Жоспары- ның бірінші институттық реформа- сын, мемлекеттік қызмет туралы жаңа заңды қабылдаумен, меритократия қағидаттарын барынша қамтамасыз ететін, мансап үлгісіне көшу қамтама- сыз етілді.Осылайша, мемлекеттік қызметке жаңадан келген және еңбек өтілі жоқ үміткерлер, өз кәсіби қызметін жалпы байқау бойынша төменгі қызметтен бастайды. Сонымен бірге, мансаптық алға жылжу, жарысу қағидаттарын сақтай отырып, ішкі байқау бойынша және төменгі қызметтерде еңбек өтілі болған жағдайда жүзеге асырылады.Мемлекеттік қызметке түсу үшін жаңа үш сатылы іріктеу жүйесі енгі- зілді, ол келесі кезеңдерден тұрады: заң білімі бойынша тестілеу; жеке қасиеттерін бағалау; байқауды жария- лаған мемлекеттік органда әңгімеле- суден өту.Көрсетілген шаралар мемлекеттік қызметке қабылданғандар санын 3 есеге өсіруге, кадрлардың алмасушылығын 2 есеге төмендетуге және мемлекеттік қызметшінің ауысуын 18 есеге қысқартуға мүмкіндік берді.2017 жылы Қазақстан Республика- сы Мемлекеттік қызмет істері және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимыл агенттігі (бұдан әрі – Агенттік) орталық мемлекеттік органдар және Korn Ferry Hay Group компаниясымен бірігіп, Факторлы-балды шкала жоба- с ы н ә з і р л е у б о й ы н ш а ж ұ м ы с жүргізілді, ол 2018 жылы пилотты режимде Агенттік, Әділет Министр- лігі, Астана қаласы әкімдігі және Маңғыстау облысы әкімдігі негізінде мақұлданады. Аталған еңбекақы төлеу жүйесі атқарылатын міндет- тердің ауқымын, жауапкершілігі мен күрделілігін есепке алуға мүмкіндік береді және мемлекеттік қызметші- лердің қызметінің тиімділігін артты- руда ынталандырушы фактор болады.Мемлекеттік қызметті әдептендіру мәселесі белсенді түрде алға жылжып келеді және ол орталық және жергі- лікті мемлекеттік органдар мен әдеп бойынша Кеңесте әдеп жөніндегі уәкілетті тұлға атынан институттық қолдауға ие болды.Қалыптасқан екі жыл ішінде әдеп жөніндегі уәкілетті институт өз тиімділігін көрсетті, оның енгізілуімен мемлекеттік қызметкерлер және азаматтар әдеп сипатындағы әлеуетті мүдде дауы мен басқа да мәселелер туындаған жағдайда кеңес алу үшін жүгінуге мүмкіндік алады.2017 жылдан бастап әдеп жөнін- дегі уәкілетті қызметкерлер дербес жаңа үлгіде жұмыс істейді. Енді олар басқа функционалдық міндеттерден босатылды және дербес мәртебе берілді, бұл олардың жұмысының нәтижелілігін елеулі түрде арттырды.Әдеп бойынша Кеңеске келетін болсақ, қазіргі уақытта олардың құрамының 60 % астам мүшесі – азаматтық қоғам институттарының өкілдері. Бұған қоса, 2017 жылдан бастап 3 ел аймағында пилотты режимде әдеп бойынша Кеңес мүше- лерінің дербес жұмысын енгізу бойынша жоба іске асырылады.Заңның үстемдік құруы және құқықтық мемлекет«100 нақты қадам» Ұлт Жоспарын іске асыру шеңберінде соңғы жылдары сот жүйесіне маңызды жаңғырту жүргізілді.Соның ішінде, үш деңгейлі әділ сот жүйесіне көшу жүзеге асырылды, судьяларды іріктеу және оларды тағайындау тәртібінің тәуелсіздігі қамтамасыз етілді, судьялардың жаңа этика кодексі қабылданды, сот ісін жүргізуді және сот істерін бөлуді толық автоматтандыру енгізілді, сонымен қатар барлық сот үде- рістерінің үздіксіз бейне жазбасы енгізілді.Судьяларға үміткерлер енді білік- тілік емтиханын тапсырмайды, бірақ полиграфта тексеруден және психо- логиялық тестілеуден өтеді. Үміткер- лердің 5 жыл еңбек өтілі және сот үдерістеріне қатысуы немесе заң мамандығы бойынша 10 жыл еңбек өтілі болуы қажет.Судьялық корпуста кәсібилікті арттыру үшін, бірінші жұмыс істеген жылдан бастап жылдық тағылым- герлік және кәсіби қызметті бағалау- дан өтеді, ал қалған судьялар үшін әр 5 жыл сайын бағалау енгізілді.Жоғарғы Сот Кеңесі автономды мекеме болды және судьяларды іріктеу және тағайындау бойынша жүйелі жұмысты құрды. Барлық іріктеу кезеңдері БАҚ-та барынша жарияланып отырады, осы үдеріске сонымен қатар Қоғамдық кеңестер тартылды.Ақпараттық технологияларды енгізу сот ісін жүргізуді біршама жеңілдетуге, азаматтардың әділ сотқа жүгіну мүмкіндігін кеңейтуге, бюрок- ратиялық тосқауылды төмендетуге және процессуалдық байланыстарды азайтуға мүмкіндік берді. Бұған қоса, сотқа берілген талап арыздардың 73,5% астамы «Сот кабинеті» сервисі арқылы жөнелтіледі. SMS-хабарла- малар арқылы қатысушыларды элек- тронды түрде жариялау, сот отырысы туралы дер кезінде жарияланбаған шағымдарды қысқартуға және әуре- сарсаңды болдырмауға мүмкіндік береді.Сот төрелігінің қызметі қайта құрылған, бұл азаматтарға аталған институтқа судьялар әрекетіне шағым айту үшін, тікелей жүгінуге мүмкіндік берді. Бұдан басқа, Сот төрелігі судья- лардың кәсіби қызметіне баға беріп, судьялардың этика Кодексі бұзылған жағдайда, тәртіптік сипаттағы мәселе- лерді қарастыратын болады.Нәтижесінде, «Сот тәуелсіздігі» көрсеткіші бойынша бәсекеге қаб- ілеттіліктің Жаһандық индексіне сәйкес, Қазақстан 111-орыннан 79- шы орынға (өсу 32 жайғасымды құрады) орналасты. Бұған қоса,«Doing Business – 2018» дүниежүзілік банктің рейтингінде «Келісімшарттар- дың орындалуын қамтамасыз ету» индикаторы бойынша Қазақстанның сот жүйесі 3 жыл ішінде 29-шы жайға- сымға (190 орынның  ішінде, 35- орыннан 6-орынға) жылжыды.Сот жүйесімен қатар, тұжырым- дамалық реформаларі ішкі істер министрлігі жүйесінде, Бас прокура- тура және қоғамда заң мен құқықтық тәртіпті қамтамасыз ететін басқа да құқық қорғау органдарымен жүзеге асырылады.Қылмыстық үдерістерде жазалау- репрессивті әдістер мен айыптаушы көзқарастардан түбегейлі кету жүзеге асырылды. Прокурорлық қадағалау саласындағы түбегейлі өзгерістер – бұл прокуратура қызметінен «жалпы қадағалауды» алып тастау. Прокурату- раның жаңа бейнесі ЭЫДҰ озық тәжірибелеріне жауап береді және адамның құқығы мен бостандығын қорғау және оны қалпына келтіруді, сонымен қатар қылмыстық үдерістің заңдылығын басым етеді.Жергілікті полициялық қызметті құру арқылы міндеттерді орталықтан- дыру аса маңызды оқиға болды және ол үшін жергілікті атқарушы органдары уәкілетті болып саналады. Онлайн- карталар жасалды, ол арқылы азаматтар әр аймақта қылмыс бойынша барлық статистиканы, сондай-ақ мемлекеттік органға келіп түскен өтініштерді көріп отырады. Құқық қорғау органдарында рекру тинг жүйесі де өзгерді. Енді құқық қорғау органдарындағы қызметшілер, бар- лық мемлекеттік қызметкерлер сияқты, іріктеуден өтеді.Мемлекеттік институттардың ашықтығы, транспаренттілігі және есеп берушілігі.Қазақстанда есеп б е р уд і қа л ы п т а с т ы р у б о й ы н ш а бесінші институционалдық реформа аясында «Ашық үкімет» электронды платформасы құрылды.Бес қоғамдық деректер порталы- нан тұратын «Ашық үкімет» электро- нды платформасын құру, әрбір аза- матқа бюджет шығысы туралы ақпа- ратқа қол жетімділігін қамтамасыз етуге, нормативтік актілердің жобала- рын талқылауға, кеңестер мен шағым- д а р б ойы нш а онл а йн жү гіну ге , сондай-ақ мемлекеттік органдардың тиімділігін ашық бағалауға мүмкіндік берді.«Қоғамдық кеңестер т уралы» Қазақстан Республикасының Заңын қабылдаумен азаматтық қоғамға мемлекеттік органдардың қызметін қоғамдық бақылауға қатысу үшін кең мүмкіншіліктер берілді.2017 жылдың қорытындысы бойынша тұрақты негізде 229 қоғамдық кеңес жұмыс істейді. Республикалық деңгейде және облыстар деңгейінде, Астана және Алматы қалаларында – 16, ал қалаларда және аудандарда – 197 кеңес бар. Қоғамдық кеңестердің жұмысына 4 мыңнан астам адам қатысады, олардың 75% – азаматтық қоғам өкілдері.Қоғамдық кеңестерде тек әкімдер- дің ғана емес, сондай-ақ әр түрлі деңгейдегі мемлекеттік органдардың басшылары есеп беруінің тұрақты тәжірибесі енгізілді.Сонымен қатар, кеңестер қоғам- дық көліктің жұмысы, су құбырлары- ның жағдайы, тұрғын үй құрылысы, жолдарды жөндеу, ПИК қызметі, негізгі тауарлардың бағаларының мониторингі секілді мәселелерге тұрақты қоғамдық мониторинг жүргі- зеді.Мемлекеттік органдар қабылдаған шешімдердің ашықтығын қамтамасыз етудің тиімді механизмдерінің бірі нормативтік құқықтық актілердің бар- лық жобаларын қоғамдық кеңес- тердің қарауы болып табылады. Осылайша, нормативтік құқықтық актілерді әзірлейтін әрбір мемлекеттік орган оларды қоғамдық кеңестің қарауына тапсыруға және ескертпе- лерді ескеруге міндетті.
«АШЫҚ ҮКІМЕТ» ЭЛЕКТРОНДЫ ПЛАТФОРМАСЫ
2015 жылда құрылған кезден бастап қоғамдық кеңестер халық пен мемлекеттік органдардың байланыс- тары үшін тиімді және конструктивті алаңға айналды, бұл экономикалық, сондай-ақ және әлеуметтік сипатты проблемалық мәселелерді жедел қарауды және сапалы шешуді қамта- масыз етеді.Сервистік мемлекет.Мемлекеттік қызметтердің сапа- сын көтеру және қызмет көрсету үдерістерін жетілдіру мәселелері Қазақстанда жүргізілетін жемқорлық- қа қарсы саясаттың маңызды бағытта- рының бірі болып табылады.2017 жылы электрондық үкіметтің инфрақұрылымы арқылы Қазақстан азаматтарына 34 миллионнан астам мемлекеттік қызмет көрсетілді, ал электрондық үкімет порталының тіркелген қолданушылардың саны 7 миллионға жетті.ХҚКО-ны трансформациялау шең- берінде электронды кезек енгізілді, мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйелері біріктірілді, өзін-өзіне қызмет көрсету, құжаттарды қабыл- дау және беру секторлары қайта бөлінді, жұмыс күні ұзақтығы ұлғай- тылды.Бүгінгі күні «Азаматтарға арналған үкімет» Мемлекеттік корпорациясы- ның қызметі азаматтар үшін «клиен- тке бағдарланған», ашық және «ке- дергісіз» қызмет қағидаттарына негізделген.Мемлекеттік қызметтерді автомат- тандыру деңгейін арттыру нәтиже- сінде мемлекеттік қызметшілер мен азаматтардың тікелей байланыстары азайды, осылайша сыбайлас жемқор- лық көріністерін тудыратын жағдай- ларды азайтуға мүмкіндік береді.Қызметтердің 49% қазіргі уақытта онлайн режимінде, ал кәсіпкерлерге берілетін барлық лицензиялар мен рұқсаттар тек электронды түрде беріледі, «бір терезе» қызметтерінің барлығының 23%-ы «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпо- рациясы арқылы жүзеге асырылады.Алдағы бірнеше жылда мемле- кеттік қызметтердің 90% электрондық форматқа көшіріледі, ал қалған 10% Еуропа тәжірибесі мен әлемнің дамы- ған елдерінің тәжірибесіне сәйкес«бір терезе» қағидаты бойынша іске асырылатын болады.Жалпы, мемлекеттік қызмет сапа- сын жақсарту бойынша жүйелі шара- лар тұрмыстық сыбайлас жемқорлық деңгейінің үштен екі бөлігіне қысқар- туға мүмкіндік берді.Қазақстандағы мемлекеттік қыз- меттерді көрсетудегі прогресс және халықтың оларды көрсету сапасына қанағаттануының артуы халықаралық бағалаумен де расталатынын атап өткен жөн. Мысалы, БҰҰ-ның «элек- трондық үкіметті» дамыту бойынша рейтингінде Қазақстан әлемнің 190 елінен 33-ші орынға, Дүниежүзілік банктің бизнесті жүргізу жеңілдігі рейтингінде – 190 елдің ішінде 36-шы орынға ие болды.Осылайша, Қазақстан Президенті – Ұлт көшбасшысы Н.Ә.Назарбаев белгілеген сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың өзекті міндеттерін жоспарлы түрде іске асыру сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың тиімді үлгісін құруға мүмкіндік берді.Оның негізіне Елбасының сыбай- лас жемқорлыққа қарсы идеология- сы, тұрақты түрде жетілдірілетін сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңна- ма, институционалдық қамтамасыз ету (сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимыл субъектілері, сыбайлас жем- қорлыққа қарсы іс-қимыл бойынша уәкілетті органды қоса алғанда), стратегиялық тексерілген тұжырым- дамалық негіздеме (Сыбайлас жем- қорлыққа қарсы стратегия), сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияны көп д е ңге йл і жос па рл а у ы с а л ы нға н (тұжырымдамалық негіздеме (Сыбай- лас жемқорлыққа қарсы стратегия), сыбайлас іске асыру бойынша іс- шаралар жоспары, ведомстволық және өңірлік сыбайлас жемқорлыққа қарсы жоспарлар).Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимылдың қазақстандық үлгісі заң үстемдігі, ашықтық, айқындық және есеп берушілікке негізделген мемле- кеттік қызметті,құқық қорғау және сот жүйелерін жаңғырту және этизация- лау арқылы мемлекеттік биліктің барлық вертикалды жүйесін жүйелі реформалауға бағытталған.2-ТАРАУ
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ЖӘНЕ ҰЛТТЫҚ ДЕҢГЕЙЛЕРДЕ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚТЫҢ ТАРАЛУ ҮРДІСТЕРІ МЕН ЖАЙ-КҮЙІ
Халықаралық деңгейде сыбайлас жемқорлықты өлшеуСыбайлас жемқорлық қоғамның
жаһандық өткір проблемасы болып табылады және барлық әлемнің елдерінде дерлік таралған.
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ТӘЖІРИБЕДЕ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚ ДЕҢГЕЙІН ӨЛШЕУДІҢ ҮШ ӘДІСНАМАСЫ БАР:
Әлемдегі жемқорлық деңгейінің көрсеткіші «Жемқорлықты қабылдау индексі» (бұдан әрі – ЖҚИ), Транспе- ренси Интернешнл (бұдан әрі – ТИ), халықаралық рейтингтік ұйыммен жасалатын, сыбайлас жемқорлықтың таралу деңгейін зерттеу саласында ең беделді бағалау жүйелерінің бірі болып табылады.-Шет елдерде және Қазақстандасыбайлас жемқорлықтың жай-күйін салыстырмалы талдау үшін 2012-2017 жылдарға арналған елдік топтар бөлінісінде ЖҚИ деңгейіқаралды:-дамыған елдер;-ТМД және Балтық жағалауы елдері;-азия елдері;-мұнай өндіруші елдер және т. б. Мұндай құрылымдау мақсатында дамыған және салыстырмалы түрде дамушы елдерге қатысты Қазақстан- ның жетістіктерін бағалау болыптабылады.
Қазіргі уақытта, әлемнің көптеген елдерінде сыбайлас жемқорлықтың таралу деңгейін ұлғаю үрдісі байқала- ды, әсіресе, тұрақты экономикалық дамуға қол жеткізген елдер.ЖҚИ нәтижелері бойынша 2017 жылы рейтинг жинағына енгізілген 180 елдің 126-сі 100-дің 50 баллдан кем жинаған, 53 ел – 30 балдан кем жинаған, ол сыбайлас жемқорлықтың жоғары деңгейге сәйкес екенің көрс- етеді.Сыбайлас жемқорлықтың ең өткір мәселесі кемінде 15 балл жинаған Сирия, Сомали, Оңтүстік Судан елдері болып тұр. 80 балл жинаған елдер, жемқорлықты қабылдаудың өте төмен деңгейін көрсетеді, бұл негізінен дамыған елдер болып табылады. Атлған топқа Дания, Жаңа Зеландия, Финляндия, Швеция, Швей- цария, Норвегия, Сингапур, Канада және Германия кіреді.Рейтингнәтижелерісыбайлас
жемқорлықтың және елдің даму деңгейі арасындағы белгілі бір бай- ланыстың болуын көрсетеді. Елдердің40 пайыздан астамы ЖҚИ шкаласы бойынша кемінде 30 балл жинаған табысы төмен елдің топтарына Дүниежүзілік банкімен жатқызылды.Сонымен қатар, экономикасының дамуы төмен кейбір дамушы елдер сыбайлас жемқорлыққа ойдағыдай қарсы тұрады және әл-ауқат сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұрудың қажетті
алғышарты болып табылмайтынын дәлелдейді.ЖҚИ көрсеткендей, әлемде сыбай- лас жемқорлықтың таралу үрдістері- нің талдауы мәліметтерге сәйкес соңғы бес жылда, табысы төмен елдерде сыбайлас жемқорлықтың деңгейі айтарлықтай төмендегені анықталған. Бұны Мьянма, Пәкістан, Индонезия, Албания,  Парагвай, Суринам және Лаос мысалында көруге болады (1-сурет).
