Сыр елінен Отан қорғауға аттанып, хабар-ошарсыз кеткендердің жүздеп саналатынын біреу білсе, біреу білмес. Солардың бірі – Қайыпов Нұрсұлтан.
Атасының көзін көрмесе де есімі жүрегінде мґңгілікке жазылып қалған, сонау Ресейдің Волгоград қаласына барып, хабарсыз кеткен атасымен қайта қауышқандай болған немересі Бґйімбет Нұрсұлтановпен кездесудің сґті түсті.
– Қан майданнан қайта оралмаған атаңыздың жатқан жері – Ресейге барып, бір уыс топырағын туған жерге әкеліп, азаматтық парызыңды өтеген көрінесіз. Ұрпақтарға ұлағат болар, осы жайлы айтсаңыз? – дедім.
– Ата-анамның айтуынша, Нұрсұлтан атам 1898 жылы өмірге келген. Құдай қосқан қосағы Төлекеқызы Балсұлу әжеміз бары-жоғы 30 не 32 жасында өмірден озса керек. Артында Зерхан, Назым есімді екі қызы мен жалғыз ұлы, менің әкем – Әзілхан қалған. 1938 жылы әскерге алынған. 1942 жылы 21-армияға қарасты 96-атқыштар дивизиясының 1384-атқыштар полкінде пулеметші болып, Сталинградтың Дон майданындағы шайқасқа қатысқан. Ресейдің тарихи деректерінен алынған Сталинград түбіндегі бұл қанды қырғын туралы сәл кейінірек айтармын. Ал, әзірге айтпағым, атамның жатқан жерін іздестіру жайлы болмақ, – деген Бәйімбет сәл-пәл үнсіздіктен соң үзілген әңгіме жібін қайта сабақтады.
Нұрсұлтан атамыздың Назым есімді қызы Ұлы Жеңістің 30 жылдығына орай әкесінің жатқан жерін іздеп 1975 жылы Волгоградқа барады. Қаланың қақ ортасындағы Мамаев-Курган ескерткіші орналасқан жердегі «Тағзым алаңындағы» қайтпас сапарға кеткендердің тізімінен әкесінің есімін таппай, ұнжырғасы түсіп, көз жасын көлдей төгіп, елге қайта оралған. Атамыздың ұл-қыздары «әкеміз келіп қалар» деген үмітпен бұл өмірден өксумен өткен болар. Әкем өле-өлгенше «аталарыңның жатқан жерін табарсыңдар» деген аманатын айтумен болды.
Әзілхан әкеміз де 1943 жылы өз еркімен Отан қорғауға барып, Қиыр Шығыс майданына жіберуді сұранады. Ондағы мақсаты осы майданда жапондармен соғыста жүрген әкесімен кездесуді ойласа керек. Өкінішке орай кездесе алмапты. Әкем 1948 жылы елге есен-аман оралған.
Сөз орайы келгенде айтайын, біздің әулетті – Отан алдындағы борыштарын өлшеусіз өтеген жауынгерлер әулеті деуге әбден болады. Жоғарыда айтқандай, атам мен әкем Ұлы Отан соғысында кеуделерін от пен оққа төсесе, Арғынбек інім 1987-1989 жылдары Ауғанстанда болып, интернационалдық борышын өтеп қайтты. Шүкір, алған марапаттары жетерлік. Өзім де әскери борышымды өтегенмін.
Айтқандай, Құдай қосқан қосағым Аралкүлдің әкесі Дербісов Тәуірбайдың да Ұлы Отан соғысына қатысып, Берлинге дейін барғанын айтпасқа болмас.
Аяулы Күләш анамыз 80 жасқа толғанда туған күнін тойламаққа ұсыныс жасағанбыз. Сонда анамыз: «Қажеті жоқ, марқұм әкелеріңнің аманатын орындаңдар» деген-ді. Әке аманатын орындамау қиянат боларын түсінген біз шұғыл іске кірістік. Ресей жерінде із-түзсіз жоғалған жауынгерлер туралы мәліметтерді «Мемиорал» деген сайттан 2017 жылы тапқанбыз. Содан Волгоград облысына қарасты Калачев ауданы әкіміне атамыздың жатқан жері жайлы мәлімет беруге сұрау жасап, хат жолдадық. Осыған байланысты Волгоград әскери комиссариаты бір жылдық зерттеу жасап, 2018 жылдың шілде айында бізге атамыз Қайыпов Нұрсұлтанның Калач-на-Дону қаласындағы қаза болған майдандар паркінде жерленгені туралы хабар алдық.
