Ақпараттар ағыны тасқындап, жаһандық даму мен өзгерістердің лебі қоғамның кез келген саласын шарпып жатқан қазіргі кезеңде орын алып жатқан реформаларды саралап, екшеп үлгеру қажеттігін уақыт дәлелдеп отыр. Алға қарай өсу, даму, әлемдік өзгерістер мен тәжірибелерге сәйкес болу үшін, өзгеру, жаңару құбылысы, әрине, керек-ақ. Елбасының бастамасымен енген білім саласындағы реформаны алғашында тосырқай қабылдағанымыз жасырын емес. Бұл тосырқаушылық жаңа жүйені дұрыс түсінбегендіктен, шетелдік тәжірибеден алынған кейбір тұстарын, терминдерін ұлттық болмысымызға қайшы деп түсінгендіктен туындаған еді. Уақыт өте келе жер-жерде, кезең-кезеңімен өтіліп жатқан білім жетілдіру курстарының нәтижесінде күдігіміз сейілгендей болды.
Мен де, бәлкім, қазақ тілі мен әдебиетінің мұғалімі болғандықтан, өзімді кез келген қазақтың бойынан «қазақылықтың иісі аңқып тұруын» соншалықты тілейтін ұлтжанды деп есептейтіндігімнен жоғарыда айтылған шетелдік тәжірибеге күдігім болғанын жасыра алмаймын. Алайда, таяуда орта білім мазмұнын жаңарту аясында қазақ тілді мектептердегі қазақ тілі және қазақ әдебиеті пәндері бойынша педагог кадрлардың біліктілігін арттыру курсынан өткеннен кейін жаңа жүйенің артықшылығы мен тиімді тұстарын түсініп, пікірім өзгере бастады. Енді жаңа жүйенің артықшылығы мен тиімділігі деп бағалаған тұстарыма бірнеше мысал келтіре кетейін.
Басты өзгешелік – сабақта орындалатын тапсырмалардың әртүрлі әдіс-тәсілдермен берілуі. Ол оқушылардың қызығушылығын арттырып, белсенділігін оятады. Тиімді педагогикалық тәсілмен берілген топтық тапсырмаларды орындау барысында сыныптағы әрбір оқушының, тіпті қолдауды көп қажет ететін, көп сөйлемейтін оқушылардың өзінің топтағы рөлі бар екені сезіледі. Әр оқушыны өз деңгейінде мақсатқа жетелеуге бағытталған бұл процесс сабақтың қызықты әрі белсенді өтуіне зор ықпал етеді.
Тағы бір тиімді тұсы – сабақ үдерісіндегі саралау әрекеті. Жалпы, жаңартылған оқу бағдарламасы әрбір оқушыны оқу мақсатына жеткізу мақсатын көздейді. Осы орайда саралап оқытудың маңызы зор деп есептеймін. Бұл ойымды мына мысалмен дәлелдеймін: биік алма ағашының ұшар басында тұрған алманы әртүрлі жануарлар алуы керек. Оның ішінде жираф та бар, тасбақа да бар. Бірақ қандай да бір тәсілмен алма жирафқа да, тасбақаға да тиюі керек. Міне, оқушылардың таным-түсінігі де, қабылдауы да осы секілді әртүрлі келеді. Бірақ барлығы оқу мақсатына жетуі керек. Сондықтан саралап оқыту (дифференциация) әрекеті маған жаңа жүйенің ұтымды ойластырылған жаңалығы ретінде қатты ұнады. Саралаудың негізгі мақсаты оқушы деңгейін анықтау емес, оларды қабілетіне, деңгейіне қарай топтастыру емес, оларды тек қана қолдау, әрқайсысын өз деңгейінде мақсатқа жетелеу. Сәйкесінше, оқушыларға кеңейтілген тапсырмалар бойынша, оқу ортасы бойынша, оқу үдерісі бойынша, күтілетін нәтиже бойынша қолдау көрсетіледі. Бұл процестің орындалуы, біріншіден, оқушыға жағымды психологиялық ахуал орнатып, өзін еркін сезінуіне жағдай жасаса, екіншіден, мұғалім оқушыларды мақсатқа бағыттау үдесінен шыға алады деп ойлаймын. Әрине, бұл ретте мұғалімнің зор еңбегі, шеберлігі бірінші орында.
