Әдетте көбіміз Ұлыстың ұлы күнін 22 наурызға туралайтынымыз рас. Ал елдің батыс өңірі оны әлдеқашан бастап кетті. Президент тапсырмасынан кейін пайда болған тұжырымдама бойынша Наурыз мейрамы он күнге жалғаспақ.
Оның әрқайсысы төмендегідей түрлі мазмұнды шараға арналып отыр:
14 наурыз – Көрісу күні;
15 наурыз – Жайлау күні;
16 наурыз – Шежіре күні;
17 наурыз – Тарихқа тағзым күні;
18 наурыз – Игі істер күні;
19 наурыз – Шымырлық пен шеберлік күні;
20 наурыз – Зияткерлік күні;
21 наурыз – Ұлттық тағамдар күні;
22 наурыз – Ұлыстың ұлы күні;
23 наурыз – Жоралғы күні.
Ырыс пен тоқшылық мерекесінің мазмұнын байыта түсу туралы Мемлекет басшысы «Тәуелсіздік бәрінен қымбат» атты мақаласында жазған еді. «Халқымызды біріктіретін ортақ құндылықтарды барынша дәріптеп, ой-санаға берік орнықтыруымыз керек. Бүкіл қоғамды ұйыстыратын құндылықтар неғұрлым көп болса, бірлігіміз де соғұрлым бекем болады», – делінген онда. Наурыздың ресми мереке ретінде аталып өте бастағанына 30 жылдан асты. Бірақ бұл ас ішіп, аяқ босататын кез емес. Оның орнына ағаш отырғызу, қоршаған ортаны тазарту сияқты қарапайым істерге жұмылған жарасымды.
Тұжырымдама шеңберіндегі шаралар шымылдығының Көрісу күнімен түрілуі тегін емес. Өйткені қазақ «тоғыс» деп атаған Ай мен Үркердің қиылысу сәті 14-15 наурызға сәйкес келеді. Ел аузындағы әңгімелерде қыс бойы ұйқыда жатқан балпақ оянып, інінен басы қылтиып шығатын шақ осы. Тіпті шыбын-шіркей, құрт-құмырсқа, жан-жануар, тіршілік атаулыға жан бітіп, көктемнің белгілері көрінеді.
Облыстық тарихи өлкетану музейінің бөлім басшысы Әйгерім Бекқұлы Көрісу күні – Наурыз мейрамы атрибуттарының бірі екенін айтты.
– Халық қыстан аман-есен шыққанына, көктемге аяқ басып, туған-туыс, көрші-қолаңмен жүздескеніне қуанып, қол алысып, төс қағысады. Өзара араздықты, өкпе-ренішті кешіреді. Елдің батысында жақсы сақталғанымен, бұл – бүкіл қазаққа ортақ мереке. Бiрақ саяси себептерге байланысты өткен ғасырдың отызыншы жылдарына қарай ұмытылды. Өзіміз Наурызбен 62 жылдан кейін ғана қауыштық емес пе?! – дейді ол.
Иә, Наурызды тұғырына қондырған тәуелсіздігіміз еді. Әйтпесе, оның кемі бес мыңжылдық тарихы барына ешкімнің таласы жоқ шығар. Ұлық мерекені неге 22 наурызға әкеп тірейтінімізді түрлі аңыз-әпсанаға сүйеніп дәлелдеуге болады. Соның біріне қарасақ, атақты астроном Ұлықбектің обсерваториясындағы көк тас дәл осы күні күн сәулесі түсіп, жібиді екен. Араздасқан адамдар салт бойынша бір-бірінен кешірім сұрауы және бірін-бірі кешіруі тиіс. Кешірмеген жағдайда «бұл күні Самарқанның көк тасы жібиді, сен тастан да қаттысың ба?» деп тоқтатады екен.
– Аңызға сүйенсек, жер-жаһанды топан су басқанда Нұх пайғамбардың кемесi Қазығұрт тауының басына кеп тоқтайды. Сол уақытта күн мен түн теңескен көрінеді. Келесі деректе 21 наурыз күні түнгі сағат 3-тер шамасында жастар өгізге сылдырмақ байлап, сонымен ауылды аралайтыны айтылады. «Жаңа күн келді!» деп шулап, сылдырмақтың даусы шыққанда жұрт ұйқысынан оянады-мыс. Әйелдер жағы қазан көтеріп, наурызкөже пісірген, – дейді журналист Сәкен Алдашбаев.
Тағы бір аңызды тарқатайық. Күн мен түн теңелгенде ерекше бір гуіл көкті жарып өтуі тиіс екен. Оны «әз» деп атайды. Көшпенді қазақ халқы: «Оны қой ғана біледі. Егер күндіз өтсе, қой арқылы қойшы ғана аңғаруы мүмкін», – деп жорамалдаған. Ерекше гуіл 22 наурызға дейінгі үш күннің ішінде естіледі-міс.