2019 жылдың мамыр айы. Атамыздың жатқан жері жайлы мәлімет алған біздің қуанышымызда шек жоқ. Кезекті бір еңбек демалысымда Ресейге жол тарттым. Алдымен Саратов қаласына, содан автокөлікпен Волгоградқа келдім. Түнгі сағат 12-де такси жалдап, арақашықтығы 80 шақырым Калач-на-Дону қаласынан бір-ақ шықтым. Қала сыртындағы «Тихий Дон» қонақүйінде азын-аулақ демалған соң, таң атысымен қаладағы қаза болған майдандар паркін іздеуге шығайын.
Алла сәтін салып, екі орыс азаматына кездесіп, жөн сұрастық. Әңгімеміз таныстықтан басталды. Бірі осындағы «Калач-на-Дону» газетінің редакторы Петр Николаевич Станогин, ал екіншісі – осы газеттің фототілшісі Хвастунов Сергей есімді азамат екен. Оларға мұнда неге келгенімді бүкпесіз баян еткенмін. Олар жұмыстарын ысырып қойып, жол бастап, «Даңқ алаңына» алып барды. Қаза болғандар тізбесінен атамның аты-жөнін көріп, көз жасымды көлдей төкпесім бар ма?! Сөйтіп мен Нұрсұлтан атаммен 77 жылдан соң табыстым. Тізерлей отырып, атамның аруағына құран бағыштадым.
– Қазақтардың Ұлы Отан соғысының жеңісіне қосқан үлестері орасан зор. Бір ғана дерек, Псковта 2 мыңнан астам жауынгер жерленсе, соның мыңнан астамы қазақтар екен. Ұлы Отан соғысының батыры Әлия Молдағұлова да осы жерде жерленген. Ал, қаза болғандар тізбесінде 96-атқыштар дивизиясының сол жерде жерленген 158 адамның аты-жөні жазылыпты. Осылардың 56-сы қазақстандық екен, 12-сі қызылордалық жауынгер. Хабарсыз кеткен аяулы азаматтарын ат сабылта іздеп жүрген мен сияқты жандар бар шығар деген ниетпен олардың аты-жөндерін жазып алғанмын.
Мүмкін әлдекімдердің табысуына септігіміз тиер, осы тізбені газет бетінде жарияласаңыздар, – деген Бәйімбет 96-атқыштар дивизиясында қайтпас сапарға кеткен қызылордалықтардың аты-жөндері жазылған тізбені ұсынды.
Олар: тереңөзектік Беркімбаев Атымтай, Пернебаев Шадияр, Дошанов Елті, Қалыбаев Әлім, Үдербаев Зұрқал, шиелілік Нұрбаев Құлқұм, Ермаханов Махамбет, Серембеков Пернебай, аралдық Бекешов Бағжан, сырдариялық Олжабаев Дінислам, қармақшылық Еспенбетов Байділда есімді азаматтар. (Аты-жөндерінде азын-аулақ әріп қателері болуы мүмкін).
Қадірлі ағайын, хабарсыз кеткен бауырларыңыз осы тізбеде бар болса, Нұрсұлтанов Бәйімбетпен хабарласуларыңызға әбден болады.
П.Станогин мен С.Хвастунов Калач-на-Донудың аймақтық музейіне алып барды. Осы аймақтық тарихи деректерімен егжей-тегжейлі таныстырды. Музейдің құрметті қонақтарға ұсынатын кітабына Ұлы Отан соғысында хабарсыз кеткен жауынгерлерді іздестіріп, олардың қайта тірілуіне орасан зор үлес қосып жүрген «Калач-на-Дону» газеті қызметкерлеріне өз алғысымды жазып қалдырдым. Мұнан соң Калачев қаласы әкімінің орынбасары Ю.Рукосуевтың қабылдауында болдық.
Кездесу барысында екі елдің салт-дәстүрін айғақтайтын ескерткіш сыяпаттарды бірімізге біріміз табыстап, ашық-жарқын әңгімелестік. Содан соң «Калач-на-Дону» газетінің редакциясында болып, Петр Николаевичпен сұхбаттастық. Ол біздің әулетіміз жайлы нақты деректер алып, өз ризашылығын білдірді. Әңгіме соңында ол маған «Калач-на-Дону» энциклопедиясын табыс етсе, мен оған күн шұғылалы Қазақстанды айғақтайтын сый-сияпатымды ұсындым.