2012-2017 ЖЖ. АРНАЛҒАН ЖҚИ БОЙЫНША ДАМУШЫ МЕМЛЕКЕТТЕРДІҢ РЕЙТИНГІ
ЕЛДЕР 2012 жыл2017 жылӨЗГЕРІСТЕРМЬЯНМА 172130+42ПӘКІСТАН 139117+22ИНДОНЕЗИЯ 11896+22АЛБАНИЯ 11391+22ПАРАГВАЙ 150135+15ЛАОС 160135+25
Осы мезетте, Испания, Австралия, Оңтүстік Корея сияқты дамыған елдерде, соңғы бес жылда сыбайлас жемқорлықты қабылдау индексінің айтарлықтай төмендеуі айтылды (2- сурет). Бұл өз кезегінде рейтингте  жоғары орындарда тұрған экономи- калық жағынан табысты елдер де, сыбайлас жемқорлыққа қарсы ахуалы ү ш ін ү не м і кү ш -жіге рін қол д а у қажетілігін көрсетуде.
2012-2017 ЖЖ. АРНАЛҒАН ЖҚИ БОЙЫНША ДАМЫҒАН ЕЛДЕРДІҢ РЕЙТИНГІ ЕЛДЕР 2012 жыл 2017 жыл ӨЗГЕРІСТЕРИСПАНИЯ 3042-12АВСТРАЛИЯ 713-6ОҢТҮСТІК КОРЕЯ 4551-6ВЕНГРИЯ 4666-20ТҮРКИЯ5481-27
Көптеген дамыған елдер жеткілікті жоғары ЖҚИ ұпай санын алғанына қарамастан, кейбір мемлекеттерде сыбайлас жемқорлық дауының саны артып келеді.Соңғы жылдары сыбайлас жем- қорлықты қабылдау денгейінің едәуір жақсаруы Польша, Чехия, Черногория, Косово, Румыния, Словакия және Хорватия Шығыс Еуропа елдерінде көрсетілген (3-сүрет). Бұл факт азияеуропалық елдері озықтық үрдісін көрсетті және сыбайлас жемқорлықпен күреске бағытталған Еуропалық Одаққа кіру айтарлықтай оң әсерін берді.
2012-2017 ЖЖ. АРНАЛҒАН ЖҚИ БОЙЫНША ШЫҒЫС ЕУРОПА ЕЛДЕРІНІҢ РЕЙТИНГІ
ЕЛДЕР 2012 жыл 2017 жыл ӨЗГЕРІСТЕРПОЛЬША 4136+5ЧЕХИЯ 5442+12ЧЕРНОГОРИЯ 7564+11КОСОВО 10585+20РУМЫНИЯ 6659+7СЛОВАКИЯ 6254+8СЕРБИЯ 8077+3ХОРВАТИЯ 6257+5
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы реформаларды іске асырудың тиім- ділігімендәйектілігітұрғысынан, соңғыжылдарыосындайтабысқа Бенин, Сенегал, Кот-д\’Ивуар, Буркина-Фасо африка елдері жеткен. Бұл елдерде сыбайлас жемқор- лықты азайтудың негізгі факторларыретінде келесі реформалар болды:-бір мезгілде мемлекеттік қызметшілер санын қысқартып, жалақысын өсіруі;-мемлекеттік басқару жүйесін оңтайландыру;-тиімді және тәуелсіз сот жүйесін құру;-непотизммен қүресу;-бақылау және қадағалауды күшейту, есеп берушілік жүйесін дамыту.Осындай нәтижелер, Африкада сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес арқасында қол жеткізген озықтықты көрсетеді және ол сыбайлас жемқор- лыққа қарсы іс-қимылдағы саяси жігері болып табылады және сыбай- лас жемқорлыққа қарсы реформала- ры сыбайлас жемқорлықты қабылдау деңгейін төмендетуіне сөзсіз әсер етеді.
2012-2017 ЖЖ. АРНАЛҒАН ЖҚИ БОЙЫНША АФРИКА ЕЛДЕРІНІҢ РЕЙТИНГІ
ЕЛДЕР 2012 жыл 2017 жыл ӨЗГЕРІСТЕРБЕНИН 9485+9СЕНЕГАЛ 9466+28КОТ-Д’ИВУАР 130103+27 БУРКИНА-ФАСО 8374+9ТОГО 128117+11Жалпы озықтыққа қарамастан, Африкада сыбайлас жемқорлықтың таралу деңгейі жоғары болып қалуда. Сыбайлас жемқорлық кесірінен жылдық шығындарының жиынтығы барлық елдердің шамамен төрттен бірі ЖІӨ немесе 148 миллиард АҚШ долларын құраған.Сыбайлас жемқорлық БРИКС елдерінде де күрделі ауқымда дамуда – Бразилия, Ресей, Үндістан, Қытай, ОАР. Сыбайлас жемқорлық мәселесі мұнда негізгі кілті болып табылуда және бұл елдерде одан әрі экономи- калық күшейту жолындағы кеде- ргілерді қояды. ЖҚИ сәйкес, сыбайлас жемқорлық тәжірибелермен жүйелі күресу бөлігінде, БРИКС елдері көшбасшылардың ішінде болған емес. 2012-2017 ЖЖ. АРНАЛҒАН ЖҚИ БОЙЫНША БРИКС ЕЛДЕРІНІҢ РЕЙТИНГІЕЛДЕР 2012 жыл 2017 жыл ӨЗГЕРІСТЕРИНДИЯ 9481+13БРАЗИЛИЯ 6996-27КИТАЙ 8077+3ЮАР 6971-2РОССИЯ 133135-2
ТИ сарапшыларының пікірінше, сыбайлас жемқорлық елдің дамуына қажетті әлеуетінен айырады. Бұл т уралы ЖҚИ рейтингінде төмен иеленген, мұнай қорларына бай елдердің: Ангола, Эквадор, Иран, Нигерия, Венесуэла, Йемен рейтенгісі куәландырады.
2012-2017 ЖЖ. АРНАЛҒАН ЖҚИ БОЙЫНША ІРІ МҰНАЙ ЭКСПОРТТАУШЫЛАР РЕЙТИНГІЕЛДЕР 2012 жыл 2017 жыл ӨЗГЕРІСТЕРАНГОЛА 157167-10ЭКВАДОР 118117+1ИРАН 133130+3ВЕНЕСУЭЛА 165169-4НИГЕРИЯ 139148-9ЙЕМЕН 156175-19Бұл елдерде мемлекеттік келісім- шарттар жүйесін жасау мұнай өндіру- шімен байланысты, сыбайлас жем- қорлықпен байланысты, нәтижесінде өндірістегі және мұнай сатудағы үлкен  табыс үлесі батыс мұнай компанияла- ры менеджерлерінің, делдалдар мен жергілікті шенеуніктердің қалтасына салынады.
Терең дағдарыс кезеңде елдер, әскери немесе әскерден кейінгі кездегі іс-әрекеттерімен байланысты, сондай-ақ елеулі сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес проблемаларын бастан өткізуде. Олардың арасында Ауғанстан, Ирак, Сомали, Судан, Сирия және Ливия.
2012-2017 ЖЖ. АРНАЛҒАН ЖҚИ БОЙЫНША ДАҒДАРЫСТАҒЫ ЕЛДЕР РЕЙТИНГІ
ЕЛДЕР2012 жыл2017 жылӨЗГЕРІСТЕРАУҒАНСТАН174177-3ИРАК1691690СОМАЛИ174180-6СУДАН173175-2СИРИЯ144178-34ЛИВИЯ160171-11
ТИ сарапшыларының пікірінше, елдің қақтығыстарды үшін  төлеген, б ұ л а йт а рл ы қт а й т өм е нд е у ім е н сапасын басқару. Болмаған жағдайда, мемлекеттік институттардың пайдак- үнемдік жеке аударып өз пайдасына қоғамдық ресурстар, бұл өсуіне әкеледі сыбайлас жемқорлық.Бұрынғы КСРО елдерінің арасында ең төмен сыбайлас жемқорлықтың таралу деңгейі 2017 жылға Эстонияда (21-орын), Литвада (38), Латвияда (40), Грузияда (46) тіркелген. Бұдан әрі Беларусь (68), Армения (107) елдері. Егер өзгерісті ескерсек, теңдессіз Грузия қалады. 10 жыл ішінде бұл ел рейтингте 84 позицияға көтерілген. Бұл өте алдыңғы қатардағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылқозғалысы.Бірқатар елдерінің жақсартуынақарамастан, көптеген бұрынғы КСРО м е м л е ке т те рд е – Өзбекс танда, Түркіменстанда, Қырғызстанда, Тәжікстанда, Украинада, Әзірбай- жанда – бұрынғыдай жоғары сыбай- лас жемқорлық деңгейі байқалады.Қазақстан сыбайлас жемқор- лықты қабылдау индексі бойынша 2017 жылы елдер рейтингінде 31
балл жинап және 122-ші орын иеленген, қаралатын кезеңмен салыстырғанда 11 позицияға көтеріліп, өз көрсеткіштерінжақсартқан (2012 жылы 133 орын).2017жылғынәтижелер«ТранспаренсиИнтернэшнл» рейтингісінде Қазақстан үшін барлық уақытта үздік болып табылады.Т И с а р а п ш ы л а р ы н ы ң п і к і р ібойынша рейтингтегі негізгі оң қозға- лыс, ең алдымен сыбайлас жемқор- лыққа қарсы заңнаманы қабылдау- мен, жаңа қоғамдық бақылау инсти- тут енгізу, жүйелі және сыбайлас жемқорлықтың себептері мен жағ- дайларын жою бойынша дәйекті жұмыстарының жүзеге асырылуы- мен, сондай-ақ мемлекеттік қызмет- тер көрсету процестерін жетілдіру- мен байланысты.Қазақстанның   ЖҚИ  нәтижелері-мен тағы бір ТИ зерттеулерімен ұқсас– «Әлемдік сыбайлас жемқорлық барометрі», сондай-ақ онда да 2013 жылмен салыстырғанда 2016 жылы сыбайлас жемқорлықты қабылдау деңгейі елеулі жақсарғанын атап өткен жөн.Әлемдік сыбайлас жемқорлық барометрі азаматтардың арасында сауалнама жүргізеді және сыбайлас
жемқорлықпен қақтығысқан кезде практикалық тәжірибе қарастырады, сыбайлас жемқорлықты қабылдау деңгейін анықтайды, әр түрлі қоғам- дық секторларда сыбайлас жемқор- лықтың таралғандығы жөнінде сауал- намаға жауап берушілердің бағасын береді.Егер азаматтардың жемқорлық- пен соқтығысқан кезде практикалық тәжірибе туралы айтсақ, оның дең- гейінің 10,9% – ға төмендеуін атап өтуге болады. Мәселен, 2016 жылы сауалнамаға жауап берушілердің 29% пара бердік деп жауап берсе, 2013 жылы бұл сан 39,9% құраған.Қазақстанда сыбайлас жемқорлық деңгейі төмендей ме деген сұраққа, 2016 жылы сауалнамаға жауап берушілердің 37% бұл пікірмен келіскені, ал 2013 жылы тек 19% бұл салада оң өзгерістер көретіндері туралы жауап берген.Сыбайлас жемқорлықты қабыл- дау институттардың бөлінісінде көр- сеткендей, сауалнамаға жауап беруш- ілер арасынан неғұрлым сыбайлас жемқорлықты құқық қорғау органда- ры (сұралғандардың 35%), бизнес- компаниялардың басшылары (29%), судиялар және сот қызметкерлері (28%) деп санайды. Ең аз сауалнамаға жауап берушілер саны жоғары лауа- зымды шенеуніктердің (11%) сыбай- лас жемқорлыққа қатысы бар деп санайды,Жағымсыз пікірге «түңілген» азаматтар саны азайды, қарапайым азаматтар сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылда әлсіз екендігі мүмкін емес деп есептейтіндер саны 2016 жылда — 43%, 2013 жылда – 56%. Сонымен қатар, 2016 жылымен қаралатын кезең салыстырғанда 20% – ға азаматтар саны төмендеген, мыса- лыбелсенді азамат тардың іс- әрекеттеріне – наразылық акциялары-
на, петицияға қол қоюға дайындығы. Жалпы алғанда, «Әлемдік сыбай-лас жемқорлық барометрі» зерттеу нәтижелері Қазақстандағы сыбайлас жемқорлықты қабылдау деңгейінің жақсаруын көрсетеді, сауалнамаға жауап берушілер сыбайлас жемқор- лыққа қарсы іс-қимыл жөніндегі билік органдары қызметінің тиімділігіне жоғары баға беруде және осы құбы- лыстарға қарсы күресте өз үлестерін қосуға дайын екендіктерін білдіреді.Сонымен қатар, ТИ зерттеулер- мен, бүгінгі күні Қазақстан сыбайлас жемқорлық деңгейі көрсететін басқа да беделді халықаралық ұйымдардың рейтинг терге енгізілген. Оларға Дүниежүзілік банк, Дүниежүзілік сот төрелігі жобасын және менеджмент және дамыту институтының зерттеу- лерін жатқызуға болады.
Дүниежүзілік банктің мемле- кеттік басқару сапасыМемлекеттік басқару тиімділігін және сапасын бағалау алты көр- сеткішпен есептеледі:-халықтың пікірін ескеру және мемлекеттік органдардың есеп беруі,-саяси тұрақтылық және зорлық- зомбылықтың болмауы,-үкімет жұмысының тиімділігі,-заңнама сапасы,-заңның үстемдігі,-сыбайлас жемқорлықты тежеу.«Сыбайлас жемқорлықты тежеу» и н д и к а то р ы б о й ы н ш а қ о ғ а м д а сыбайлас жемқорлықты қабылдау деңгейі бағаланады және экономика- ның дамуына сыбайлас жемқорлық- тың әсер ету дәрежесі анықталады. Елдерді 0-ден 100 балға дейінгі шкала бойынша іріктейді, онда нөл ең жоғары, жүз – ең аз сыбайлас жем- қорлық деңгейін білдіреді.
С о ң ғ ы н ә т и же л е р і б о й ы н ш а Қазақстан  20,7  балл  жинады, 2015жылғы  (19,7)  көрсеткішінен  1  баллжоғары және 2010 жылдың (17,5) нәтижесінен 4 балл жоғары.Бұл индикатордың тұрақты өсуі, тиімді, әлемдік стандарттарға сай институттардың және жемқорлыққа қарсы іс-қимыл тетіктерін құруға бағытталған сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясаттың елеулі дәрежеде нәтижелі екенін сипаттайды.
Қазақстан мемлекеттік басқару- дық сапасын зерттеудегіДүниежүзілік банк сарапшылары- ның пікірі бойынша, мемлекеттік басқару сапасын одан әрі арттыру
және сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендету мақсатында, Қазақстанға мемлекеттік органдардың қызметінің ашықтығы мен есептілігін қамтамасыз ету жұмысын күшейту, сондай-ақ тұтынушыға бағдарланған мемле- кеттік қызмет көрсету сапасын артты- ру қажет.
Заң үстемдігі индексіЗаң үстемдігі индексі, Дүниежүзілік сот төрелігінің жобасымен жарияла- натын әлемдік елдерде құқықтық ортаның даму деңгейін 8 көрсеткіш бойынша сипаттайды: сыбайлас жемқорлықтың болмауы, тәртіп және қауіпсіздік, мемлекеттік билікті шек- теу, үкіметін ашықтығы, құқықты қолдану, азаматтық және қылмыстық сот төрелігінің іргелі құқықтары.
ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІҢ САПАСЫН ЗЕРДЕЛЕУДЕ КОРРУПЦИЯЛЫҚ БАҚЫЛАУДЫҢ КӨРСЕТУ БАСҚАРУЫ
 Өткен жылдың қорытындысы бойынша заң үстемдігі индексінде Қазақстан 0,51 балл жинады және 113 әлем елдерінің арасынан 64 орынға иеленді, 2016 жылмен салыстырғанда (73-орын) 9 позицияға жоғарылады.Бұл кеңістік елдері арасындағы ең жақсы көрсеткіштің бірі. Рейтингте Қазақстаннан жоғары Эстония (12) және Грузия (38) ғана, төменде Бела-
русь (65), Украина (77), Ресей (89) және Өзбекстан (91) орналасқан.»Сыбайлас жемқорлықтың болма- уы» индикаторы бойынша көрсет- кішін жақсарту 2016 жылмен салыс- тырғанда (0,43) 0,02 балл (0,45), осын- дай нәтижелерге қол жеткізудегі негізгі факторларының бірі болып табылады.