Қалыптастырушы бағалау, кері байланыс беру де оқушы үшін оңтайлы тәсіл. Қалыптастырушы бағалау – критериалды бағалау жүйесіне сәйкес бағалаудың түрі. Әрбір орындалған тапсырмадан кейін, үй жұмысынан кейін, сондай-ақ, сабақтың аяғында мұғалім немесе оқушы қалыптастырушы бағалау арқылы орындалған жұмыстың бағасын беріп, деңгейін көрсетеді. Кері байланыс – оқушының оқыту үдерісі қалай өткендігі және қандай нәтижеге қол жеткізгендігі туралы ой-пікірін тыңдауға, айтуға негізделетін үдеріс. Кері байланыс сабақ соңында немесе сабақ барысындағы оқушылардың өз бетімен орындайтын тапсырмаларының соңында жүргізіліп отырады. Жаңартылған білім мазмұны оқушының функционалдық білімін қалыптастыру, яғни, алған білімін өмірде қолдану, кез келген ортада өз ойын анық жеткізу дағдысын дамыту мақсатына негізделген болса, кері байланыс пен қалыптастырушы бағалау оқушыны осы мақсатқа бағыттайды.
Орындалатын тапсырмалардың дескрипторға сәйкес жүргізілуі де салаға жетістік әкелер жаңалық. Дескриптор – мақсатқа жеткізетін тапсырманы орындау үшін жасалатын нақты қадамдар. Дескрипторды қолдану оқушының жасайтын қадамын нақтылап беру мүмкіндігін береді. Яғни, сабақ үдерісінде басы артық әрекеттерге, басы артық қадамдарға жол берілмейді. Ең бастысы, дескриптор дәл, валидті құрылса болды. Дескриптордың көмегімен оқушы бір-бірін бағалай да алады. Яғни, ұсынылған қадамдардың орындалған-орындалмағанына қарап тапсырманы және орындаушыны бағалайды.
Өзімнің көзқарасым негізінде білім беру мазмұнын жаңарту аясындағы курстан алған ұтымды, әрі ұнамды тұстарымның бір парасын атап өттім. Сонымен қатар, аталған бағдарлама негізінде орындалатын әрбір әрекет, әрбір қадамның, тіпті қолданылатын терминдердің ұлттық болмысымызға сәйкес келсе екен деген тілегім бар. Елбасымыз айтқандай, ұлттық болмысымызды сақтай отырып, жаңарсақ, ұлттық болмысымызды сақтай отырып, жаһандану үдерісіне бетбұрыс жасасақ, нұр үстіне нұр болар еді.
Жалпы, курс маған көп нәрсе берді. Ең алдымен, теориялық білімім толығып, көптеген маңызды мәліметтермен қанықтым. Мұғалімнің де, оқушының да бір сабақ шеңберіндегі мақсаты айқын болу керектігін, соған сәйкес әрбір тапсырманың, әрбір әрекеттің, әрбір қадамның сол мақсатқа бағытталуы керектігін ұғындым. Осы алған теориялық білімімнің негіздемелерін практикаммен ұштастыруға жұмыс жасап жатырмыз. Біліктілікті арттыру курсынан өткен әрбір мұғалім өз кезегінде жаңартылған білім мазмұнын жете түсініп, артықшылығын ұғынуда. Бұл ретте педагог кадрларды даярлаушы тренерлердің рөлі аса маңызды деп ойлаймын. Осы орайда Қызылорда облысы педагог кадрлардың біліктілігін арттыру институтының аға оқытушысы, тренер Жанар Исаеваға ерекше алғысымды айтып, шәкірттік ілтипатымды білдіргім келеді. Аталған курстың әрбір деталін әріптеске деген жанашырлықпен, өз ісіне деген адалдықпен, оқушыға деген махаббатпен ұғындыра білген, рухани және териялық білім көкжиегімізді кеңейтіп, оқушы, ата-ана, қоғам алдындағы жауапкершіліктің керемет үлгісін көрсете білгені үшін зор ризашылығымды білдіремін!
Ақжарқын НҰРҚАСЫМҚЫЗЫ,
№280 негізгі мектебінің
қазақ тілі мен әдебиеті пәнінің мұғалімі.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