Ертеңіне жолға шыққанмын. Мені шығарып салуға келген Петр Николаевич «Бәйімбет, сен атаң жатқан жердің топырағын алдың ба?» деген сауал тастағанына мың да бір рахметімді айтамын. Өйткені, атамның қабірі басынан бір уыс топырақ алуды ұмытып барады екенмін. Сонымен Петр Николаевичтің жол сілтеуімен атамның жерленген жері Сталинград облысына қарасты Платонов Хутро Калач деген жерден бір уыс топырақ алып, туған жеріме ата-анамның аманатын орындап, ерекше бір қуанышты күйде жеткенмін. Келісімен әкем Әзілхан мен апаларым Зерхан мен Назымның жатқан қорымы басына барып, әкелген ата топырағын себелеп, құран бағыштадым. Олардың басына топырақ сеуіп, құран бағыштауымның құрбан айттың бірінші күніне сәйкес келуі Алланың бізге берген шарапаты болар деп ойлаймын.
Өткен жылдың тамыз айында хат тасушы Ресейдің Волгоград облысы, Калачевск қаласынан П.Н.Станогин жолдаған «Калач-на-Дону» газетін табыс етті. Парақтай бастағанда «Жеңістің 75 жылдығы» айдарымен берілген «У нас Родина одна!» деген бір беттік материал көзіме оттай басылды. Мұнда менің Ресейге барған сапарым, Қайыпов Нұрсұлтан атамның Сталинград түбіндегі шайқастағы ерлігі егжей-тегжейлі баян етіліпті.
Жоғарыда айтқандай, Нұрсұлтан атам 1938 жылы әскерге шақырылып, жапондармен Хасан көліндегі шайқаста тәжірибе жинақтаған. Ал 1942 жылы 21-армия 96-атқыштар дивизиясы, 1384 полкінің құрамында болып Сталинградтағы Дон майданында соғысқа қатысады. Алғашында Сталинградты қорғауда болған жауынгерлер кейін неміс басқыншыларына қарсы шабуылға шығады. Бар-жоғы үш күнде 2 мың неміс басқыншыларын келмеске кетіріп, 11 мыңын тұтқынға алады. Петр Николаевичтің осы жазбасында 96-атқыштар дивизиясы Паулюстің армиясын 3-3,5 ай қоршауда ұстап тұрған көрінеді. Бұл дерек тарихта бар. Бір жағы Дон майданы, екінші жағы Оңтүстік-Батыс майданы Калач-на-Дону қаласында түйісіп, Паулюстің армиясын құтқаруға келген фашистерді де жер жастандырған көрінеді. Атам пулеметші болған. Пулемет анау-мынау адамға тапсырылмайды екен. Нұрсұлтан атамның есімі Калач-на-Дону қаласының қақ ортасындағы «Даңқ алаңындағы» тақтаға алтын әріппен жазылуы тектен-тек болмаса керек.
Сөз орайы келгенде «Калач-на-Дону» газетінде жарияланған «У нас Родина одна!» материалынан шағын ғана үзіндіні оқырмандар назарына ұсынсаңыздар. Өйткені, менің жүрегімде мәңгілікке жазылып қалған осы бір оқиға қанды майданнан қайтпағандарды іздеушілерге ой салар деп ойлаймын.
«Вместе с гостем находим на мемориальной плите правой стелы городского мемориального сооружения «Огонь Славы» надпись – Кайпов Н.
– Это – мой дед! Мне сердце говорит – это он. Он ждал меня, 74 года ждал!..
Скупые мужские слезы на глазах внука… Мы отошли в сторону, а он по национальному обычаю стал произносить на родном языке молитву из Корана.
– Мне Бог вас послал, чтобы найти место захоронения, – продолжает разговор Б.Нурсултанов. – Моя мама сейчас жива, ей 81 год. Она просила – найдите могилу дедушки, об этом мечтал ваш отец. И вот я вижу на стеле его фамилию. У нас Родина одна! За нее наши отцы и деды отдавали свою жизнь. Бог дал возможность мне встретить вас, а дед видит меня и помогает мне…»
Отаны үшін қан майданнан қайта оралмаған атаммен қайта қауыштыруды жазған Аллама шүкір деймін.
Әке аманатын орындаған, ата ерлігін дәріптеген Бәйімбеттің ісі көпке үлгі.
Еркін ӘБІЛ,
жазушы-журналист
Э
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