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ЗАҢ ҮСТЕМДІГІ ИНДЕКСІНДЕГІ ОРЫНЫ
ИНДИКАТОРЛАР2016 жыл2017 жылӨЗГЕРІСТЕРМЕМЛЕКЕТ БИЛІКТІ ШЕКТЕУ9185+6ЖЕМҚОРЛЫҚТЫҢ ЖОҚТЫҒЫ7166+5ТӘРТІП ЖӘНЕ ҚАУІПСІЗДІК4036+4ҮКІМЕТІҢ АШЫҚТЫҒЫ7370+3ҚҰҚЫҚТЫ ҚОЛДАНУ5751+6ІРГЕЛІ ҚҰҚЫҚТАРЫ9294-2АЗАМАТТЫҚ СОТ ТӨРЕЛІГІ5350-3ҚЫЛМЫСТЫҚ СОТ ТӨРЕЛІГІ7370-3ЖАЛПЫ ИНДЕКСІ7364+9
Сарапшылардың пікірінше, бола- шақта құқықтық жүйені жетілдіру кезінде орындаушылық және сот билігінде істерді қарау жылдамдығын арттыру және істі тергеу тиімділігін арттыруға, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарды алдын алуға ерекше рөлі болуы тиіс.Жыл сайынғы менеджментті дамыту институтының жаһандық бәсекеге қабілеттіліктің рейтингі.Бұл зерттеуде ел бойынша 342 көрсеткіштер бойынша бағаланады, олар төрт топ бөлінген: экономика- ның жай-күйі (макроэкономикалық көрсеткіштер қамтиды), үкіметтің тиімділігі (соның ішінде сыбайлас жемқорлық деңгейі), іскерлік орта- ның жай-күйі мен инфрақұрылымы- ның дамуы.2017 жылы жаһандық бәсекеге қабілеттілік рейтингінде Қазақстан 32-ші орынды иеленді, 2016 жылмен салыстырғандағы (47) көрсеткіші бойынша 15 позицияға жақсартып.Елдің арасында рейтингте өз позициясын жақсартқан Қазақстан ең үлкен серпіліс жасаған, енді Испания (34), Польша (38), Италия (44), Түркия(47) сияқты т. б. дамыған елдерден жоғарыда орналасқан.Бұл көрсеткіш рейтингте сыбайлас жемқорлық көрсеткіші «үкіметтің тиімділігі» тобына кіреді, ол бойынша Қазақстанда айтарлықтай озықтық байқалады (2017 жылы – 19-орын, 2016 жылы – 31).
Одан әрі үкімет тиімділігін арттыру үшін сарапшылар менеджментті дамыту институты, институционалдық және әлеуметтік сала жағдайын жақсарту, бизнесті жүргізу бойынша заңнама және ұлттық қауіпсіздік мәселелеріне ерекше назар аудару және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылды ұсынады.Осылайша, сыбайлас жемқорлық- ты өлшеу индикаторлар халықаралық және ұлттық деңгейдегі сыбайлас жемқорлықты тудыруға және сыбай- лас жемқорлыққа қарсы шаралар әзірлеуге негіз болатын факторлар туралы деректер маңызды көзі болып табылады.Халықаралық тәжірибеде жоғары- да аталған әдістемелер рейтингтен сыбайлас жемқорлық деңгейін баға- лайтын зерттеулердің үлкен саны жеткілікті. Мысалы, Бертельсманн халықаралық қорының трансформа- ция индексі (Германия), The Economist Intelligence Unit зерттеу орталығы демократия индексі (Ұлыбритания), «Enterprise Surveys» Дүниежүзілік банктің зерттеуі және басқалары.К өпте ге н ұ с ы ны л ы п от ы рға н әдістемелер осы өлшеу құралдары- ның сенімділігіне қатысты белгілі бір сұрақтар туындатады. Бұл, ең алды- мен, кейбір зерттеулердің нәтиже- лерінің арасындағы өзара бірқалып- тылық (сызықтық) болмауына байла- нысты.Осыған орай, Қазақстандағы жүйелі түрде сыбайлас жемқорлық қабылдау деңгейін анықтау бойынша ә л е у м е т т і к з е р т т е ул е р ж ү р г і з у қажеттілігін айта кетейік. Әдіснама құру кезінде сыбайлас жемқорлықты қабылдау деңгейін ұлттық деңгейде ғана емес және өңірлер бөлінісінде өлшеу керектігіне назар аудару қажет. Сыбайлас жемқорлыққты бағалау тең дәрежеде мемлекеттік, жеке меншік және квазимемлекеттік секторда таралуы қажет.Осындай әдістемелік тәсіл бізге Қазақстан Республикасында сыбайлас ж е м қ о р л ы қ қ а қ а р с ы і с – қ и м ы л тиімділік жағдайларының қажеттілігін ұсынылады.Қазақстан Республикада- ғы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтың сипаты мен сер- піні.Сыбайлас жемқорлықтың таралуы мен жай-күйін талдау сыбайлас жемқорлыққа қарсы шараларды белгілеу және сыбайлас жемқорлық- қа қарсы іс-қимыл басым салаларын анықтау кезінде тәжірибелік мәні зор. Бұл бөлімде қазақстандық қоғам- да сыбайлас жемқорлықты қабылдау деңгейін өлшеу және ресми құқық- тық статистика деректеріне негіздел- ген, Қазақстанда сыбайлас жемқор- лықтыңтаралудеңгейінжәнесерпніне талдау беріледі.Қазақстандағы 2017 жыл- дағы сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық статистикасы.Бүгінгі таңда ҚР Бас прокуратура- сының құқықтық статистика және арнайы есепке алу жөніндегі коми- тетінің деректері бойынша 2017 жылы 2452 сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар тіркелген, 2016 жыл- дың көрсеткішінен 13% – ға төмен (2016 жылы – 2807).Бұл ретте ауыр және аса ауыр сыбайлас жемқорлық қылмыста- рын анықтау көбейді.Тіркелген сыбайлас жемқорлық қылмыстардың ішінде басым бөлігін парақорлық – 51% (1245), ұрлау меналаяқтық  –  21%  (516)  және теріс пайдалану – 16% (388) фактілері құрайды.Тергеумен аяқталған қылмыстық істер саны өскен. Жалпы қылмыстық істер санынан 87% тергеумен аяқта- лып, ал өткен жылы бұл көрсеткіш 79% құраған. Бұл ретте, сотқа жібе- рілгендер саны 27% – дан 38% – ға дейін өскен.
Солай, білім беру жүйесінде 201 сыбайлас жемқорлық фактісі, денсау- лық сақтау саласында – 101 жемқор- лық фактілері, ауыл шаруашылығы саласында – 183, құқық қорғау және сот органдары – 290 жемқорлық фактілерінің жолы кесілген.Мемлекеттік органдардың заңсыз араласуда бизнесті қорғау сыбайлас
Cыбайлас жемқорлыққа тартыл- ған 1146 тұлғалардың, 828 сотқа берілді, бұл 2016 жылғы көрсеткіштен 13% көбірек.2017 жылы орталық мемлекеттік органдардың және олардың ведо- мстволық бағыныстағы ұйымдары- ның 19 басшысы әшкерленді, 98 – облыстық, 152 – қалалық және аудандық органдары.Ең көп сыбайлас жемқорлық фактілерін бұзатын барлық деңгейдегі әкімдіктер, ішкі істер органдары және квазимемлекеттік сектор қызметкер- лері.Жоғары сыбайлас жемқорлық тәуекелдер ішінде білім беру саласы, ауыл шаруашылығы, құрылыс және денсаулық сақтау салалары қалуда.Терең жедел әзірлемелерді іске асыру нәтижесінде орындаушылар- дан ұйымдастырушыларға дейін бүкіл тізбегін анықтай отырып, 2017 жылы108 жүйелі сыбайлас жемқорлық фактілері әшкереленді (2016 жылы – 92).Өңірлікте көбірек жүйелік сыбай- лас жемқорлық көріністеріне бейім Астана және А лматы қалалары, Алматы, Қызылорда, Атырау және Жамбыл облыстары.2017 жылы халыққа анағұрлым жиі кездесетін сыбайлас жемқорлық көріністерімен нүктелі ден қоюғабағыттарын жұмыс күшейтілген.
жемқорлыққа қарсы мемлекеттік саясаттың басым бағыты болып табылады. Осы бағытта 352 фактісі әшкереленді, бұл 2016 жылмен салыстырғанда үштен бір бөлігіне артық. Қабылданған шаралар нәтиже- сінде 270-тен астам кәсіпкерлер құқықтары қорғалды.Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің құрал ретінде сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық анық- тау, жолын кесу, ашу, тергеу ғана емес, сыбайлас жемқорлық қылмыстар зардаптарын жою болып табылады.Осы бағытта сыбайлас жемқорлық қылмыстарымен келтірілген залалды өтеу жөніндегі шаралар қабылдана- ды. Мәселен, аяқталған қылмыстық істер бойынша 2017 жылы 14,4 млрд. теңге залал сомасы белгіленген, 6,9 – өтелді. Залалды өтеу үшін 2 млрд. теңге сомада мүлікке тыйым салын- ған. 2016 жылымен салыстыру үшін аяқталған қылмыстық істер бойынша 22 млрд. теңге залал сомасы белгілен- ген, 5,4 – өтелді. Залалды өтеу үшін 5,9 млрд. теңге мөлшерде мүлікке тыйым салынған.Жалпы алғанда, 2017 жылы сыбай- лас жемқорлық әрекеттері негізінен кәсіпкерлік субъектілеріне қамқор- лық жасағаны үшін пара алу, жауапк- ершіліктен жалтаруға жәрдемдесу, рұқсат беру құжаттарын беру, сондай- ақ ұрлау және мемлекеттік сатып алу шеңберінде бюджетті бөлу кезінде лауазымды өкілеттіктерін теріс пайдалану түрінде байқалған.
Сыбайлас жемқорлық- тың таралу ауқымына социология- лық зерртеуҚоғамдық пікір арқылы сыбайлас жемқорлықтың таралуының негізгі тенденциялары және жағдайы туралы объективті ақпарат алу әлеуметтік сауалнама әмбебап құралболып табылады.2017 жылы «ПРЭКО Консалтинг» компаниясымен «Сыбайлас жемқор- лықты қабылдау деңгейін анықтау» әлеуметтік зерттеуі жүргізілді.Зерттеу Қазақстан Республика- сында сыбайлас жемқорлықты қа- былдау деңгейін анықтау, тұрғын- дардың сыбайлас жемқорлыққа қар- сы құндылықтарына және мемлекет- тің сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатына қанағаттану бағасының, мемлекеттік органдардың ақпарат- тық ашықтығы мақсатында жүргі-зілген.Әлеуметтікзерттеунәтижелері2016 жылғы зерттеумен кезеңімен салыстырғанда оң көрсеткішті көрсетті.Мысалы, жемқорлыққа теріс қа-райтын адамдар саны 20,7% – ға өсті (2016 ж. 60,7%, – дан, 2017 ж. 81,4%),елде сыбайлас жемқорлық деңгейін орташа және жоғары деңгейде баға- лайтын адамдар саны (72,7%, 2016 ж.- дан 70,1% – 2017 ж.). қысқарды.Сондай-ақ, азаматтық қоғамның сыбайлас жемқорлыққа қарсы бел-
сенділік артқанын атап өткен жөн. Мәселен, 2017 жылы 55,5% – дан жауап алынған халық, сыбайлас жемқорлық деңгейінің төмендеуіне жеке қолдау көрсетуге дайын екен- дері туралы мәлімдеген, ал 2016 жылы бұл көрсеткіш 53,1% құраған. Мұндай нәтижелерге қоғамның қатысуымен сыбайлас жемқорлыққа қарсы қозға- лысын іске асыруда жаңа тәсілдерді қолдану арқасында қол жеткізілді.Аталған әлеуметтік зерттеуде қа- тысқан кәсіпкерлік субъектілері мем- лекеттік органдарда сыбайлас жем- қорлық бизнесті дамыту кедергі- лерінің бірі ретінде бесінші орынға орналастырды (сауалнамаға жауап берушілер 16,7%). 2016 жылғы ұқсас зерттеулер нәтижелері бойынша, сыбайлас жемқорлық бизнесті дамы- тудың негізгі кедергілер рейтингінде 4-ші орында тұрды.Сыбайлас жемқорлықпен соқ- тығысқан азаматтардың үлесі Қазақ- станның мемлекеттік органдарда 19,9% құрайды. 2017 жылда сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтар көріністеріне ең жиі шалдыққандар қатарында жеке кәсіпкерлер болып табылады (29,9%).Соңғы екі жылдағы өткізілген ұқсас зерттеулер нәтижелерін салас- тырғанда, мемлекеттік органдарда сыбайлас жемқорлық көріністеріне тап болған азаматтардың үлесі 18,3% – ға қысқаруы байқалады.
2015-2017 ЖЫЛДАРДА МЕМЛЕКЕТТІК ОРГАНДАРДА СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚ КӨРІНІСТЕРІНЕ ТАП БОЛҒАН АЗАМАТТАРДЫҢ ҮЛЕСІ
МАҚСАТТЫ ТОПТАР2016 жыл2017 жылЖЕКЕ ТҰЛҒАЛАР40,9%18,1%ЖЕКЕ КӘСІПКЕРЛЕР34,4%29,9%ЗАҢДЫ ТҰЛҒАЛАР39,2%13,3%ЖАЛПЫ ДЕРЕКТЕР38,2%19,9%
Өңірлер бөлінісінде 2017 жылда сыбайлас жемқорлық көріністерімен жиі кездесетіндер қатарында Қызы- лорда, Оңтүстік Қазақстан, Қостанай, және Атырау облыстарының респон- денттері.Бұл ретте басым бөлігінде азамат- тар салық қызметі, денсаулық сақтау, құқық қорғау, білім беріу, еңбек инспекциясы мен жер қатынасатары саласындағы мемлекеттік органдарда сыбайлас жемқорлық көріністерімен кездесті.«ПРЭКО Консалтинг» компания- сымен бірге 2017 жылда сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік өлшеу- лерін басқа да зерттеу институттары жүргізді:-Этноаралық және конфессияара- лық қатынастарды зерттеу орталығы.-Экономикалық зерттеулер инсти- туты.-«Социум-зерттеу» стратегиялықорталығы.Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимылдағы оң үрдістер Этноаралық және конфессияаралық қатынастар- ды зерттеу орталығының «Жемқор- лықтың әлеуметтік деңгейі: себептері, нысандары, таралу деңгейі» зерттеу- лерінде байқалды.Осылайша сұраққа жауап берген азаматтардың 80%-ы, сыйлықтар мен ақша беруге мүмкіншілік болма- ғанын айтты.Бұл ретте респондеттердің 83% – ы,сыбайлас жемқорлықтың төмендеу себебін әкімшілік реформалармен және сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениеттің қалыптасуымен ұштас- тырады.Бұл азаматтардың мемелкеттік аппаратпен жүргізіліп жатқан жұмыс- ты көріп қолдайтынын дәлелдеді.2017 жылда экономикалық зерттеу Институтымен «Іскерлік климат-2016» атты әлеуметтік зерттеулер нәтижесі жарияланып, барысында республика бойынша 4000 астам кәсіпкерлер сұралды.Зерттеулердің жеке блогы сыбай- лас жемқорлық талдауында келесі бағыттарға арналды: әр түрлі аумақ- тарда сыбайлас жемқорлық деңгейін анықтау, парақорлықтың көлемін бақылау, сыбайлас жемқорлыққа шалдыққыш салаларды анықтау.З е р т т е уд і ң қ о р ы т ы н д ы л а р ы бойынша сыбайлас жемқорлыққа қарсы бағдарламалардың тиімділігін респондеттердің 71 % сұралғандар ерекше жоғары бағалады. Бизнес- мендердің 28% елде сыбайлас жем- қорлықтың төмендегенін атап өтті.Сыбайлас жемқорлыққа қарсы атқарылған жұмыстың импульсы бизнес-қауымдастықтың жағынан қолдауын тапқаны туралы аталған нәтижелер айғақ болып отыр.Өңірлерде сыбайлас жемқорлық- тың таратылу деңгейіне қатысты Павлодар, Ақмола және Солтүстік Қазақстан облыстарында соңғы 5 жылда сыбайлас жемқорлық ерекше төмендеді. Сыбайлас жемқорлық деңгейінің төмендеуі үшін үлкен потенциал басқа да өңірлерде бар.«Социум-зерттеу» стратеги- ялық орталығы республикада сыбайлас жемқорлықтың жағдайына ақпараттық компаниялардың ықпа- лын бағалады.Сыбайлас жемқорлыққа қарсы каналдардың бірі ретінде сыбайлас жемқорлыққа әлеуметтік жарнама 56,7% сұралғандардың, 62,4% сұрал- ғандардың әсіресе ҮЕҰ өкілдерінің оң бағасын алғанын зерттеу көрсетті.Респондеттердің пікірі бойынша ерекше тиімді құралдар еңбек ұжым-дарында түсіндіру іс-шаралары және жергілікті телеарналар мен LED- экрандар бойынша бейне роликтерді жариялау танылды.Сондай-ақ зерттеудің шеңберінде елдің әртүрлі топтарында сыбайлас жемқорлық деңгейін қабылдануына баға берілді. Жалпы алғанда, ҮЕҰ өкілдерінің (78,8%), мемлекеттік қызметшілердің (76,2%), жеке тұлға- лардың (63%), кәсіпкерлердің (62,2%) көп бөлігіне соңғы жылда сыбайлас жемқорлық жағдайына тап болмады.Осылайша әлеуметтік зерттеулер нәтижесі қоғамда сыбайлас жемқор- лыққа қарсы сана сезімнің қалыптас- қаны жөнінде және мемлекетпен сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәде- ниетті қалыптастыру шаралары тимді екендігі бойынша қорытынды шығаруға болады.Сонымен қатар мемлкеттік орган- дар қызметіне азаматтардың сенімін одан әрі арттыру мақсатында ең алдымен келесі шаралар қолдану қажет: өскелең ұрпаққа сыбайалас жемқорлыққа қарсы білім және тәрбие беру, қоғамдық бақылауды күшейту және азаматтардың құқық- тық сауаттылғы деңгейін арттыру.
3ТАРАУСЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚТЫҢ АЛДЫН АЛУ ЖӨНІНДЕГІ ШАРАЛАР
2016 жылғы Сыбайлас жемқор- лыққа қарсы күрес жөніндегі ұлттық баяндамада сыбайлас жемқорлық себептерін тудыратын жағдайларға талдау жасалынып, оларды жою бойынша ұсынымдар берілген бола- тын. Бұл шаралар сыбайлас жемқор- лық тәуекелдерін барынша азайту бойынша жұмыстарды жалғастыруға мүмкіндік берді.Алдыңғы жылдардағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың тиімді тетіктерінің жоғары нәти- желілігін назарға ала отырып, 2017 жылы Агенттікпен 340 мемлекеттік органдар мен ұйымдардың қызметіне сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне талдау жүргізіліп, нақты ұсынымдар әзірленді.2017 жылы аталған жұмысқа азаматтық қоғам, бизнес-қоғам- дастық, ҮЕҰ, «Нұр Отан» партиясы мен ҚР Кәсіподақтар федерациясының өкілдері тартылуда.Атап айтқанда, Сыбайлас жемқор- лыққа қарсы күрес агенттігі мен«Атамекен» ҰКП арасындағы ынты- мақтастық туралы келісімді жүзеге асыру бойынша Жол картасы аясын- да бизнесті дамыту үшін маңызды 16 салаға бірлескен талдау жүргізілді. (денсаулық сақтау, ауыл шаруашы- лық, сәулет және қала құрылысы, энергетика және ТҮКК, жер қатынас- тары, мемлекеттік сатып алу, салық және кедендік әкімшілендіру, жер қойнауын пайдалану және экология,  ветеринариялық   қадаға- лау, санитарлық эпидимиалогиялық қадағалу, өрт қауіпсіздігі, өнеркәсіп қауіпзіздігі, сот актілерін орындау, көліктік бақылау).Бірлескен жұмыс нәтижелері бойынш а с ыба йл а с же мқорл ық тәуекелдерін азайту бойынша 3028 ұсыныс жасалып, оның ішінде 2837-і (94%) орындалды. Ұсынымдардың негізгі бөлігі азаматтар мен кәсіпкер- лердің құқықтарын қорғауға және жүзеге асыруға бағытталған. Бірқатар ұсыныстар Салық және Кеден кодек- стерін жаңа редакцияда әзірлеу және қабылдау кезінде ескерілді.Ұсынымдарды жүзеге асырудағы ең маңызды нәтижелер ретінде мемлекет пен салық төлеушінің қатынастарын ырықтандыру, жоспар- дан тыс тексерулердің негіздерін 62%- ға төмендету (32-ден 12-ге), салық төлеушілердің әр түрлі санаттары үшін салық әкімшілігінің сараланған тәсілін енгізу, салық заңнамасының тұрақтылығын қамтамасыз етуге бағытталған шектеу нормаларын енгізуді атап өту керек.Жоғары тиімділік сыбайлас жем- қорлық тәуекелдерін сыртқы талдау- ды жүзеге асыруда жұмыс тобы құра- мына тәуелсіз сарапшыларды тарту тәжірибесі жоғары нәтижені көрсетті. 2017 жылы Агенттік Гуманитарлық зерттеулер мен жобалар институты- ның мамандарымен бірлесе Ішкі істер министрлігінің Төтенше жағдайлар комитетінің, Мәдениет және спорт министрлігінің, Білім және ғылым министрлігінің, «ҚазАгро» Ұлттық басқарушылық холдингінің қызметіне сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің сыртқы талдауы жүргізілді.Сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің сыбайлас жемқорлықтың алдын алу мәселесі жұмысында сыбайлас жемқорлық мониторингі мен жедел-тергеу тәжірибесі маңыз- ды бөлігі болып табылады.Қазіргі таңда, ұсынымдар 9 заңды (4-і қабылданған), 42 заңға қосымша актіні (24-і қабылданған), 9 мемле- кеттік қызмет стандарттарын (3-і қабылданған) әзірлеу барысында ескерілген.Орта білім беру және мек- тепке дейінгі білім беру саласындаОрта мектептерде, бала бақшаларда, колледждерде аттеста- ция өткізу кезінде сыбайлас жемқор- лық әрекеттері үшін Ақтөбе, Алматы және Шымкент қалаларында Білім саласында бақылау департаменттері- нің басшылары қылмыстық жазағатартылды.Бақылау саласымен бірге сыбай- лас жемқорлық тәуекелдері бюд- жеттік қаражатты игеру саласында да анықталды (мемелекеттік сатып алу саласында және мемлекеттік бағ- дарламалар аясында бөлу).Құқыбұзушылықтардың таралуы лауазымдық тұлғалардың қаржы- шаруашылық және өкімдік өкіл- еттіліктердің негізсіз кеңдігі. Олар көбінесе конкурста жеңімпаз атану үшін немесе жалған актілерге қол қою, қылмыстық келісім арқылы қаражатты ұрлау сияқты сыбайлас жемқорлық қылмыстармен белгіле- неді.Аталған қылмыстар үшін Қостанай, Қа ра ға нд ы , А қт өб е , Қы з ы л орд а облыстарындағы аудандық білім бөлімдерінің басшылары қылмыстық жазаға тартылды.« Б а л а п а н » б а ғ д а р л а м а с ы н а бөлінген қаржыны балабақшаларда- ғы балалар санын  жасанды түрде ү л к е й т у і б о й ы н ш а М а ң ғ ы с т а у, Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда облыстарында Ұлттық қор бюджет- інен қаражат ұрлау сыбайлас жем- қорлық жүйесі анықталды.Жүргізілген талдау арқылы орта білім беру саласында ұрлау және теріс пайдалану қылмыстары кадрлық мәселелер, «өлі жандарға» жалақы есептеу, жалған аттестаттар, сертифи- каттар және дипломдар берумен ұштастырылған.Сыбайлас жемқорлыққа  қарсы з а ңна м а л а рд ы с а қт а у б ойы нш а бірінші басшылардың жеке жауап- кершілігі нормативтік бекітіліммнің болмауы, сонымен қатар білім сала- сындағы стратегиялық құжаттарда сыбайлас жемқорлықтың алдын алу механизмдердің болмауы сыбайлас жемқорлық тәуекелдер деңгейін төмендетудегі шаралардың тиімділігін тежейді.Орта білім беру және мектепке дейінгі білім беру саласында сы- байлас жемқорлық деңгейін қыс- қарту мақсатында келесі ұсыны- лады:-Қабылданатын шешімдердің ашықтығын қамтамасыз ету бойынша қосымша шаралар қабылдап, осы жұмысты бақылау;-«100 нақты қадам» Ұлттық жоспарын тиімді іске асыру бойынша білім сапасын жақсарту және мақсат- ты индикаторларға қол жеткізу бойынша шаралар кешенін қарасты- ру;-Уәкілетті орган өз тәжірибесі мен ішкі талдау негізінде сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін барынша азайту тетіктерін әзірлеу.
Денсаулық сақтау және дәрідәрмек айналымы саласындаДенсаулық сақтау саласының дамуы, медициналық қызмет көрсету сапасының арттыруы және дәрі- дәрмектердің қолжетімділігін қамта- масыз ету мемлекеттің әлеуметтік саясатының басты бағыттардың бірі болып табылады.Сонымен қатар, аталған саладағы қылмыстардың тең жартысы дәрі дәрмек, медициналық құрал-жаб- дықтар, науқастарға азық-түлік өнім-дерді сатып алудағы және т.б. тегін м– едициналық көмектің кепілді көлемі(бұдан әрі – ТМККК) шеңберіндегі сатып алудағы лауазымдық тұлғалар- дың қаржы-шаруашылық өкілеттілік- тердің сыбайлас жемқорлық тәуекел- дері.Аталған сатып алу категориясы ҚР«Мемлекеттік сатып алу» заңнама- сынан шығарылып Үкімет қаулысы- мен бекітілген жеке Ережелермен регламенттеледі (2009 жылғы 30 қазанның №1729 қаулысы).Электрондық форматсыз аталған үрдістерді өткізу лауазымдық тұл- ғаларға шешім қабылдау кезіде өкілеттіліктерін теріс пайдалануға мүмкіншілік береді. Оның үстіне тендерлік комиссия құрамына тек сатып алушыларды енгізу бұдан әрі өкілеттіліктерді теріс пайдалануға жағдй жасайды.Денсаулық сақтау жүйесінде ұйымдастырушылық-билік ету функ- цияларымен қатысты қызметтегі қамқорлық үшін парақорлық, қыз- метке тұру, сыйақы бекіту, жалақыны заңсыз есептеу сияқты құқық бұзушы- лықтар кең таралған.Өткізілген талдау медицина сала- сындағы құқық бұзушы-лықтардың төрттен бір бөлігін құрайтын Медици- налық қызметтерге ақы төлеу коми- теті мен медициналық және Форма- цевтикалық қызметті бақылау коми- тетінде нақты сыбайлас жемқорлық тәуекелдері анықталды.Атап айтқанда Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша медициналық қызметтерге ақы төлу бойынша департаменті қызметінде, сыбайлас жемқорлық жүйелік фактілері анық- талды. Осылайша басшының орынба- сары мен бөлім басшысы 72 медици- налық мекеме тартылған есеп беру- дегі жоғары көрсеткіштерге ие болу үшін берілетін парақорлық жүйесі анықталы.Денсаулық сақтау жүйесінде сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендету мақсатында ұсы- нылды:-мемлекеттік органдардың және мекемелердің басшыларының жауап- кершілігін арттыру, соның ішінде, қоғамдық кеңестерге есеп беру жол- дарын күшейту;-медициналық қызметтер мен дәрілік заттарды сатып алу бойынша мамандандырылған электрондық порталды құру;-сыбайлас жемқорлыққа қарсы мемлекеттік саясатты тиімді жүзеге асыруға және анықталған сыбайлас жемқорлық тәуекелдерді жоюға бағытталған шұғыл шаралар қабыл- дау.
Ауылшаруашылық жүйе- сіндеВетиринарлық-санитарлы қауіп- сіздікті қамтамасыз ету ауыл шарау- шылық Министрлігінің негізгі мақсат- тардың бірі болып табылады. Қолда- нылатын эпизоотикалық шараларға қарамастан (белгілі бір аймақта жануарлар ауруының таралуы) елде аталған салада қолайсыз жағдай қалыптасуда.Негізгі себептердің бірі ол мем- лекетке ауылшаруашылық өнімді кіргізу бойынша рұқсат қағаздары- ның заңсыз берілуі. Ветеринарлық- санитарлық талаптарға сай келмей- тін мелекет ішінде ет өнімін игеруде- гі лауазымдық тұлғалардың заңсыз әрекеттері қосымша сыбайлас жем- қорлық тәуекелдерін туғызады.Аталған саладағы заңға тәуелді актілер талдауы шешім қабылдауда
ашықтық пен айқындықтың жоқты- ғын куәландырады.Рұқсат қағазадарын берудегі өкілеттіліктің кеңдігі және шенеу- ліктер мен кәсіпкерлер арасында тікелей байланысы сыбайлас жем- қорлық шарттарын туғызады.Сыбайлас жемқорлық тәуекелдері ауылшаруашылық өнімдерді шығару- шыларды субсидиялау саласында жоғары деңгейде сақталады. Аталған саладағы сыбайлас жемқорлық қыл- мыстары аулышаруашылық шығару фактілік көлемдерді субсидиялау кезіндегі қаржыны негізсіз жоғарыла- ту жолымен бюджеттік қаржыны ұрлау, субсидияларды беруді ұйым- дастырудағы арнайы Комиссиялар- дың жетілмегендігі, сонымен қатар коллизиялар мен кемшіліктер және НҚА-дегі қарама қайшылықтарда сақталады.
Ауылшаруашылық жүйесінде сыбайлас жемқорлық төмендету мақстаныда келесі ұсынылды:-ветеринариялық-санитариялық бақылау және қадағалау жүйесінде ашықтық пен қоғамдық бақылау тетігін енгізу;-рұқсат беру үшін ведомстволық
комиссия және өтінішті тек элек- тронды түрде беру ережесін құру;-мемлекеттік қызметтер көрсету шарттарын қысқарту;-сыбайлас жемқорлыққа қарсымемлекеттік саясатты тиімді жүзеге асыруға және анықталған сыбайлас жемқорлық тәуекелдерді жоюға шұғыл шара қолдану.
Жер қатынастары сала- сындаЖер қатынастары саласында парақорлық, алаяқтық, және жер учаскілерін берудегі лауазымдық өкілеттілікті кері пайдалану қылмыс- тары негіз алады.Қ ұ қы қт ы қ т ә жір и б е т а л д а у ы нәтижесі сыбайлас жемқорлық туғы- затын бірқатар себептер мен шарттар анықталды.Осылайша, жергілікті атқарушы органдардың лауазымдық тұлғалар- мен ҚР Жер кодексінің 44-1 бабының үнемі түрде бұзылады.Ашық доступта бос жер участкі- лері бойынша ақпарат жоқ, сонымен қатар оларды алушы кезекте тұрған азаматтар тізімімен манипуляция жасау орын алады.Басқа сыбайлас жемқорлық тәуе- келдері жергілікті атқарушы органда- ры жер учаскілерін беру бойынша өкілеттіліктерінің берілуі болып табылады, бұл өз кезегінде шешім қабылдаудағы қоғамдық бақылаудың жүргізілуіне тосқауылдар туғызып
объективтілік және бейтараптық жойылады.Жер қатынастары саласында сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендету мақсатында келесі ұсынылды:-азаматтарға жер учаскелерін бөлу тетіктерін қарқынды түрде қайта қарау;-жер учаскелерінің болуы туралы ақпаратты жасыру үшін лауазымды  т ұ л ғ а л а р д ы ң ә к і м ш і л і к ж а у а п- кершілігін күшейту;-комиссия құрамына ҮЕҰ өкіл- дерін қосу тұрғысында НҚА-ге өзг- ерістер енгізу;-бос жер учаскелерінің автомат- тандырылған деректер базасын дамыту және оған халықтың еркін қол жеткізуін қамтамасыз ету (орналасу көрінісі, мақсаты мен шекаралары бар);-жер учаскесін беру кезінде мем- лекеттік қызмет көрсетудің мерзімін (төмендету бағытын) қайта қарау;-бөлінген жер учаскелерінің заңдылығына жүйелі негізде тексеру
Жол жөндеу саласындаКөлік инфрақұрылымды дамыту мемлекеттік негізгі бағытардың бірі болып табылады және мемелкет үшін стратегиялық мәні бар.Құқықтық тәжірбиені талдау нәтижесі сыбайлас жемқорлық тәуекелдері өнім берушіні таңдау қызмет көрсетудегі мемелкеттік сатып алуда, жобалау-сметалық құжаттама дайын-даудағы құнын негізсіз жоғарлату, шенеуніктерге жай сөзбен айтқанда «откаттар» жасау, салдарында жол сапасына кері әсер ететін құрылыс матералда- рына бөлінген қаражатты үнемдеу- мен қатысты екендігін көрсетті.Сонымен қатар, объектілрді пайдалануға тапсыруды қабылдау кезіндегі, жол құрылысы кезіндегі қадағалау  мен  бақылауларда жәнеқұқық бұзушылықтарға жауапкер- шіліктің болмауы кезіндегі, сондай-ақ
шешім қабылдауда қоғам тарапынан бақылаудың болмауы бірқатар мәселелерге орын береді.Сонымен бірге, сыбайлас жемқорлық тәуекелдері ретінде жол құрылысы саласында республикалық және жергілікті бюджеттен бөлінген қаражатты қалыптастыру және жұмсау бойынша ақпараттың қолже- тімсіздігі.Сыбайлас жемқорлық тәуе- келдерін болдырмау және автомо- биль жолдары құрылысының сапасын жақсарту мақсатында ҚР ИДМ және өзге  де  жауапты  м е м л е ке т т ік о р га н д а р ж ә н е ұйымдармен ұсынылған:-түбегейлі қоғамдық институттар- ды осы үдеріске кеңінен тарта оты- рып, автомобиль жолдарын салуын бақылау тетіктерін қайта қарауды;- іске асырылатын жобалар бойынша тәуелсіз сараптамалық қорытынды
ұсыну құқығын беру сұрақтарын қарау;-«ҚазАвтоЖол» АҚ-ы ұлттық опе- раторы және жергілікті атқарушы органдары ҚР «Ақпаратқа қолжетім- ділік туралы» Заңының орындалуын қамтамасыз ету мақсатында жолдар салу туралы ақпаратты өз сайтта- рында толық жариялау қажет.-сараптамалық жұмыстар және инжинирингтік қызметтер көрсетуді жүзеге асыру кезінде заң бұзғаны үшін заңды тұлғалар мен сарапшы- лардың әкімшілік жауапкершілігін (техникалық қадағалау) күшейту;-инженерлік қызметтерді жүзеге асыратын ұйымдарды аккредиттеу үшін қажетті талап ретінде, орнату тұрғысынан техникалық қадағалау туралы, автомобиль жолдарының
құрылысы саласындағы сертификат- талған мамандардың болуы міндетіне тиісті өзгерістер мен толықтырулар ережесіне (Ереже және техникалық қадағалау бойынша инженерлік қыз- меттерді жүзеге асыратын ұйым- дардың аккредиттеу жөніндегі қыз- метін лицензиялау талаптары 23 қараша, 2015 жылы ҰЭМ бұйрығымен№709 қаулысымен бекітілген);-жаңа озық технологияларды енгізумен жол құрылысының қолда- ныстағы стандаттарын және норма- ларын (СНиП) қайта қарау;-Инвестиция және даму министр- лігі, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдар автомобиль жолдарының құрылысы сапасын бақылауды күшейтуі тиіс.
