«Жасөспірім шағымыздан шығармашылыққа әуес болдық. Әсіресе, өлең, жырға өзегіміз бұрып тұратын. Албырт кезіміз, аңғалдығымыз да бар. Жан дүниемізді толқытып, сезімімізді селт еткізген жайттар болса, қалт жібермей қағып алып, өлеңмен өрнектеуге тырысатынбыз. Әйтсе де жазғанымызды жалаулатып баспа бетіне жариялауға асықпадық. Өйткені ақындық дейтін асқақ өнердің артындағы жауапкершілігін сезініп, жасқанатынбыз».
Сыр бойындағы ат төбеліндей ақындардың алдыңғы легінде жүрген Әскербек Рахымбекұлы ағамыздың айтқаны еді бұл.
Ол Сырдария ауданының тумасы. Өзен жағалап өскен бала кейде толқынмен тілдескендей болып, ой-қиялы ұшы-қиырсыз кеңістікті шарлап, табиғаттың тылсымына терең бойлап кететін. Өмірге өзіндік көзқарасы бар, біртоға мінезді бозбала орта мектепті бітірген соң қаладағы сол кездегі Н.В.Гоголь атындағы педагогика институтына оқуға түсіп, оқу орнын 1965 жылы бітіреді. Қатырма қағазын қолына алған соң жұмыс іздеп, өзі оқыған №44 Сталин атындағы мектепке барады. Дегенмен, мамандығына лайық жұмыс табыла қоймайды. Аудандық білім бөлімінің басшысына жолықса, шалғайдағы малшылар қонысындағы бастауыш мектептен мұғалімдік жұмыс ұсынды. Жастықтың лебімен жалын атып тұрған жігіттің көңілі бұл жұмысты қолай көрмеді.
Сол уақыттарда өзі құралпы жас жігіттер Балашбек Шағыров, Ізхан Досмағанбетов, Мұхтар Сақтаповтардың ақындығымен таныла бастаған кезі болатын. Бір-бірін етене жақын біледі. Бірде Балашбек Шағыров кездесіп қалып, жағдай сұраса келе, Сырдария аудандық газетінде бір бос орын бар екенін айтты. Сонымен, екеуі газеттің сол кездегі редакторы Болатбек Аманбаевқа келіп, шаруаларының жайын аңғартты. Басылымның басшысы бұларды жылы қабылдап, жұмыстың жай-жапсарын түсіндірді. Содан соң газеттің жауапты хатшысы Шайзада Рахметбеков бар, ақылдаса келе әдеби қызметкер етіп жұмысқа қабылдады.
Тәжірибелі журналистердің айтуынша, ақындығы бар адамға мақала жазу аса қиындық тудырмайды екен. Иә, расында, жазуға тез-ақ қалыптасып кетті. Әйтсе де алғашқыда бас редактордан бастап алдындағы аға журналистердің жеделдетіп «диктовкамен» мақала дайындағанына таңғалатын. Көп ұзамай мұны да игеріп алды. Біле білген адамға газеттің жұмысы – өзінше бір қайнаған өмір. Толассыз тірлік. Уақыттың талабынан бір сәт қалыс қалуға болмайды. Күн сайын жаңа ақпараттар, сан түрлі саланы қамтитын тың деректер, толғақты тақырыптар. Ауылдық жерлерге іссапарлар. Еңбек адамдарының өмірі. Сонау Мәскеуден бері ауданның шалғайдағы елді мекеннің тыныс-тіршілігі күнделікті газет бетінде көрініс тауып жататын. Осылайша орнықты ойларымен, салмақты жазбаларымен талантты журналистердің есімі елге таныла бастады.
– 1967 жылы Сырдария аудандық комсомол комитетінің І хатшысы Сейілбек Шаухаманов саяси қызметке шақырды. Әйтсе де ойлана келе, өзімнің қалауым – қаламгерлік бағытында қалатынымды айттым,-дейді ақын ағамыз. Осыдан кейін ол 1969-1971 жылдары Жақсылық Бекхожаевтың басқарған тұсында облыстық телерадио хабарларын тарату басқармасының редакторы болып қызмет атқарады. Оң-солын танып, отыз жасқа таяған шағы. Бұл ортада журналистік міндеттің жаңа қырларын тани түсті.
