Тағдыр шіркінге дауа жоқ. Адам баласы әуелі шыр етіп жерге түскенде пешенесіне жазылғанын көреді екен. Арал теңізінің қойнауындағы Мергенсай ауылдық кеңесінде сонау 1920 жылы жарық дүниеге келген Төлебай Жолмағамбетұлы – сол тағдырдың теперішін бір адамдай тартып өскен жан. Жасы жиырма екіден енді асқанда қолына қару алып 1942 жылы ел қорғауға аттанады.
Баласының артында жылап-сықтап анасы Тынымай Әлменқызы қалды. Жарықтық, құмалақ тартып, тамыр ұстайтын қасиеті бар кісі еді. Майданнан бірі баласының, енді бірі қосағының хабарын білмек болып Тынымай әжеге таң атпай шұбыратын. Өзінің баласы оқ пен оттың ортасында арпалысып жүрген ана байғұс маңдай тіреп келгендердің бірде-бірінің көңілін қалдырмайтын көрінеді.
– Әжемнің қырық бір құмалақ тасы бертінге дейін сақталыпты деп еске алады немересі, Белкөл кентінің тұрғыны Қасымхан Төлебаев осы жағдайдан хабар бере отырып.
Ана үміті алдамапты. Баласы Төлебай келді бір күні майданнан. «Қырық жыл қырғын болса да, ажалды өледі» деген осы да. Соғыс жайлы сұрағандарға сараң жауап қайтарады. Ауылдастарының майдангер әңгімесінен сондағы ұққаны төмендегідей еді.
Сол 1942 жылғы қызыл шұнақ аязды, қарлы-боранды қытымыр қыста соғыстағы №227 артиллерия полкіне қатардағы атқыш болып кірген Төлебай Жолмағамбетұлы жарты Еуропаны жаяу-жалпылап басып өтеді. Талай рет майданның алғы шебінде ата жауды ауыр артиллерия снарядымен төмпештейді. Ақыры жеңіс күнін Еуропа жерінде, әскер қатарында қарсы алып, Аралға 1947 жылғы желтоқсанда аман-сау оралады.
Майдангер азамат 1948 жылдан 1964 жылға дейін аудандық өндірістік комбинатта шебер болып әктас өндіру, кірпіш құю сияқты қара жұмыста шыңдалады. Ол кездері әктас осы күнгі Жақсықылыш кентінің маңайындағы Жыңғылдықақ деген жерде өндіріліп үй әктеуге пайдаланса, кірпіш Арал қаласы іргесінде әзірленіп, құрылыс материалы ретінде жұмсалған көрінеді. Кейін Төлебай ақсақал 1964 жылдан 1976 жылға дейін сол қаладағы әскерилендірілген күзет мекемесінде, сол жылдан 1982 жылға дейін асқаралы алпыс жас – зейнетке жеткенше Арал теңізі темір жол стансасында еңбек еткен көрінеді. Қосағы Орынкүл Тоқышқызының жасы тоқсанда. Бірінші топ көз мүгедегі. Жасы зейнетке жеткенше еңбектен қол үзбепті.
Омырауында «Отан соғысы» ордені және ондаған жауынгерлік медальдары жарқыраған майдангер әке бейбіт еңбек марапаттарына да ие болған еді. Өткен жылы Арал қаласындағы бір көшеге майдангер Т.Жалмағамбетұлының есімін лайықтаған аудан, қала басшылығына баласы Қасымхан Төлебаевтың алғысы шексіз. Оның сөзінен ұққанымыз, мектеп оқушысы жылдарындағы жазғы демалыста байланыс торабында хат тасушы болып он төрт жасынан бастап еңбекке араласыпты.
– Еңбек адамды қанаттандырады деген әке тәрбиесі ғой бұл. Соның ықпалымен байланыс бөлімшесіне уақытша жұмысқа қабылданып, республикалық, облыстық, аудандық газет-журналдарды, күнделікті хат-хабарларды үй-үйге велосипедпен тасымалдап жеткізетінбіз. Бір жағынан байланыс торабы хат тасушыларға көлік құралы ретінде пайдалануға велосипед беретін. Соған қызығып хат тасушы болғаным әлі есімде, – дейді ол.
Зейнет жасына жеткенше Арал аудандық байланыс торабында экономист және басқа жауапты қызметтер атқарған ол әлі күнге қоғамдық жұмыстардың бел ортасында жүр. Қасымханның әсіресе, туып-өскен жерінің өткен тарихы туралы айтқан әңгімесі қызықтырды бізді.
– Арал қаласында елуінші жылдарға дейін әйнек зауыты, әкем соғыстан келе тер төккен өндірістік комбинат және басқа ірілі-ұсақты мекемелер болыпты. Мысалы, сол өндірістік комбинат кеңес үкіметінің алпысыншы-жетпісінші жылдары тұрмыс қажетін өтеу комбинаты атанған, – деді Қасекең әңгімесін әрлей түсіп.
Бір заманда сол аудандық тұрмыс қажетін өтеу комбинатын Қасым Құлманов деген кісі басқарған. Сұрапыл соғысқа бастан-аяқ қатысқан. Әкемнен есіткен әңгімем. Сол кісі соғыста жүргенде ауылға артынан «ерлікпен қаза тапты» деген «қара қағаз» келіпті. Бүкіл ауыл жылап-сықтап қайғының қара бұлтын жамылып отырғанда бір күні көктен түскендей әлгі Қасым көкеміз әскерден аман-сау оралыпты. Сондай да адам сенгісіз оқиғалар болған ғой.
Майдангер Төлебай Жолмағамбетұлы мен Орынша Тоқышқызы жарты ғасырдан астам тату-тәтті жұбайлық ғұмыр кешіпті. Балаларын жастай еңбексүйгіштікке, адамгершілікке, адалдыққа тәрбиелеген қос қарияның ұлы Қасымхан әке өнегесін былай деп еске алады:
– Көшеден, мектептен бір нәрсені тауып әкелсек, әкем дереу «Алған жеріңе апарып таста, кісінің мүлкіне қол салма, қызықпа!» деп зілденетін.
Бала тәрбиесі бесіктен, отбасынан басталады. Адал адам – іргетасы берік мемлекет айнасы. Адалдық, ізгілік бар жерге бақыт құсы қонады, арамдық жоламайды. Біз Қасымхан ақсақалдың әңгімесінен осыны ұқтық.
Онан әрі ол өз сөзінде бір заманда малшылар мен балықшылар үшін жұмыс және мініс аттарының әбзелдерін, қазақы саптама етік, күнделікті тұрмысқа қажетті, осы күндері таптырмайтын әртүрлі керек-жарақ жасайтын сол мекемелерді неге қайта ашпасқа деген ойларын ортаға салды. Тіпті Қасымхан сол комбинатта шебер болған әкесіне еріп барып бес жасында көрген-білгенін ұмытпай қаз-қалпында баяндап берді. Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйіні, ұлы еңбекпен шыңдалған осындай тату-тәтті отбасылар қатары егеменді елімізде көбейе берсін демекпіз. Өйткені, Отан осындай отбасынан басталады.
Т.Нұржан-Балта
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