Спорт саласындаДене шынықтыру және спортты дамыту мемлекеттің әлеуметтік саясатының басты бөлігінің бірі болып табылады. Оны тиімді жүзеге асыру топтастырылған қоғамның құрылуына және болашағы ортақ ұлтқа айналуына тікелей тәуелді.Анықталған фактілер кәсіби фут- бол клубтарын қаржыландыру мен қызметін жетілдірудегі жүйелік мәсе- лелрге негізделеді. Ол өз кезегінде халықаралық деңгейде қазақстандық футболдың бәсекеге қабілеттілігін едәуір төмендетеді.Сыбайлас жемқорлық қылмыста- рына ықпал ететін басқа фактілер қатарында әкімдіктердегі лауазымдық тұлғаларды кеңінен өкілеттіліктер беруіне және қызметінің ашықтығы мен айқындығының болмауын жат- қызуға болады.Әкімшіліктің спорт және  дене ш ы н ы қ т ы р у б а с қ а р м а л а р ы н ы ң қызметін регламенттеуші құқықтық актілерді зерттеу басшылардың спорт ұйымдарының басшылары реінде тағайындау және босату, сонымен қатар жазаға тарту, шығыстар смета- сын бекіту және төлем шоттарына қол қою, жергілікті спорт федерацияларын аккредитация- лауын өткізу, облыстық командалар тізімін бекіту және т.б.
өкілеттіліктеріне ие болғанын анықтады.Аталған өкілеттіліктердің бір тұлғада шоғырланғаны сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін туғызатыны айдан анық.Жоғарыда айтылғанның негі-зінде спорт саласындағы сыбай- лас жемқорлықтың алғышарт- тарын болдырмау үшін төменде- гілер ұсынылады:-спорт ұйымдарын қаржыланды-рудың көзқарасын түбегейлі қайта қарастыру, бюджет қаражатын бөлу жүйесінің ашықтығы мен объек- тивтілігін қамтамасыз ету;кезең-кезеңімен жекеменшік капиталды арттыра отырып, мемле- кеттік қаржыландыруды азайту мәсе- лесін қарастыру (Англия, Германия, Италияның тәжірибесіне сүйене отырып);шешім қабылдауда сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін болдыр- маудың тетіктерін енгізе отырып, әкімдіктер, спорт және дене шынықтырубасқармаларының функцияларын қайта қарау;құрылтайшысы мемлекет болып табылатын спорттық мекеме басшыларының қызметтік жалақысы мен сыйақыларының ең жоғарғы шегін орнату;ҚР «Ақпаратқа қол жеткізу туралы» Заңының орындалуын арнайы интернет – ресурстарда дене шынықтыру және спорт саласының
СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ ТУРАЛЫ ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
қаржыландырылуы туралы ақпаратты жариялай отырып қамтамасыз ету;Дене шынықтыру және спортминистрлігі, сондай-ақ жергілікті атқарушы органдар спорттық меке- мелердің қаржыландырылуын және қызметін бақылауды күшейту.
Мемлекттік аудит сала- сындаМемлекеттік аудит және қаржы- лық бақылау мемлекеттің қаржылық қауіпсіздігін қамтамасыз ету жүйесі- нің басты бағыттарының бірі болып табылады.Республикалық бюджетті игеруді бақылау бойынша есеп комитетімен жүргізілген (Бұдан әрі – Есеп коми- теті) бюджеттік қаржыны және активтерді игеру мониторингі бақы- лау қамтуды ұлғайтумен бірге аталған қаржыны игрудегі құқық бұзушылықтардың өсуі де байқалды. Бұл өз кезегінде мемлекеттің бюджеттік саясатты жүргізудегі қадағалаушы органдардың маңызы- ды рөлін көрсетеді.Сонымен бірге, аталған қызмет- тегі сыбайлас жемқорлықтың пайда болуы тиісті саладағы қызметтің тиімділігіне кері әсер тигізеді. Бұл өз кезегінде мемлекеттің стратегиялық мақсаттарды жүзеге асырудағы кері әсерін тигізеді.Мысалы, Қарағанды облысында ҚМ қаржы бақылау комитетінің Республикалық көшпелі комиссиясы- ның төрағасы 10 жылға бас бостанды- ғынан айырылды. Ұқсас қылмыстар Ақмола, Алматы, Атырау, Маңғыстау, Жамбыл және Қызылорда облыста- рында алдын алуы орын алды.Құқықтық тәжірибе талдауы мемлекеттік аудит және қаржы ба- қылау органдары қызметінде сыбай- лас жемқорлық себептері мен шарт- тыры бар екендігін көрсетті.Біріншіден. Ол мемлекеттік аудит органдары жүйесінің жетіл- мегендігі, мемлекеттік аудит орган- дары қызметінде қайталанушы функциялырдың болуы.Екіншіден. Өткізілген талдау норма-тивтік құқықтық актілерде сыбайлас жемқорлық көріністеріне
СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛ ТУРАЛЫ ҰЛТТЫҚ БАЯНДАМА
ықпал ететін дискрецондық нормалардың орын алуы анықталды.Осылайша, «Мемлекеттік аудит және қаржы бақылау» Заңына сәйкес тексеру комиссиясы өкілдері бастама- сымен келесі жылға мемлекеттік аудитке жататын объектілер тізімінің бекітіліміне өзгертулер енгізуі мүм- кін. Сонымен қатар, тексеру бары- сында мемлекеттік аудит жүргізу мерзімі мемелкеттік аудит оргаы басшысымен ұзарту мүмкіншілігі бар(Заңның 17 бабының 3 тармағы).Сондай дискрециалық нормалар заңға қарасты нормативтік құқықтық актілерде анықталды.Ішкі мемлекттік аудитті және қар-жылық бақылау жүргізу ережесіне сәйкес   (2016   жылғы   18   ақпандағы№ 76 Үкімет қаулысы) аудиторлар тек-серу барысында мемлекеттік адит объектілері тізбесінен белгілі аудиторлық шараларды жоюға (Ережелердің 24,38,39 тармақтары) және тексеруші салалар тізбесін үлкейтуге құқығы бар (Ережелердің 60 тармағы).Ұқсас нормалар сыртқы мемле- кеттік аудит және қаржылық бақылау Ережлерінде де анықталды (2015 жылғы 30 қаршадағы № 17-НҚ Есеп комитетінің нормативтік қаулысы) (52,54,55 – тармақтары).Үшіншіден. Тексеруші объектілертұлғалары мен аудиторлар арасында тікелей байланыс жиі орын алатыны анықталды.Төртіншіден. Бақылау органда-ры қызметінің айқын еместігі байқа- луда.Бақылау органымен ашық түрдемемлекттік аудит өткізу туралы тол- ық ақпарат жарияланбаған. Олар тек баспасөз релизін, жоспар және қыс- қаша ақпарат жариялаумен ғана шектеледі.Бұның барлығы бақылаушы органдарында сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін туындатады.
Сыбайлас жемқорлық үшін се- бептер мен жағдайларды бол- дырмау мақсатында және  мем-  л е ке т тік ауд и т жү й е с ін же – тілдіруге және қаржылық бақы- лауға мемлекеттік органға ұсы- нылады:бірін–бірі қайталайтын буын-дарды қоспағанда мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау жүйесін қайта қарау;«тікелей байланысты» болдыр- мау үшін барлық мемлекеттік аудит және қаржылық бақылау шараларын автоматтандыру;ашықтық қағидатын жүзеге асыру үшін (Заңның 6-бабының 7-тармағы) және ақпаратқа қолжетімділікті қамтамасыз ету үшін (Ақпаратқа қол жеткізу туралы Заңның 4-бабы) мемлекеттік аудит пен қаржылық бақылау органдары өз қызметі өз қызметі туралы ақпаратты, оның ішінде тексерулер мен олардың нәтижелерін (аудиторлық есептер, аудиторлық есептер және ішкі аудит нәтижелері туралы есептер) БАҚ-да, оның ішінде Интернет-ресурста- рында жариялауды мін-деттеу;Есеп комитетімен тиімділік пен нәтижелілікті анықтау мақсатында мемлекеттік аудиторлық және қаржы- лық бақылау органдарының қызметін бағалау мәселесі қарастырылсын;Есеп комитетімен, Қаржы мин- истрлігімен және Тексеру жөніндегі комиссиясымен өз қатарларындағы сыбайлас жемқорлықтың алдын-алу бойынша жұмыстар күшейтілсін.Экология саласындаЭкологиялық қауіпсіздікті қамта- масыз ету мемлекеттік саясаттың негізгі бағытының бірі болып табы- лады. Аталған салада тиісті емес бақылау экологияның нашарлауына әкеліп соқтырып азаматтардың ден- саулығы мен өміріне зиян келтіреді.Осы аспектіде экология қауісіздігі- не әсер етуші елеулі фактор ретінде сыбайлас жемқорлық көріністіеріболып табылады.Құқытық тәжірибе талдау нәтиже-сінде аталған саланың дамуына кері әсер етуші негізгі фактор – сыбайлас жемқорлық екендігі анықталды.Ең алдымен, ол тексеруші субъе- ктілер мен лауазымдық тұлға арасын- дағы «тікелей байланыстың» болуы, айқын емес дискрециялық өкі- леттіліктің болуы, мемлекеттік эколо- гиялық  экспертизасының  және мем-лекеттік қызмет көрсетудің төмен сапасы,     экологиялық   ақпараттың қолжетімсіздігі, жоспардан тыс, айқынемесинспекторлық тексерулердің көптігі.Ж е м қ о р л ы қ т ә у е к е л д е р д і болдырмау және табиғат пайда- ланушылардың кәсіпкерлік бел- сенділігін арттыру үшін:анықталған сыбайлас жемқор- лық тәуекелдерін ескере отырып, мемлекеттік экологиялық сараптама- ны жүргізу және қоршаған ортаға эмиссияларға рұқсат беру тәртібін жетілдіру;күнтізбелік жылдың қалған ке- зеңіне қарай қысқартуды қоспағанда, Қоршаған ортаға эмиссиялар лимитін айқындау әдістемесін өзгерту;кешенді экологиялық рұқсат беру және эмиссияға рұқсат беруді қайта рәсімдеу шаралары регламент- телетік заңнамада анықталған мәселелер мен коллиязияларды жою;Қылмыстық статистика талдауы квазимемлекеттік секторда сыбайлас жемқорлықтағы ең осал секторы ол сатып алуалар болып табылады (аталған саладағы тіркелген барлық сыбайлас жеқорлық қылмыстарынан 55%-і сатып алулар саласында).Себебі сатып алу саласында, ақпа- раттықталдамалықплатформа, айқындықтың төмен сапасы, әкім- шілік тәсілдердің басымдылығы, бақылау тетіктерінің болмауы сияқты бірыңғай тәсілдердің болмауы.Квазимемлекет тік сектордағы туындаған мәселе сыбайлас жемқор- лық тәуекелдерінің барын, заңдылық- тағы коллизиялар мен кемшіліктер, айқындықтың, есептіліктің және бақылаудың жоқтығын көрсетеді.Квазимемлекеттік секторда сыбайлас жемқорлық тәуекел- дерін болдырмау үшін төменде- гілер ұсынылды:Квазимемлекеттік сектордағысатып алудың жеке нормативтік құқықтық актісін әзірлеу және элек- трондық сатып алудың заманауи тетіктерін енгізу арқылы көз- қарастарды түбегейлі қайта қарас- тыру.Мемлекеттік қаражатты жұмсаутәртібін реттейтін ұлттық холдингтер мен компаниялардың барлық ішкі құжаттарына ауқымды аудит жүргізу. Бұл әрекетті орындау үшін, мүдделі мемлекеттік органдардың өкілдерінің
«Атамекен» қатысуымен арнайы жұмыс тобын құру.Квазимемлекеттік сектордыңішкі құжаттарына әзірлеу, талқылау, қабылдау, тіркеу, күшіне енгізу және жариялау тәртібі туралы «Құқықтық актілері туралы» ҚР Заң нормаларын жариялау.Сыбайлас жемқорлық құқықбұзушылық (құрылымдық бөлімше басшылары, бухгалтерлер, заңгерлер мен сатып алуға, мемлекеттік бағдар- ламаларды жүзеге асыруға, материал- ды-қаржылық ресурстарын іске асыруға байланысты өзге де тұлғалар) субъектілерінің кеңейт у аясына қатысты қылмыстық және әкімшілік заңнамаға өзгерістер енгізу.Сыбайлас жемқорлықты жәнедискрециялық нормаларды жоққа шығаратын «Нұрлы жол» бағдарла- масы бойынша тұрғын үй жобаларын іріктеу және қаржыландыру Ережесін өзгерту. Қоғамдық бақылау институ- т ы н ы ң е н г і з у і м е н қа б ы л д а н ға н шешімдердің ашықтық пен жариялы- лық тетіктерін қамтамасыз ету.Ұсынылған тәсілдерді тиімдіжүзеге асыру үшін Үкіметтен, депутат- тар корпусынан, мүделлі мемлекеттік органдардың (БП, ӘМ, ҚМ, ҰЭМ, ИДМ, Есеп комитеті, МҚІСЖҚІА және т.б.) мен ҰКП «Атамекен» құрамынан тұратын арнайы мемлекеттік комис- сия құрылсын.