Ол 1971 жылы сол кездегі «Ленин жолы» деп аталатын облыстық газетке әдеби қызметкер болып орналасқан еді. Басылымның бас редакторы Қалқабай Әбенов, орынбасарлары Нұрғали Оспанов, Нұрділда Уәлиев, жауапты хатшы Шора Ерәлиев, бөлім басшысы Мырқы Исаев сынды қарымды қаламгерлермен қатар қызмет атқарды. Бұл жер, шындығында, қыз-қыз қайнаған шынайы шығармашылықтың ортасы, қаламгерлердің қасиетті қара шаңырағы еді. Ол уақытта баспасөздің беделі өте биік болатын. Қоғамдық-саяси бағыттағы ағарту, ақпараттандыру жұмыстарын айтпағанда, оқырмандардан келген жүздеген хаттар журналистер тарапынан зерттеліп, талдау жасалып, нәтижесінде шешімін тауып жататын. Сондай-ақ, аптасына бес мәрте шығатын басылым бетінде поэзия, проза, сатира, фельетон, тағы басқа әдеби жанрлар қамтылатын. Қарапайым оқырмандар арасынан да осы талап деңгейіне сай келетін жазбалар редакцияланып, басылымның бетінде жарық көретін. Әлбетте, бұл өз кезегінде шығармашылыққа қадам басқан жастардың қаламы төселіп, қатарға қосылып кетуіне үлкен демеу болатын.
Ол кезде білікті мамандарға биліктің қолдауы ерекше болды. Олардың қызмет саласында сатылап өсуіне барынша лайықты жағдай жасалатын. Әсекең ағамыз да 1980-1982 жылдары Алматы жоғары партия мектебінің тыңдаушысы, содан 1985 жылға дейін облыстық партия комитетінің нұсқаушысы болып қызмет атқарды. Осы жылы облыстық «Сыр бойы» газетіне қайтып оралды. 1991 жыл, қазақ елі Тәуелсіздігін жариялап, көк туымыз көкте желбіреген кезі. Ол кезде обком бірінші хатшысы Еркін Әуелбеков еді. Газетінің рас редакторы Нұрділда Уәлиев зейнеткерлік демалысқа шығып, Әскербек Рахымбекұлына ұсынылды.
– Ол уақытта облыстық газеттің журналистері өте мықты болатын. Ақберген Ержанов, Айжарық Сәдібеков, Нұрпейіс Байғараев, Қази Данабаев сынды қаламгерлердің әрқайсысының орны бір төбе болатын. Оның бір себебі, олар қай тақырыпта болсын, ешкімнен жалтармай, ойларын еркін жазатын. Онысы оқырманның да көкейіне қонатын, – дейді ағамыз.
Әскербек аға басшылық жасаған жылдары «Ленин жолы» аталып келген басылым тарихи атауын тауып, «Сыр бойы» деген атпен шыға бастады. Қоғам алмасып жатқан тұстағы құбылыстарды қалт жібермей қадағалап отыратын оқырманның басылымға қызығушылығы артып, таралым саны күрт өсті.
Жалпы поэзия жанры адам баласынан аса сезімталдықты, шынайы таным мен талғампаздықты, рухани мол жан азығын талап ететіні белгілі. Айталық, мөлт еткен мінәйі бір сезім ішкі түйсік арқылы буырқанып, бусанып барып қауызын жарады. Бұл қауыз – ақынның төгіліп шыққан өлеңінің түймедей ғана түйіні.
Жаратушы иеміз әр пендесіне туған топырағына, табиғатына сай мінез дарытатын болса керек. Қасиетті Сыр топырағында туып, қоңырқай тіршілікті қарапайым отбасында өскен ақын ағамыз Әскербек Рахымбекұлының шығармашылығында да кәдімгі қазақтың мінезіндей қоңыр үн басым. Яғни, ойлы да мұңды лирика. Астары терең ақиқат, алысқа шапқан арғымақ-қиялды аңдайсыз. Бәрінен де адами басты қасиет – асқақ рух, адалдық пен парасат пайым үйлесімі ақын туындыларының бағасын арттыра түседі.
Енді ол кісіні қайдан, қалай танимын? Осы жайында айтып өткенім жөн болар. Мектеп қабырғасында жүріп-ақ қолыма қалам ұстап, қабырға газеттеріне қажетті тақырыптарды өзімше өлеңмен шумақтайтынмын. Бірақ сол балауса шақта туған шығармаларыма ешбір көңілім толмайтын. Әйтсе де шығармашылықтан шалғай кете алмай, шабыт па, шалағайлық па, әйтеуір ой-санамызды беймәлім бір күй мазалағанда шырғалаң күйге түсетініміз рас. Әрине, осындай кезде ақыл беріп, жөн сілтейтін адам керек. Осылайша бір күні қаламгер қауымның киелі шаңырағына айналған «Сыр бойы» басылымына келген едім.