Әріптесіміз Наурыз мерекесінің төңірегінде салт та, дәстүр де, ғұрып та қалыптасқанын жеткізді. Тек оның озығы мен тозығын ажырата білген орынды. Мысалы, «наурызкөжені тауысып ішкен адам жыл бойы тоқ жүреді» дегеннің басқа да қыры бар.
– Бір жағынан бұл «адам ауқаттанып, әбден әл жинап алсын» дегенге саяды. Сөйтіп, адамдар тал егу, айналаны қоқыстан тазарту, бұлақтың көзін ашу сияқты жұмыстарға жұмыла кіріскен. Екінші себебі – теңсіздікті жою. Кешеге дейін қазанды көп болып көтеріп келді. Ортақ ыдысқа көршілердің бірі аз, бірі көп үлес қосуы мүмкін. Сондықтан мұны бірінен-бірі өзін өктем санамасын немесе қысылып-қымтырылмасын деген әдептен туған ырым десе де болады, –дейді С.Алдашбаев.
Былтыр Қазақстанда коронавирус пандемиясы жарияланып, билік адам жинап, бұқаралық шаралар өткізуден аяқ тартты. Ел әлі елең-алаң күйде. Сондықтан мерекелік шаралардың дені биыл да онлайн форматта болмақ. Оффлайн түрде ұйымдастырған жағдайда әлеуметтік қашықтық сақтау, медициналық маска тағу сияқты карантин талаптарын орындау міндет.
Түркі жұртына ортақ мейрамды бір ізге түсіріп, оған жалпыхалықтық сипат беру қажеттігі көптен айтылып келеді. Президенттің арнайы тұжырымдама әзірлеу туралы тапсырмасы осы мәселеден туғаны анық.
– Алғашқы кездері Наурыз бүкілхалықтық сипатқа ие болып, Қазақстан халқының ортақ мерекесіне айналған еді. Бүгінде этнографиялық шеңберден шыға алмай келеді. Сондықтан оны табиғатпен, ғылыммен үйлесімділікте жаңару, жаңғыру мейрамы ретінде қарастыру керек, – дейді Ә.Бекқұлы.
Иә, көбіміз бешпент-шапанымызды көк сандықтың түбінен осы күні шығарып киетініміз – көңілге тисе де, шындық. Алайда, облыстық қоғамдық кеңес мүшесі Болат Нұрқожаев осы стереотиптен арылып, тақиясын тастамай жүр.
– Бес-алты тақиям бар. Ең құндысы – көкемнің тері сіңген, ысылған көне тақия. Іздегенге ұлттық киім табылады. Бірақ көбі сыйға беруге, мерекеде ғана киюге арналған сияқты. Білінер-білінбес өрнекті қазақы киімді күнде киіп жүруге болар еді. Бірақ еш жерден таппадым. Тек тапсырыс беру керек. Әр ұлтты болмысынан бөлек, ұлттық тағамы мен киімі ерекшелеп тұрады. Мысалы, қырғыз ағайын айырқалпағын, өзбек ала тақиясын, түркімен теріден тігілген бас киімін шешпейді. Біз де қамзол-шапанымызды қысылмай киіп жүретін күнге жетеміз, – дейді ол.
Тұжырымдаманы орындау арқылы бірқатар нәтижеден үміт бар. Соның бірі – Қазақстан халқының бірлігі мен келісімін күшейту, жалпықазақстандық құндылықтар мен эволюциялық даму мәдениетін қалыптастыру және нығайту. Ұлыстың ұлы күнінде ұрпақтар сабақтастығы, достық қарым-қатынас, қонақжайлық салты дәріптеледі. Жер-ана қайта түлеп, тіршілік атаулы түгел жанданатын мереке ұлтына, дініне қарамастан барша жұртты ұйыстыратыны сөзсіз.
– Дініміз бір болғандықтан Наурызды атап өтуде айтарлықтай айырмашылық жоқ. Біз де ырым-тыйым ұстанамыз. Мысалы, отаншыл болсын деген оймен баланы туған жердің топырағына аунатамыз. Жаңа күннің келуі, міне, бәрімізге үміт, сенім сыйлайды, – дейді облыстық «Вайнах» шешен-ингуш этномәдени бірлестігінің төрағасы Сайдселим Хазуев.
Тұжырымдаманы жүзеге асыру арқылы сенім сыйлайтын мереке жалпыхалықтық сипатқа ие болуы тиіс. Күтер нәтиже – осы.
Назерке Саниязова,
«Сыр бойы»
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