ҰСЫНЫСТАРДЫҢ ОРЫНДАЛУЫ:
ҚАБЫЛДАНҒАН ШАРАЛАРДЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ӘСЕРІ:4-ТАРАУСЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ ІС-ҚИМЫЛДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ҚОҒАМНЫҢ РӨЛІ
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға азаматтық қоғамды тартудың негізгі тәсілдері«Қазақстанның үшінші жаңғы- руы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты өзінің Жолдауында Мемлекет басшысы жемқорлыққа қарсы күрес- те көп нәрсе бүкіл қоғамның белсенді қатысуына байланысты екенін атап өтті.Азаматтық қоғам институттары мен мемлекет арасындағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы өзара іс-қимыл- дың қажетті шарты мемлекеттік органдардың ашықтығы мен айқын- дығын қамтамасыз ету болып табыла- ды.Осыған байланысты Агент тік қоғам мен мемлекет арасындағы серіктестіктің оңтайлы үлгілерін іздестіру мен барынша ашық болу саясатын қабылдады.2017 жылғы маңызды оқиға – алғаш рет өткізілген Азаматтық сек- тор, кәсіподақтар, этномәдени және басқа да азаматтық қоғамның басқа институттарының өкілдерін бірік- тірген Сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл мәселелері бойынша Аза- маттық бастамалар конгресі болды.Агенттік жоғары оқу орындары қауымдастығымен, Қазақстан халық- тар Ассамблеясымен, Қазақстан Республикасы Кәсіподақтар федера- циясымен, діни конфессиялармен серіктестік қарым-қатынастарды орнатты және көптеген бірлескен жобаларды жүзеге асыруға кірісті. Конгресс аясында сыбайлас жем- қорлыққа қарсы жалпыға бірдей қабылдамауды қалыптастыру және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимылдарды жүзеге асыруға қоғамды тарту бойынша жаңа тәсілдер ұсы- нылды.Конгрестің қатысушылары ұсын- ған бастамалар қатарында «Жасырын сатып алушы» әдісімен «қоғамдық аудит» жобасы, мемлекеттік қызмет- тегі мүдделер шиеленісін қарау, мемлекеттік сатып алулардың қоғам- дық мониторингі, «Жолдардағы жемқорлықты азайту бойынша 10 қадам» жобасы болды.Өздеріңіз білетіндей, мемлекеттік қызметтерді көрсету сапасы халық- тың мемлекеттік органдарға деген сенім деңгейіне әсер етеді, сондықтан осы процеске қоғамдастықты кеңінен тарту арқылы мемлекеттік қызмет- тердің сапасы мен қол жетімділігіне үнемі мониторинг жүргізу қажеттілігі туындайды.Мәселен, 2017 жылы «Жасырын сатып алушы» әдісімен мемлекеттік қызмет көрсету сапасына азаматтық бақылау жүзеге асырылды.Жобаны іске асыру кезеңінде мем- лекеттік қызмет көрсететін әртүрлі ұйымдарға 718 рет бару жүзеге асы- рылды.Нәтижесінде 758 заң бұзушылық анықталды, соның ішінде: заңсыз сыйақы («помогайки») үшін делдал- дық қызмет көрсету, үлкен кезектер, бюрократиялық кедергілер, жұмыс кестесін сақтамау, қате кеңес беруфактілері, қызмет көрсету тәртібі туралы сенімсіз ақпаратты жариялау, күту залдарының жарақталмауы, пандустардың жоқтығы және т.б.Анықталған кемшіліктерді жою үшін Агенттік барлық ұйымдарға тиісті ұсынымдар жолдады, сондай-ақ олардың орындалуын бақылаудыжүзеге асырды.Қазақстан Кәсіподақтар федера- циясымен бірге «Парасыз бола- шаққа. Бірге!» атты ауқымды акциясы жүзеге асырылды. Акция шеңберінде сыбайлас жемқорлыққа қарсы мобильді топтар жұмыс істей бастады, олар азаматтарды қабыл- дауды жүргізіп, еңбек ұжымдарында түсіндіру жұмыстарын жүргізді. Бүгінгі күні 1075 сапар жасалды, 3344 еңбек ұжымы немесе 460 мыңға жуық адам сыбайлас жемқорлыққа қарсы сауат ашумен қамтылды және де 237 жазба-ша өтініштер келіптүсті.Мониторинг нәтижелері бойынша(сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін талдау, мемлекеттік органдардың және мекемелердің қызметкер- лерінің лауазымдық нұсқаулықтарын және жеке деректерін зерттеу, жеке және заңды тұлғалардың өтініштерін талдау, жоспарлы тексерулер) мүдде- лер шиеленісінің 153 фактісі анықтал- ды.Осы фактілерден мүдделер шие- ленісі келесі бағыттар бойынша анықталады: жұмыспен қамту немесе бірлескен жұмыс – 133, мемлекеттік сатып алу (конкурстық комиссияға қатысу немесе жақын туыстарының қатысуы) – 7, тәртіптік санкцияларды қолдану (мүдделі тұлғаның ресми тексеру жүргізуі) – 4, сыйақы (жақын туыстарына артықшылық беру) – 3, жер қатынастары (жер комиссия- ларында қатысуы) – 2, тұрғын үй қатынастары (тұрғын үй комиссия- ларында болу) – 2, ауыл шаруашылығы (жануарлар аурула- рын диагностикалық бағалау жөнін- дегі комиссияда болу) – 2.Өңірлердегі қоғамдық бақылау- дың негізгі бағыттарының бірі «Сы- байлас жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі Медиа Орталығы» бастама- сымен іске асырылған «Жолдардағы жемқорлықты азайтудың 10 қада- мы» жобасы болды.Жобаның негізгі мақсаты жол қозғалысына қатысушылардың жол полициясы, көлік инспекциясы және кеден органдарымен қарым-қаты- насындағы сыбайлас жемқорлық тәуекелдерін анықтау және азайту болып табылады. Ол үшін автокөлік иелерімен сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманың сыбайлас жем- қорлық құқық бұзушылықтар үшін қылмыстық және әкімшілік жауап- кершілік туралы талаптарын, Агент- тіктің 1424 байланыс орталығына хабарласу тәртібі туралы түсіндірме жұмыстары жүргізілді, сонымен қатар ақпараттық парақтар таратылды.Сонымен қатар, жобаның шеңбе- рінде тұрақты негізде ресми этиканың ережелерін бұзуды болдырмау үшін мемлекеттік қызметшілердің ресми көлік құралдарын пайдалану – қызмет этикасы қағидаларын бұзушылық- тардың алдын-алу бойынша рейдтік іс-шаралар жүргізілді.Бүгінгі күні Қазақстанда жемқор- лыққа қарсы заңнаманың дамуына елеулі үлес қосатын, Сыбайлас жем- қорлыққа қарсы стратегияны іске асыру бойынша жоспарларды жүзеге асыру бойынша мониторинг топтары- на қатысатын, жұмыс топтарына және консультативтік-кеңес органдарға белсенді қатысатын азаматтық қоға- мының белсенді өкілдерінің тобықалыптасқанын сеніммен айта ала- мыз.2018-2020жылдарғаарналған
Қазақстан Республикасының 2015 – 2025 жылдарға арналған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясын іске асыру бойынша жоспарды әзір- леу азаматтық қоғамды біріктірудің жарқын үлгісі болды.Республика бойынша 70-тен астам дөңгелек үстел мен басқа да іс-шаралар өткізілді, онда азаматтық институттардың, академиялық қоғам- дастық өкілдерінің және басқа да қызығушылық танытқан тұлғалардың қатысуымен жаңа үш жылдық жоспар талқыланды.Елдің әрбір азаматы Жоспар жо- басына енгізу үшін шаралар ұсынып, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес- ке өз үлестерін қосуға мүмкіндік алды. Жүргізілген іс-шаралардың шеңбе- рінде жоспар жобасына бес жүзден астам ұсыныс берілді.Көрсетілген жұмыстың нәтижелері жаңартылған форматта орын алған«Сыбайлас жемқорлықпен күрес стратегиясы: мемлекет пен қоғамның күш-жігерін біріктіру» қоғамдық тың- дауларында жинақталған.Социологиялық зерттеулердің нә- тижелері бойынша соңғы бірнеше жылда азаматтық қоғамның сыбайлас жемқорлыққа қарсы белсенділігі арта түсті. Мысалы, 2017 жылы сауалнама- ға қатысқандардың 55,5% -і сыбайлас жемқорлықты азайтуды қолдауға дайын екендіктерін мәлімдеді, 2016 жылы бұл көрсеткіш 53,1% болған.Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруСыбайлас жемқорлық көріністе- ріне төзімсіздік атмосферасын құру және қоғамдағы сыбайлас жемқор-
лыққа қарсы мәдениетті насихаттау – Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стра- тегияның негізгі бағыттарының бірі.Бүгінгі күні елімізде жемқорлыққа қарсы білім беру және тәрбиелеудің ұтымды үйлесіміне негізделген жем- қорлыққа қарсы мәдениетті қалып- тастырудың институционалдық және құқықтық негіздері құрылған.Оқушылардың сыбайлас жемқор- лыққа қарсы көзқарасын қалыптасты- ру, сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимылдың тұрақты дағдыларын қалыптастыру және құқықтық мәде- ниет деңгейін көтеру міндеттерін шешу үшін білім беру жүйесінің барлық деңгейлерінде жемқорлыққа қарсы тәрбие бағдарламалары жүзеге асырылады.Мысалы, сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты жүзеге асырудың ақпараттық фокусында мектепке дейінгі білім беру мекемелері бар. Тұрақты түрде балалардың сурет- тер, мүсіндер, шығармалар байқау- лары Қазақстанның барлық өңірл- ерінде өткізіледі. Ең үздік жұмыстар Қазақстан Республикасы Прези- дентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясының ғимаратын- да өткізілетін көрмеге іріктеліп алына- ды.Мектептегі ортада сыбайлас жем- қорлыққа қарсы мәдениетті қалып- тастыру мақсатында оқушылардың тәрбие жұмысының тұжырымдамасы бекітілген, оның негізінде 800 мың оқушыны біріктіретін Республиканың барлық мектептерінде еріктілердің«Адал Ұрпақ» клубы құрылды. Бүгінгі күні осы клубтарда 23 мыңнан астам сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- шаралар өткізілді.Студенттік жастар арасында сы- байлас жемқорлыққа қарсы тәрбие беруді жүзеге асыру жалғасуда. Оқыту
шеңберінде студенттерге сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұрудың әлеу- меттік-экономикалық, құқықтық, мәдени және моральдық-этикалық аспектілерін, сондай-ақ жемқорлық- тың мәнін түсінуге көмектеседі.С ы б а йл а с же мқорл ы ққа жол бермеу идеясын ұғынған көптеген студенттер өздерінің ғылыми мақа- лаларын жазу үшін сыбайлас жемқорлыққа қатысты мәселелер- мен байланысты тақырыптарды таңдайды.Алғаш рет мәдениет мекемелері, мұражайлар, театрлар, кітапханалар, көрмелер мен көркем галереялар, сондай-ақ білім беру ұйымдары адалдық, инабаттылық және қиянат- қа бармау қағидаттарының белсенді жетекшілері (өзгерістер агенттері) ретінде әрекет етті.Мәселен, мәдени мекемелердегі азаматтардың сыбайлас жемқорлық- қа қарсы білім беруі үшін тиісті әдеби- ет пен өнер туындыларының арнайы бұрыштары, театр қойылымдары, кітапханаларда кітап көрмесі ұйым- дастырылады және т.б.Бұл азаматтардың жемқорлыққа қарсы білім беруі үшін қолайлы білім беру және мәдени ортаны құруға мүмкіндік берді.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруда Агент- тіктің қамқорлығымен ақпараттық және білім беру жобалары, «Адал Бол», «Университеттен универси- тетке дейін», «Антивзятка» және т.б ақпараттық-білім беру жобалары маңызды рөл атқарады. Олардың барлығы бір мақсатқа ұмтылады – сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес- те еліміздің ең үлкен мүмкіншілігінің санын күшейту, тұрақты иммунитетті дамыту және сыбайлас жемқорлық көріністерін жалпы қабылдамау.Жоғары оқу орны қауымдастығы-ғының академиялық адалдық пен нөлдік төзімділік қағидаттарын алға жылжытудағы күш-жігерін біріктіру үшін елдің 50-ден астам жетекші жоғары оқу орындарының қатысуы- мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы телекөпір өткізілді.Телекөпірдің қорытындысы бо- йынша «Адал Бол» сыбайлас жем- қорлыққа қарсы эстафета басталды, оның шеңберінде сыбайлас жемқор- лыққа қарсы тақырыптарға студент- тер сюжет түсіріп, кейін Интернеттегі желілерде бейнероликтер таратқан.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы эстафета студенттер арасында таны- мал болды және жылдың соңында еліміздің барлық жоғары оқу орында- рын қамтыды.«Адалдық алаңы» сайтының іске қосылуы арқасында сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруға бағытталған әлеу- меттік жобаларды, білім беру, шығар- машылық бағыттарды, бейне материалдарды және жоспарланған іс-шаралар туралы ақпаратты таба алатын білім беру алаңы құрылды. Сайтта «Азаматтық қоғаммен ке- лісім», «Құрмет және этика» сияқты бірегей беттер бар.Мұның барлығы мемлекеттік қыз- метшілердің, кәсіпкерлердің және басқа салалардың қызметкерлерінің этикалық тәрбиесіне бағытталған.Қазақстандық блоггерлер альян- сымен бірге Facebook әлеуметтік желісінде «#АНТИВЗЯТКА» флеш- мобы өткізілді, оны өткізу барысында балаларға жемқорлықтың қоғамға қандай қатер тигізетіні және оған қалай қарсы тұратыны түсіндірілді. Акцияны еліміздің барлық өңірле- рінен әлеуметтік желілердің 15 мың- нан астам қолданушылары қолдады, олардың арасында танымал теле жүргізушілер, спортшылар, қоғамқайраткерлері, ғалымдар, сондай-ақ мемлекеттік ұйымдардың өкілдері бар.Сыбайлас жемқорлықты жалпы қабылдамаудықалыптастыруда маңызды рөл жастардың рухани және адамгершілік тәрбиесіне көңіл бөлінеді. Діни және этномәдени бірлестіктер өкілдерімен кездесулер дәстүрге айналды, бүгінгі күні олар қауіп-қатер туралы ескертіп, пара бермеуге шақыра отырып, жемқорлыққа қарсы тәрбиеге үлкен үлес қосты.Ж ы л д ы ң б а с ы н д а х а л ы қ т ы ң құқықтық сауаттылығын арттыру және азаматтардың сыбайлас жем- қорлыққа нөлдік төзімділігін қалып- тастыру мақсатында «Есіктен – есік- ке» атты республикалық бағдар- лама іске қосылды. Акция мәні сыбайлас жемқорлыққа қарсы парақ- шалар мен коммуналдық төлемдер туралы түбіртектер мен ақпараттық парақтарды тарату болып табылады. Бүгінгі таңда еліміздің барлық өңір- лерінде 13,5 миллионнан астам парақша таратылды.«Есіктен есікке» бағдарламасы танымал әртістер, белгілі қоғам қай- раткерлері мен еліміздің спортшыла- ры арасында қолдау тапты. 300 мың- нан астам сыбайлас жемқорлыққа қарсы плакаттар мен «Коррупцияны терең нокаутқа жіберейік» және« П а ра қо р л ы қ б а л а л а р ы м ы з д ы ң армандарын ұрлайды» атты ұрандар- мен олардың суреттері бар баннер- лер еліміздің барлық өңірлерінде халық жаппай жиналатын жерлерінде орналасқан.Соңғы жылдардағы тәжірибе көрсеткендей, сыбайлас жемқорлық- қа қарсы сана қалыптасуына ақпарат- пен және түсіндіру жұмыстары айтарлықтай ықпал ететі.2017 жылы түрлі мақсатты топтар үшін 776372 азаматты қамту арқылы 1050  түсіндіру кездесулері ұйымдас- тырылды.Республикалық және өңірлік бұқаралық ақпарат құралдарының қатысуымен 144-ге жуық баспасөз конференциялары мен брифингтер өткізілді.Баспа басылымдарында сыбайлас жемқорлыққа қарсы тақырыптар бойынша 6425 мақала жарияланды, интернетте 12544 басылымдар, 2514 телесюжет және 2023 радио бағдар- ламалар шығарылды.Бұған қоса, 28 телеарнада жем- қорлыққа қарсы бейне роликтер және    дыбыстық     жазбалар     –  11 радиостанцияда жарияланды. Жүргізілген жұмыстың нәтиже- сінде жемқорлыққа қарсы мәдениетті қалыптастыруда оң өзгерістерге қол жеткізілді, бұл жыл сайынғы «Қазақ- стан Республикасында сыбайлас жемқорлықты қабылдау деңгейін анықтау» әлеуметтік сауалнамасының деректері растайды. Мәселен, сыбай- лас жемқорлыққа қарсы адамдардың саны (2017 жылы 60,7% -тен 2017 жылы 81,4% -ке дейін) 20,7% -ке өсті, елдегі сыбайлас жемқорлық деңгейін орташа және жоғары деңгейде баға- лайтын адамдардың саны (2017 жылы 72,7% -тен 2017 жылы 70,1% -ке дейін) болды.
5-ТАРАУСЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚҚА ҚАРСЫ САЯСАТ ПЕН ЗАҢНАМАНЫҢ ДАМУ МҮМКІНДІКТЕРІ ЖӘНЕ ҮРДІСТЕРІ
Халықаралық сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарт- тарды ұлттық заңнамаға енгізуБеделді халықаралық ұйымдар- дың жаһандық және өңірлік сыбайлас жемқорлыққа қарсы актілерінде, нұсқаулықтарында қамтылған халы- қаралық сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттар ұлттық сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнамалардың даму бағдарларын қалыптастырады және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің тәсілдерін бір қалыпқа келтіреді.Қазіргі уақытта Қазақстан БҰҰ- ның негізін қалаушысы болып табыла-тын сыбайлас жемқорлыққа қарсы актісі – Сыбайлас жемқорлыққа қарсы конвенцияны (2008 жылғы 4 мамыр-да), сондай-ақ БҰҰ-ның Трансұлттық ұйымдасқан қылмысқа қарсы конвен-циясын (2008 жылғы 4 мамырда), Еуропа кеңесінің Қылмыстық әрекет-тен түскен табыстарды жылыстату, анықтау, алып қою және тәркілеу туралы конвенцияны (2011 жылғы 2 мамырда) ратификациялады, олар- дың негізгі қағидаларының бір бөлігі қазіргі уақытта ұлттық заңнамағаенгізілген. Сонымен бірге, Қазақстан Эконо- микалық ынтымақтастық және даму ұйымының (ЭЫДҰ) сыбайлас жемқор- лыққа қарсы желісінің аясында 2003 жы л ы б а с т а л ға н ө з а ра б а ға л а у жөніндегі субөңірлік бағдарламаға –«Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес бойынша іс-қимылдың Стамбулдық жоспарына» жүргізілген мониторин- гке белсене қатыстырылды.Стамбулдық жоспар аясындағы халықаралық сарапшылардың нақты ұсыныстары Қазақстандағы сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңнаманы жетілдіру процесінде маңызды рөл атқаратынын атап өту қажет.2018 жылға дейін Қазақстандағы с ы б а й л а с же м қ о р л ы қ қ а қ а р с ы реформалар бойынша мониторингтің төрт раунды өткізілді.Үшінші раундтың қорытындысы 2017 жылғы 13 қыркүйекте Парижде ЭЫДҰ штаб-пәтерінде өткен Сыбай- л а с же м қо р л ы ққа қа р с ы кү р е с бойынша іс-қимылдың Стамбулдық жоспарының пленарлық мәжілісінде шығарылды.О нд а м ониторинг т ің Ү ш інш і раундының ұсыныстарын орындау дәрежесіне келесі бағалар берілді.
ЭЫДҰ САРАПШЫЛАРЫНЫҢ 19 ҰСЫНЫСЫНАН МОНИТОРИНГТІҢ ҮШІНШІ РАУНДЫНЫҢ ҚОРЫТЫНДЫСЫ БОЙЫНША:
* Екі ұсыныстың орындалуына бағалау жүргізілмеді, өйткені Төртінші раунд мемлекеттік қаржылық бақылаудың және аудиттің, саяси сыбайлас жемқорлық тақырыптарын қамтымаған.
Мониторингтің төртінші раунды- ЭЫДҰ ұсыныстары келесі төрт
ның аясында 22 жаңа ұсыныс берілді, ал оның алдындағы 7 ұсыныс олар- дың орындалуы ішінара болғандық- тан өз күшінде қалады деп танылды.