Облыстық газеттің бас редакторы Жақсылық Рахматулла ағамыздың кезі. Ал Әскербек аға бас редактордың орынбасары болатын. Ол кезде Сейіл Боранбаев, Әскербек Рахымбекұлы, Қази Данабаев секілді есімі елге әйгілі ағалардың алдына барып, сәлем беру, олардың бір ауыз жылы сөзін есту қалам ұстаған қайсыбір жастар үшін де зор мәртебе болатын. Күмістей аппақ шашы келбетті өңіне керемет үйлесіп тұратын Сейіл ағадан бастап, барлық кабинеттерді аралап, амандасып шығамын. (Осы күні ойлап отырсам, өзіме ерсі көрініп, күлкім келеді.) Төрден бастап сәлемдесіп келемін де, Әскербек ағайдың қасына аялдаймын. Ол кісі соншалықты мейірбан, қамқор мінезімен ерекшеленетін. Шығармашылыққа құштар жастардың талабын жықпай, талпынысын қолдайтын. Өлеңдерімізді оқи отырып, жанымызды ауыртпай, байыппен ғана жөн-жобасын ұғындыратын. «Шығармашылық деген оңай емес, қарағым. Жаза бер, шыңдаласың, шынығасың» – дейтін.
Ақын, Қазақстан Жазушылар одағының мүшесі Әскербек Рахымбекұлының әр жылдары «Тұсаукесер», «Тұлпар туралы дастан», «Ғашық жүрек», «Айдынынан айырылған Аралым-ай», «Алтын арай», «Тұлпарлар тағдыры», «Жыраулар», «Тағдырдастан», «Ғұмырдария», «Ақ махаббат», тағы басқа жыр жинақтары жарық көрді. Сондай-ақ «Тұлпар туралы дастаны» «Жалынның» жабық бәйгесін жеңіп алды. 2007-2009 жылдары «Сырдария» кітапханасы баспасынан 2 томдық өлеңдер жинағы шықты. Жалпы айтар болсақ, 17 поэма мен өлеңмен жазылған романның авторы. Біле білсек, бұл – үлкен еңбек.
Хакім Абай айтпақшы,
«Өлең – сөздің патшасы,
сөз сарасы,
Қиыннан қиыстырар
ер данасы.
Тілге жеңіл, жүрекке
жылы тиіп,
Теп-тегіс жұмыр келсін айналасы». Иә, ой, қиялдың шегі жоқ, алайда оны осы айтылған тәртіппен орайластыра білуің шарт. Поэзияның көркемдігі де осында. Бұл орайда Әскербек ағамыздың өлеңдері сезім иірімімен селкеусіз жымдасып, тіпті төрт қатары түгел ұйқасып тұрады. Қазақтың қара сөзінің қадір-қасиетін ұғындырып, жыр әлемінің сыр сипатына ұмсындыра түскендей болады.
Бір өлеңінде, ол:
Қара өлең қайырғаным,
Айдағаным…
Белдеуге боз бестіні
байламадым.
Ұл-қызға сәнді сарай
сайламадым.
Дүние-ай қайда мүлкім,
Қайда малым? – деп көңілі қапа болады. Алайда ақын атаулының өмір сүру дағдысы осы десек, артық айтқандық болмас. Олар адам баласына қажетті құндылықтың барлығын да аңғал да алғаусыз көңілінің кеңдігімен өлшейді. Сол сияқты, Әсекең ағамыз да осы өмірінде дүние, байлық, мал-мүлік жинамай, ұрпағына ұлағат жырын мұраға қалдырғанын меңзейді. Әрине, бағалай білген адамға рухани азықтың орны әркез оқшау тұрады.
Әңгімемізге арқау болып отырған ақын ағамыз да әділеттің ақ жолынан айнымай, шығармашылық мұратының шыңына шыққан жан. Бүгінде Сыр бойындағы ақын-жазушылардың ақылшы ұстазына айналды. Облыстық «Сыр медиа» серіктестігінің ардагерлер кеңесінің төрағасы.
Осы тұста ол кісіден «Лауазымға, атақ-мансапқа қызықпай, бүкіл өміріңізді шығармашылыққа арнадыңыз. Өкінбейсіз бе?» деп сұрадым.
– Жоқ, өкінбеймін. Тек күнделікті қарбалас газет жұмысында шығармашылықпен айналысуға мүмкіндік бола бермейді. Сонысы болмаса… Кейде өндіріп өлең жазатын 30-40 жасымда мерзімдік ақпараттың айналасынан босай алмадым-ау деп те ойлаймын. Әйтсе де әрбір істің орайлы сәті болады екен. Уақытқа есемді жібермей, жазған дүниелерімді түгел жарыққа шығардым. Осы күні де бір жинақ жазбаларым дайын тұр,-дейді.
Аймақтың ата басылымы «Сыр бойы» газетіне биыл 90 жыл! Осынау қара шаңырақтың астында бар саналы ғұмырын өткерген, Сыр бойының қарымды қаламгері, ақын, бүгінде ағалықтан асып, ақсақалдықтың абыройлы белесінде тұрған Әскербек Рахымбекұлының ғұмыр баяны ғибрат алуға әбден лайық!
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