Аса маңызды ұсыныстарға келес- ілер кіреді:Сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясат. Бұл бағыттың аясында ЭЫДҰ сарапшыларының сыны Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияға бір уақытта тұтас сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатты әзірлеу және оны жүзеге асыру үшін мемлекеттің жау- апкершілігін, сондай-ақ сыбайлас жемқорлық деген ұғымның жеке меншік секторға қатысты қолдануын бекіту қажеттігіне бағытталды. Бұл қылмыстық заңнамада сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылық субъе- ктілері ретінде жеке меншік секто- рындағы лауазымды тұлғаларды қарастырып бекітуді талап етеді.Корпоратив ішіндегі сыбайлас же м қо р л ы қ кә с іпке р л ік с а л а ға , сондай-ақ мемлекет пен қоғамның мүдделеріне де айтарлықтай зиян келтіруде. Сондықтан оған мемле- кеттік салада іске асырылатын әдістер арқылы қарсы іс-қимыл жасау оған   қ а р с ы к ү р е с т і т и і м д і р е к е т у г е мүмкіндік береді.Сыбайлас жемқорлыққа жол бермеу. ЭЫДҰ ұсыныстарының көбі нақты осы бағытқа қатысты болды.Нақты алғанда ЭЫДҰ сарапшыла- ры саяси қызметкерлер  үшін  жан-  ж а қ т ы а д а л д ы қ қ а ғ и д а л а р ы н белгілеу, сондай-ақ осы қағидалар- дың орындалуын бақылаудың тиімді тетіктерін енгізу қажеттігін белгілеп өтті.Бұл жерде депу тат тық этика қағидаларын жетілдіру, сондай-ақ сәйкес өкілеттік берілген депутаттық этика жөніндегі комиссияларды енгізу қажеттігі жөнінде айтылады. Бұл ретте ҚР ОСК аталған қызметтері болмауы тиіс.Сонымен қатар, «Сыбайлас жем- қорлыққа қарсы іс-қимыл туралы» ҚР заңында мүдделер қақтығысы туралы нормаларға қатысты осы нормалар- ды іске асыру тетігін және оларды бұзу үшін санкцияны енгізу талап етіледі.Сот саласында сот жүйесінің ішкі өзін-өзі басқаруын нығайтуға және осыған сәйкес тәуелсіздігін арттыруға бағытталған реформаларды жүргізу қажет. Сонымен бірге, судьялар ара- сында істерді кездейсоқ бөлу прин- ципін заңнамалық деңгейде бекіту және соттарда істерді бөлудің автоматтандырылған жүйесінің жұмысы- на рұқсатсыз араласу үшін жауап- кершілікті белгілеу талап етіледі.Прокурорлық қадағалау сала- сында прокурорларды олардың қызметіне заңсыз араласудан қорғау кепілдігін арттыруға, іріктеу процеду- раларын қатайтуға, прокурорларды бағалау, соның ішінде этика мәселе- лері, жүйесін енгізуге, прокурорлық өзін-өзі басқару органы ретінде прокурорлық кеңесті құруға, проку- рорлардың және олардың отбасы мүшелерінің мүлігін, кірістері мен шығыстарын міндетті түрде деклара- циялауды, кейін осындай декларация- ларды жариялауды енгізуге бағыттал- ған шараларды қолдану талап етіледі.НҚА сыбайлас жемқорлыққа қарсы сараптама саласында Парла- ментке енгізілетін барлық заң жоба- лары үшін оны міндетті болуын кеңі- нен қолдану, оны өткізу тәжірибесін НҚА басқа да жобалары, сондай-ақ қолданыстағы НҚА үшін жалғастыру талап етіледі.Ақпаратқа қол жеткізу сала- сында ҚР тиісті заңын халықаралық стандарттарға сәйкес келтіру қажеттігі туындайды.Мемлекеттік сатып алулар жә- не квазимемлекеттік сектордың сатып алулар саласында сатып алуларды бір көзден жүргізу деңгейін төмендету, квазимемлекеттік сектор- дың сатып алулары туралы заң қабыл- дау, сатып алулар жүйесін ашықтықты арттыру есебінен жетілдіру, мүдделер қақтығысына жол бермеу талап етіледі.Сонымен қатар, квазимемле- кеттік сектордағы сыбайлас жем- қо р л ы ққа қа р с ы і с -қи мы л д ы күшейту мәселесі мерзімі жеткен болып табылады, аталған сектор есеп берушіліктің, бақылауға алынудыңжәне шешімдер қабылдау процеду- раларының айқындығының, ақпарат- ты ашудың, ішкі және сыртқы аудиттің белсенді ұйымдық-құқық- тық тетіктерін, адал бәсекелестік принциптерін сақтау, іскерлік этика және адалдық нормаларын қабылдау және сақтау, сондай-ақ корпоратив- тік қағидаларды (комплаенс) енгізу және орындау шараларын енгізуітиіс.Сыбайлас жемқорлық үшінқылмыстық жауапкершілік және оның қолданылуы. Бұл бағытта ЭЫДҰ ұсыныстарына сәйкес келесі шараларды қолдану қажет:сыбайлас жемқорлық үшін әкімшілік жауапкершілікті алып тастау (тек қана қылмыстық қалуы тиіс);сыбайлас жемқорлық үшін қылмыстық жауапкершілікті қолдану- дың ақшалай шегін (2 АЕК) алып тастау, өйткені қызметтік міндеттерді орындау үшін қандай да болсын сыйақы алуға жол берілмеуі тиіс;үшінші тұлғалардың пайдасына пара жөнінде уәде беруді және оны ұсынуды, пара беруді және коммер- циялық параға сатып алуды, ықпал етуді сатуды қылмыстандыру;алқа билерді сыбайлас жемқор- л ы қ қ ұ қ ы қ б ұ з у ш ы л ы қ с у б ъ е- ктілерінің санына қосу;предикаттық қылмыстар үшін жауапкершілікке қарамастан, ақшаны заңдастыру (жылыстату) үшін жауапк- ершілікке тарту тәртібін белгілеу;заңды тұлғалардың сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтары үшін қылмыстық жауапкершілігін енгізу;іс-әрекеттер арқылы өкінуге байланысты, сондай-ақ шетелдік лауазымдық тұлғаларға пара берген жағдайларда қылмыстық жауап- кершіліктен босату мүмкіндігіне жол бермейтін нормаларды қабылдау; -шетелдік лауазымдық тұлғаларды Қазақстанда жасаған сыбайлас жем- қорлық қылмыстары үшін және Қазақстан азаматтарын шетелде жасаған сыбайлас жемқорлық қыл- мыстары үшін қылмыстық жауап- кершілікке тарту мәселелері бойынша қылмыстық заңнаманы халықаралық стандарттарына сәйкес келтіру;-жемқорлардың және үшінші тұлғалардың пара бергені үшін міндетті түрде мүлкін тәркілеуді енгізу;-т ә ркіл е н у і т и іс қы л м ы с т ы қ кірістерді іздестіру, анықтау, оларға тыйым салу және оларды басқару үшін, соның ішінде шетелде де, жауапты  органды  немесе бөлімшеніқұру;-құқық бұзушылықтың осы түріжасырын болуына байланысты сыбайлас жемқорлық қылмыстары үшін әкімшілік жауапкершілікке тарту үшін, ескіру мерзімін ұзарту;-қылмыстық жауапкершілікке тарту үшін, Парламент депутаттарына, Бас прокурорға қатысты дербес құқықтылығынан айыру процедура- ларын оларды нақты регламенттеу жағынан жетілдіру;-қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстату- ға) қарсы іс-қимыл туралы заңнаманы қолдану мақсатында жария лауазым- ды тұлғаның анықтамасына квази- мемлекеттік сектор субъектілерінің, саяси партиялардың басшыларын, сондай-ақ жария лауазымды тұлға- ның отбасы мүшелерін және жақын (байланысты) тұлғаларын қосу;-тергеудің қаржылық мониторинг деректеріне қол жеткізуін оңайлату;-қылмыстық кірістерді тиімді түрде анықтау және қадағалау үшін банктік шоттардың орталық тізілімін құру мүмкіндігін қарастыру;-БҰҰ сыбайлас жемқорлыққа қарсы Конвенциясының 57-бабына сәйкес активтерді қайтару және басқару тәртібі мен талаптарын заңнамаға енгізу;-материалдық залалды өтеп берген кезде жемқорларды бас бостандығынан айыру түріндегі жуапкершіліктен босату мүмкіндігін болдырмау;-ҚР ҚІЖК-нде пара берудің жол берілген еліктемесі мен пара беруге азғырту арасындағы нақты ажырату белгілерін және қылмыстық қызмет еліктемесін жүргізудің жан-жақты қағидаларын белгілеу.Жоғары білім алу – жеке сектор- да сыбайлас жемқорлыққа жол бермеу және оны қудағалау. ЭЫДҰ сарапшылары жоғары білім алу саласындағы сыбайлас жемқорлық- тың жоғары деңгейіне назар аудара отырып, бұл саладағы сыбайлас жемқорлықтың алдын алу бойынша айтарлықтай шаралар қолдану қажет екенін атап өтті.Нақты алғанда, осы саладағы сыбайлас жемқорлық тәуекелдеріне ауқымды талдау жасау, сыбайлас жемқорлық жоспарлауын жетілдіру, қызметтің айқындығын қамтамасыз ет у және аккредитация жүргізу, жоспардан тыс тексерулерді алып тастау, сатып алуларды жүргізу тәртібін жетілдіру қажеттігі және т.б. туындайды.Өңірлік ерекшеліктерді есепке ала отырып, Қазақстандағы жағдайға терең талдау жасауға негізделген үздік дүние жүзілік тәжірибені енгізу бойынша өлшенген тәсіл ұлттық заңнаманың сапасын арттыруға, оны жаңа мазмұнмен толықтыруға, халы- қаралық құқықтың көпшілік мақұлда- ған принциптері мен нормаларына сәйкес келтіруге, сыбайлас жемқор- лыққа қарсы саясаттың тиімділігін арттыру үшін жағдай құруға мүмкіндік береді.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы жоспарлаудың жаңа тәсіл- дері мен трендтеріСыбайлас жемқорлыққа қарсы іс- қимыл бойынша әлемдік және отан- дық тәжірибе сыбайлас жемқорлыққа қарсы жоспарлау жүйесінің жоғары маңыздылығын куәландырады, ол с ы б а й л а с же м қ о р л ы қ қ а қ а р с ы мазмұнның әдіснамасын тұрақты түрде түзете отырып, сыбайлас жем- қорлыққа қарсы шараларды жүйелі негізде іске асырудың тиімді құралы болып табылады.Қазақстан Республикасының 2015- 2025 жылдарға арналған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясын іске асырудың бірінші кезеңінің нәтижелері мен қорытындысын ескере отырып, сыбайлас жемқор- лыққа қарсы шараларды стратегия- лық жоспарлаудың екінші кезеңі
Мемлекет басшысы Н.Ә.Назар- баевтың Қазақстан халқына жолдау- ында белгіленген тапсырмалары;Қазақстан Республикасыныңратификацияланған халықаралық құ қы қт ы қ а к ц и я л а р а я с ы н д а ғ ы міндеттемелері;Қазақстан қатысушысы болыптабылатын Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес бойынша іс-қимылдың Стамбулдық жоспары аясындағы ЭЫДҰ сыбайлас жемқорлыққа қарсы желісінің ұсыныстары;сыбайлас жемқорлыққа қарсышараларды стратегиялық жоспарлау- дың бірінші кезеңінің, сондай-ақ ведомстволық және өңірлік сыбайлас жемқорлыққа қарсы жоспарлардың орындалуына талдау жасау нәтиже- лері;сыбайлас жемқорлыққа қарсыж ү р г і з і л ге н м о н и т о р и н г т е р д і ң , жалпы республикалық және салалықсипаттағы, сондай-ақ жергілікті маңызы бар сыбайлас жемқорлыққа қа р с ы і с – қи м ы л б о й ы н ш а м і н – деттерді шешуге, сондай-ақ сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл субъектілерін, солардың ішінде қоғамдық институттар мен ел азаматтарын,шоғырландыруға көмектесуі тиіс.Мұндай жұмыс мақсатты, кешен- дік және жүйелі түрде жүргізілетін болады.Қазақстан Республикасының 2015- 2025 жылдарға арналған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегиясын іске асыру және көлеңкелі экономи- каға қарсы іс-қимыл бойынша Қазақ- стан Республикасының 2018 – 2020 жы л д а рға а рна л ға н іс -ш а ра л а р жоспарының бағыттарын және сы- байлас жемқорлыққа қарсы шарала- рын қалыптастырған кезде тірек көздер және бағдарлар ретінде төменде көрсетілгендер болған: сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінежасалған ішкі және сыртқы талдау- лардың, әлеуметтік және ғылы-ми зерттеулердіңқорытындылары бойынша құрылған нәтижелер және ұсыныстар;сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл саласындағы үздік халықа- ралық тәжірибелерге және Қазақстан Ре с пу б л и ка с ы ны ң з а ңна м а с ы на сыбайлас жемқорлық тәуекелдері бар нормалардың болуына талдау жасау;-орталық мемлекеттік және жер- гілікті атқару органдарының, квази- мемлекеттік сектор субъектілерінің, қоғамдық институттардың, ұлттық жә- не халықаралық сарапшылардың ұсыныстары.Екінші кезеңдегі Жоспардың құрылымы, ең алдымен, Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияда белгіленген алты бағытты іске асыруға бағытталады.
Іс-шаралардың мақсатты міндет- теріне қарай барлық алты бағыт бойынша сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-шаралар Сыбайлас жемқор- лыққа қарсы күрес бойынша іс- қимылдың Стамбулдық жоспары аясындағы ЭЫДҰ сыбайлас жемқор- лыққа қарсы желісінің ұсыныстарын орындауға, сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарын алдын алуға және сыбайлас жемқорлық тәуекел- дерін барынша төмендетуге, мемле- кеттік қызметтерді көрсету саласын одан әрі дамытуға,мемлекеттік орган- дар қызметінің  айқындық  және а ш ықт ық принципін ныға йт у ға , сондай-ақ сыбайлас жемқорлыққа қарсы жоспарлауды және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-шараларға жүргізілетін мониторингті жетілдіруге көмектесуге арналған.Олардың ішінде қаржылық бақы-лауы жүргізілуі тиіс тұлғалардың кірістері мен мүлігі туралы мәліметтер шынайылығын бақылау процедура- ларының тиімділігін арттыру, жеке тұрғын үй құрылысы үшін жер телімін алу кезектілігінің бірыңғай тіркелімін тіркеліміне енгізілуі тиіс мемлекеттік қызметтер тізімін белгілеу сияқты шараларды ерекше атап өту қажет.Іс-шаралардың үлкен блогы құ- қықтық кемшіліктерді, коллизиялар- ды және сыбайлас жемқорлыққа жол беретін басқа да сыбайлас жемқор- лық тәуекелдері бар нормаларды болдырмауға бағытталған.Бұл бағытта талдаулар мен мони- торингтердің кең ауқымы жүргізіледі.Әзірлемеге бірнеше заң жобалары қабылданатын болады, заңға тәуелді құқықтық актілер қайта қаралды, толықтырылды немесе өзгертілді.Соның ішінде мемлекеттік қызмет- тер саласындағы заңнамаларды жетілдіру және жемқорлық, құрылыс, автомобиль транспорты, сәулет және қала салу, ауыл шаруашылғы, соны- мен қатар қоғамдық кеңес, салық және кеден заңнамасында саласында, атқарушылық өндіріс туралы заңнама мен сот орындаушысының мәртебесі т уралы заңнамаларды жетілдіру жоспарлануда.Азаматтық қызметкер этикасының кодексі жасалатын енгізу және жер телімдерін пайдалану мақсатын өзгерту процедурасын оңтайландыру, мемлекеттік қызметтер болады.2018-2020 жылдарғы Іс-шаралар жоспарына, сонымен  қатар қоғамдық бақылауды дамыту, квази- мемлекеттік және жеке секторлар- да, соттар мен құқық қорғау орган- дарында жемқорлықты тоқтату, жем- қорлыққа қарсы мәдениет және жемқорлықты қабыл алмау жағына қоғамдық сана трансформациясының деңгейін қалыптастыру, жемқорлық- қа қарсылық мәселелері бойынша халықаралық серіктестікті дамыту мәселелеріне назар бастыаударыл-ды.Ведомстволық және аймақтық жемқорлыққа қарсы жоспар маңы- зын, сонымен  қатар  жемқорлыққа қ а р с ы ш а р а л а р д ы і с к е а с ы р у тиімділігін және оларды уақытылы түзету қажеттілігін бағалауды жүзеге асыруға шақырылған мониторингтік арнайы топтың үлкен рөлін назарға ала отырып. Стратегияны іске асыру- дың бірінші кезеңі жоспарындағы бірінші блокта ұйымдастыру іс- шаралары бекітіліп, олардың орында- лу алгоритмдері көрсетілді.Жоспарланған шаралар бірінші кезекте Жемқорлыққа қарсы страте- гияны іске асырудағы бірінші кезеңді талдау барысында айқындалған ведомстволық және аймақтық жем- қорлыққа қарсы жоспарлаудағы кемшіліктер мен жетіспеушіліктерді жоюға бағытталған. Арнайы монито- рингтік топ жұмысы орталық және  жергілікті атқару органдарының, сонымен қатар кең спектрден квази- мемлекеттік сектор субъектілерінің жемқорлыққа қарсы практикалық шараларын іске асыруын тиімді бақылауды қамтамасыз етуге шақы- рылған. Жаңа Жоспардың негізгі тренді бәрінен бұрын жемқорлық көрінісінің алдын алуға бағытталған практикалық шаралар болғандығын атап өткен жөн.Стратегиялық жоспарлау жүйе- сіндегі айқын қойылған мақсатты индикаторларды стратегиялық жос- парлау, сонымен қатар алға қойыл- ған мақсат нәтижелілігі мен жетістігін бағалау мүмкіндігін бағалауды қамтамасыз ететін сандық-сапалық көрсеткіштері болды.Ж е м қо р л ы ққа қа р с ы ә р е ке т саласындағы негізгі мақсатты индика- тор жемқорлықты қабылдау деңгейін 65% -ке дейін төмендеуі болды.Осылайша қабылданатын жем- қорлыққа қарсы шаралар тиімділігі мен нәтижелілігін ендігі кезде сала- лық көрсеткіштер немесе ресми құқықтық статистика деректеріне бағдар алған мемлекеттік институт- тар емес, Қазақстан қоғамының өзі баға беретін болады.Аталған инновация Қазақстанда жалпы республикалық та, сонымен қатар салалық және аймақтық көлемде де жемқорлыққа қарсы жоспарлаудың жаңа тренді болады.Инновациялық даму мен жедел- детілген технологиялық жаңаруды талап ететін әлемдегі дамыған 30 елдің арасына кіру міндетін орындау аясында, сонымен қатар Мемлекет басшысының Жемқорлыққа қарсы стратегияны іске асырудың екінші кезеңінің инновациялық шарасы Қазақстан халықтарына «Қазақстан- ның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Жолдауында бекітілген тапсырмаларды орындауда Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияны іске асырудың екінші инновациялық шарасы сандық      технологияны    қолдануыболады.Іс-шаралар жоспарында жемқор-лыққа қарсы шараларды технология- лық қамтамасыз ету бойынша практи- калық іс-шаралардың ауқымды блогы жоспарланған.Соныңішінде,Үкімет, мемлекеттік органдар алқасының отырыстары   тарату жазбаларының«Ашық үкімет» порталында орналас- тырылған пациентті госпиталдан- дыру күнін автоматты анықтау бөлі- гінде «Ашық үкімет» порталы мен оның    компоненттерінің   порталын,«Госпиталдандыру бюросы» порталы жетілдіру жоспарлануда.Автоматтандыруға атқарушылықөндіріс процестеріне, техникалық және кәсіби, ортадан кейінгі және жоғарғы білім берудегі білімдік бағ- дарламасын жүзеге асыратын білім беру ұйымдарында оқуға түсу шаралары, агроөнеркәсіп кешен саласында субсидиялау жүйесі, сонымен қатар аудан маңызды қалалар, кенттер, ауылдық округтер- дің көлік құралдарына, жер салығы- на, оларды қолмақол ақшалай төлеу мүмкіндігінен шығара отырып, ұшыратылды.Құқықтық сауаттылық пен жемқорлыққа қарсы заңнамаларды арттыру бойынша мобильді қосым-ша әзірлеу жоспарланады.Сонымен қатар, Сыбайлас жем- қорлыққа қарсы стратегияны іске асырудың екінші кезеңі ішінде қағазды қылмыстық істердің «Элек- тронды қылмыстық істерге» көшірілу, ҚР сот орындарының электронды сервистеріне қол- жетімділік үшін «Сот кабинеті» интернет-сервисі мүмкіндіктерін кеңейту, сонымен қатар «Төрелік» автоматтандырылған ақпараттық- талдау жүйесінде сот істерін автомат- ты үлестіру процесін жетілдіру бойынша мәселелер жасалатынболады.Осылармен қатар, Қазақстан Рес- публикасы аумағы арқылы транзит кезінде тауарлар мен көлік құралда- рына қатысты байланыс пен бақылау жүйесін орнату бойынша мәселелер қарастырылатын болады.Мемлекеттік кіріс органдарының кеден қызметі бөлімшелерінің қыз- меткерлері портативті бейнетірке- гішпен қамтамасыз ететін болады.Таңдаулы әлемдік және отандық тәжірибені ескеретін бәсекеге қарсы жоспарлау жүйесіне жаңа иннова- циялық және технолгиялық амал- дарын енгізу барлық субъектілердің жем-қорлыққа қарсы жұмыстарын қайта форматтауға және Қазақстан Респуб-ликасындағы жемқорлыққа қарсы қабылданатын шаралар тиімділігі мен нәтижелілігін арттыру- ға мүмкіндік беретін негізгі практи- калық міндеттерді шешуге мүмкіншілік береді.5.3 Мемлекеттік басқару жүйесіне жобалық менеджмент- ті енгізу«Төртінші өнеркәсіптік революция жағдайында жаңа мүмкіндіктерді дамыту» қазақ халқына Жолдауында Мемлекет басшысы сыбайлас жем- қорлықтың алдын алу бойынша жүргізілген шараларға оң бағасын бере отырып, сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес саласында әлемдік және отандық таңдаулы тәжірибелерін ескеретін жаңа амалдарын енгізу тәжірибесінде белсенді қатысуын барлық жемқорлыққа қарсы күрес субъектілерінен талап ететін мемле- кеттік органдардың тұрғындармен және бизнеспен өзара әрекетін қоса отырып, процестерді цифрландыру бойынша міндеттер қойды.А л д ы н а л у б а ғы т ы н кү ш е йт у бойынша алға қойылған міндет- терінің маңыздылығын назарға ала отырып, Агенттік «аймақ» – «орта- лық» қағидаты бойынша жоба- лық менеджменті негізінде сыбай- лас жемқорлықты тарату себеп- тері мен талаптарын минималдан- дырудың жаңа форматын жаса-ды.Сыбайлас жемқорлыққа қарсы жан-жақты әрекет ететін барлық субъектілер ресурстары мен мүмкін- діктеріне ықпал етуге мүмкіндік беретін жобалық басқаруды енгізу мемлекеттік органдар, бизнес құры- лымдар мен қоғамдық институттар- дың жемқорлыққа қарсы жұмысын вертикалды да горизонталды түрде де құрылымдауға мүмкіндік береді.Сыбайлас жемқорлықпен күрес саласында жаңа амалды іске асыру аясында агенттік Астана қаласының әкімшілігінің жұмысына пилоттық режимде «Астана – адалдық ала- ңы» жобасын іске асыруды бол- жамдайды.Жоспарланып отырған жоба өзінің Миссиясына, іске асыру Стратегиясы- на, сонымен қатар алға қойған мақ- саттары мен міндеттеріне сәйкес жемқорлық «алаңының» қысқаруы сыбайлас жемқорлыққа қарсы мәдениетті арттыру және білім, мемлекеттік органдар жұмысының тиімділігі, қоғамдық бақылау тетік- терін күшейту және сәйкесінше мем- лекеттік институттарға азаматтар сенімділігінің деңгейін арттыру үшін, сөзсіз жағдай жасауы тиіс болатын жемқорлықтың алдын алуға бағыт- талған өзара байланысты прак- тикалық шаралар, сыбайлас жемқорлыққа қарсы барлық субъектілер өзара әрекеттерін күшейту кешенін танытады.ЖЕМҚОРЛЫҚ ДЕҢГЕЙІН ТӨМЕНДЕТУ, КӨПШІЛІКТІҢ СЫБАЙЛАС ЖЕМҚОРЛЫҚТЫ ҚАБЫЛДАМАУЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ, МЕМЛЕКЕТТІК ҮКІМЕТ ИНСТИТУТТАРЫНА АЗАМАТТАР СЕНІМІН АРТТЫРУ.
БАСҚА ДА ӘКІМШІЛІК-АУМАҚТЫҚ БІРЛІКТЕР АУМАҚТАРЫНДА АСА ЖАҚСЫ ТӘЖІРИБЕНІ ӘРІ ҚАРАЙ ҚОЛДАНУ МАҚСАТЫМЕН АСТАНА ҚАЛАСЫНДА ПИЛОТТЫҚ БАҒЫТТЫ МАҚҰЛДАУ ЖӘНЕ ІСКЕ АСЫРУҒА ҚҰРЫЛДЫ.
Жеті мақсат пен міндетті іске асыру мақсатында 15 жұмыс бағыты мен 56 іс-шараларды айқын белгілей оты- рып, жемқорлыққа қарсы күресу бойынша Агенттік, Ұлттық бюроның, мемлекеттік органдар мен ұйымдар қызметкерлерінің ішінен жобалық топтар құрылымдау ұсынылады.Бірінші рет сыбайлас жемқорлық- пен күрес тәжірибесінде жемқорлық қылмыс жасаудың жоғарғы тәуекелі- мен қызметтер тізімдемесін жасап, басшылардың дербес жауапкерші- лігі нығайтылатын болады.Практикалық іс-шаралар ретінде, сонымен қатар мемлекеттік органдар құрылымын тиімдендіру бойынша шаралар қабылдау, еңбек төлемін арттыру, мемлекеттік қызметті авто- маттандыру және оларды дәріптеу, мемлекеттік органдар мен ұйымдар- дың ашықтығын қамтамасыз ету және жаңа қоғамдық бақылау тетіктерін қосу, мемлекеттік сатып алу бойынша тауарлар мен қызмет- тердің сапасы мен сатып алу бағасы- на мониторинг жүргізу, қолданыста- ғы ақпараттық жүйе тиімділігін талдау және жемқорлыққа қарсы бағытты-лығыныңақпараттық жұмыстарын жүргізу бойынша шаралар қабылдау болжамдалады.Жобалық топ қызметі тұрақтынегізде сыртқы және ішкі бақылау мен талдауға ұшырайтын болады.Мәселені кешенді өңдеу, айқын- дылық жағдайларын қамтамасыз ету, ашықтық пен қоғамдық бақылау үшін, жұмысына ғалымдар, бизнес ассоциациясының, сарапшылық қауымдастық пен азаматтық сектор өкілдері тартылатын Сараптамалық Кеңес құрылатын болады.Жобалық топ жұмысын үйлестіру және қамтамасыз етуді Агенттіктің жауапты қызметкерлерінің арасы- нан анықталып басқаратын жобалықкеңсе жүзеге асыратын болады.«Астана – адалдық алаңы» жоба- сын іске асырудағы пилоттық алаң ретінде елдің астанасын таңдау кездейсоқ емес, негізді.Соңғы жылдары Астана көптеген сыбайлас жемқорлыққа қарсы баста- малар мен амалдарды іске асырудың алаңы болды.Қала әкімшілігі пилоттық режим- де нәтижесі оның екі есе артуынан күтілетін мемлекеттік қызметшілер еңбегінің өтелуі есебі кезінде факторлық-балдық шкаланы енгізді.Бала бақшадан орын бөлудің электронды кезегі енгізілді. Қаладағы іске қосылған «Open Akimat» жобасы азаматтарға кедергісіз және қол- жетімді қызмет көрсетуі үшін жағдай- лар жасады.Қазақстанда тұңғыш ашылған Астананың «Digital ХҚКО-ы» мемле- кеттік қызмет алу кезінде тұрғындар- дың байланысын электронды фор- матқа көшіре отырып, қысқартты.Ме м л е ке т т ік кіріс , м и гра ц и я органын, Халыққа қызмет көрсету орталықтары, табиғи монополия субъектілері мемлекеттік қызмет көрсету сапасын жақсарту үшін және тұрғындарға лайықты қызмет көрсету жағдайларын жасау үшін жағдайла- рын жасады.Қ а л а ә к і м і н і ң ж а л п ы е ң б е к өндірімділігінің артуына бағдар алған мемлекеттік мекемесі жұмыс тиімде- ндіру, сонымен қатар бюджеттік ассигнациялауды тиімді қолдану мемлекеттік органдар санын 30-дан 21-ге дейін қысқартып, 125 миллион теңге үнемдеуге мүмкіндік берді.Сыбайлас емқорлыққа қарсы әрекет бойынша тиімді жұмыстың маңызды және анықтайтын факторы астана тұрғындарымен лайықты кері коммуникация және құқық қорғау органдарының жұмысына цифрлық технология енгізу болды.Пилоттық режимде басталған«Электронды хаттама» жобасы және бейне бақылау, талдау және болжам- даудың интеллектуалды жүйесі – Сергек жол қозғалысы саласында жемқорлық тәуекел  төмендеуіне, сонымен қатар қылмысты 35%-ке төмендеп, жол –көлік оқиғаларының саны 30%-ке қысқартып ЖКО-да қаза болғандар мен зардап шеккендер саны екі есе қысқаруына алып келді.Көрсетілген тәжірибе қазіргі уақыттары өзгеруде және Қазақстан- ның барлық аймағында дамуда.«Астана – адалдық алаңы» жобасы нақтылы мақұлдауға модельдік үлгілерді және амалдарын өңдеуден кейін іске асыру тәжіри- бесі көпшілікке тарату және еліміздің барлық өңірлерінде практикалық тұрғыда енгізілуі күтілуде.
Мемлекеттік басқару жүйесінде жобалық менеджмент жүйесін енгізу мемлекеттік институттар жұмысы мен есептілігінің айқындылығын арттыра- ды, басшылардың рөлі мен жауап- кершілігін танытып, нәтижені дәл жоспарлауға, қолдағы адам ресурстарын барынша тиімді басқаруға және маңызды нәтижеге қол жеткізуіне персоналдарды уәждемелеуге, оперативті ақпарат негізінде негізді ше-шім қабылдап, туындағанауытқулармен тәуекелдерді басқару салдарын төмендетуге, жобалар мен бағдарла- маларды іске асыруды бақылауды, соның ішінде жемқорлыққа қарсы жүзеге асыруға, бағыттылықты мүм- кіндік береді.Нәтижесінде тиімді салынған басқару есебінен бәсекелік елдік басымдылық күтіледі.
ҚОРЫТЫНДЫ
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияны сәтті іске асыру, мақсатты индикаторлар мен сандық-сапалық көрсеткіштерге қол жеткіу үшін, біріншіден, Қазақстан Республикасы- ның 2015-2025 жылдарға арналған Сыбайлас жемқорлыққа қарсы және көлеңкелі экономикаға қарсы страте- гиясын іске асыру бойынша 2018-2020 жылдарға арналған іс-шаралар жос- парына сәйкес құқықтық, ұйымдасты- рушылық, ақпараттық-түсіндіру және бақылау бағытындағы барлық жос- парланған іс-шаралар кешенін саты- лы түрде іске асыру ұсынылады.Екіншіден, мемлекеттік органдар, жергілікті атқарушы органдар, квази- мемлекеттік сектор субъектілері са- лалық ерекшеліктеріне қарай мақсат- ты индикаторлар мен сандық-са- палық көрсеткіштерін нақты белгілей отырып, ведомстволық, салалық және аймақтық сыбайлас жемқорлыққа қарсы жоспарларын қабылдауы қа- жет.Үшіншіден, мемлекеттік орган- дар, квазимемлекеттік сектор субъе- ктілері Сыбайлас жемқорлыққа қарсы стратегияны іске асырудың Бірінші кезеңінде жүргізілген сыбайлас жем- қорлық тәуекелдеріне ішкі және сырт- қы талдау аясында берілген ұсыныс- тарды орындау бойынша жұмыс жүргізуі тиіс.Төртіншіден, ұлттық заңнамаға халықаралық сыбайлас жемқорлыққа қарсы стандарттарды енгізу мақса- тында уәкілетті орагандарға ұлттық заңнаманың ерекшелігін ескере оты-
рып, терең және сапалы талдау негі- зінде Сыбайлас жемқорлықпен күрес Стамбұл жоспарының мониторингін жүргізудің төртінші айналымы аясын- да ЭЫДҰ Сыбайлас жемқорлыққа қарсы желісінің ұсыныстарын қабыл- дау мүмкіндіктері мен қажеттілігін қарастыру және келісілген жұмыс стратегиясын дайындау ұсынылады.Бесіншіден, орталық мемлекеттік органдар мен Астана қаласының әкім- дігіне «Астана – адалдық алаңы» жобасын пилоттық іске асыру арқылы сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл жүйесіне жобалық менед-жмент принциптері мен элементтерін енгізу ұсынылады.Алтыншыдан, орталық және жергілікті атқарушы органдарға «Ас- тана – адалдық алаңы» жобасын іске асыру тәжірибесін барлық мемле- кеттік органар мен елімізің аймақта- рына мультипликативті түрде тарату қамтамасыз етіледі.Жетіншіден, Сыбайлас жемқор- лыққа қарсы стратегияның алтыншы бағытын іске асыру бойынша шара- ларды жетілдіру аясында уәкілетті мемлекеттік органдарға:-Қазақстан Республикасының Сы- байлас жемқорлыққа қарсы мемле- кеттер тобына кіру мәселесін пысық- тау;-активтер мен сыбайлас жемқор- лық қылмыстарын жасаған тұлғалар- дың қайтарылуын қамтамасыз ететін екіжақты келісімдер аясында Қазақ- стан Республикасының басқа елдер- м е н ы н т ы м а қт а с т ы ғы н кү ш е й т у
бойынша ұсыныстар дайындау;
режимін енгізу мәселесін қарастыру;
Сегізіншіден, осы Баяндаманың жобасын талқылау барысында үкі- меттік емес ұйымдар, сарапшылар мен ғалымдардан келіп түскен ұсы- ныстарды ескере отырып, уәкілетті мемлекеттік органдарға ұсынылады:- мемлекеттік органдардың қыз- метінің ашықтығын және айқындығын қамтамасыз ету мақсатында ақпарат- тық және басқа да қауіпсіздікті қамта- масыз етудің барлық аспектілерін ескере отырып, мемлекеттік орган- дарға азаматтарды өткізудің ашықтау
-мемлекеттік органдар мен меке- мелер ғимараттарына смартфонмен өту және смартфонды қолдануға тыйым салуды енгізудің мақсаттылы- ғы, заңдылығы және тиімділігі мәсе- лесін зерделеу;-республикалық және жергілікті бюджеттер қаражатын жұмсау туралы егжей-тегжейлі ақпаратты жариялау бөлігінде ақпаратқа  қолжетімділік т уралы заңнаманың талаптарын орындауды қамтамасыз ету.

 


>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<