Елімізде уран өндіретін санаулы аймақтар қатарында Сыр өңірі де бар. Облыс аумағында «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК» ҰК-ға қарасты бірнеше кәсіпорын ел қазынасына қомақты қаржы түсіретін өндіріспен айналысып жатыр. Соның бірі – Шиелі ауданында орналасқан «Иіркөл» кеніші.
Аталған кеніш «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК» АҚ қарамағына кіретін «Семізбай-U» компаниясының филиалы саналады.
Кеніш 2008 жылы іске қосылып, екі жылдан кейін өзінің жобалық қуаты 700 тонна өнім өндіруге қол жеткізді. Ал 2018 жылы «Қазатомөнеркәсіп» ҰАК» АҚ бүкіл еліміз бойынша уран өндіру көлемін азайту туралы шешім қабылдағаны белгілі. Соған байланысты «Иіркөл» кенішінде бір жылдық жоспар 432 тонна шамасында бекітілген болса, бүгінде жартыжылдық жоспар толығымен орындалды.
Иіркөл кен орнында табиғи уран 350-450 метр тереңдікте жатыр. Бірақ уран рудасы жерасты шахтасынан немесе карьерден тау жыныстарын қопарып алғандай етіп шығарылмайды. Сонымен қатар оны тас диірмендермен майдалап, содан соң арнаулы ыдыстарға салып қышқыл заттармен ерітеді деген түсінік қалыптаспаған дұрыс. Барлық жұмыстар жабық бұрғылау тәсілімен жүргізіледі. Арнаулы құбырлар салынған ұңғымамен тереңдікке күкірт қышқылы айдалады. Қазіргі геотехнологиялық жүйе бойынша тереңдікте пайда болған ерітінділер қатарлы және ұялы орналасқан ұңғылар жүйесімен жоғары көтеріледі. Осылайша қоршаған ортаның экологиялық ахуалына зиян келтірмеу үшін барлық жұмыстар тереңдікте жерасты тау жыныстарының орналасқан аумағында жүргізіледі. Сол себепті де ауаны ластайтын шаң-тозаң, қышқыл заттардың буы жер бетіне көтерілмейді. Көптеген дамыған елдерде осындай жер асты айыру әдісі қолданылып келеді. Кен орны мен шахтаны қажет етпейтін нәтижелі әрі экологиялық жағынан таза өндіру әдісі болып табылады.
Бұл тәсіл үшін қолданылатын құбырлар қышқыл заттарға төзімді полиэтилен, поливинилхлорид, сондай-ақ тотықпайтын болат материалдардан жасалады. Сонымен қатар, құбыр арқылы көтерілген уран ерітінділері қалыбын бұзбайды. Содан кейін арнаулы ыдыстарға салынып, оны сатып алушыларға жөнелтіледі.
Жұртшылық арасында күкірт қышқылын уран өндірісінде қолданудың қоршаған ортаға зардабы бар деген әңгіме де айтылып қалатыны рас.
– Біздің тәжірибемізде ондай жоқ. Күкірт қышқылы темір жолмен арнайы құтылармен жеткізіледі. Одан соң ол герметикалық цистерналарға құйылып, елді мекендерден тысқары жатқан жолдармен тасымалданады. Ал сілтілендіру реагенті негізінен тек жер астында жүреді. Өйткені, жер астындағы өнім сумен дайындалады. Ерітіндіні сору мен құю циклында да тепе-теңдік сақталады. Кеніштің іші мен сыртындағы бұрғылау ұңғыларының суы әр тоқсан сайын сорылып алынады. Сонан соң зертханаларға жіберіліп, тексеріліп тұрады. Соның химиялық қорытындысы бойынша осы күнге дейін судың қышқылдануы мен уранның көбеюі байқалған жоқ, – деді бұл туралы серіктестік басшысы Мұхамеджан Салқынбаев.
Ол Ұлттық атом өнеркәсібі компаниясы уран өндіруші мекемелерінде жұмысшылар еңбегін, қоршаған ортаны қорғау, радиациялық қауіпсіздік пен өнеркәсіп қауіпсіздігі де басты назардағы мәселе екенін атап өтті. Жыл сайын табиғатты қорғау ісіне қомақты қаржы бөлінеді. Қолданыстағы ұңғымалар геофизикалық зерттеулерден өтіп, техникалық ақауы барлары дер кезінде жөнделеді. Жалпы, уран өндірісі бүгінде жаңа сатыға көтерілген. Соның арқасында қоршаған ортаның ластануы болмайды, кеніштердің айналасындағы елді мекен тұрғындарының денсаулығына зиян келмейді деп айтуға болады.
Серіктестік басшысы пандемия кезінде барынша қауіпсіздік шаралары ескеріліп, өндірісті жүргізуге өте қажет мамандар ғана жұмылдырылып жатқанын жеткізді. Вахталардың ауысым мерзімі ұзартылып, мезгілі келгендер демалысқа жіберілді. Ал жасы 55-тен асқан жұмысшылар өндірістен уақытша босатылды, бірақ оларға жалақысының 75% көлемі төленуде. Барлық жұмысшылар қорғаныс костюмдерімен, бетпердемен қамтамасыз етіліп, тегін медициналық тексеруден өткізіліп тұр. М.Салқынбаев осындай сақтық шаралардың арқасында ауырып қалған немесе өндірістік жарақат алғандар болмағанын айтты. Оның айтуынша, қазір Иіркөл кенішіндегі барлық 191 адамның жартысынан астамы ғана өндіріске араласуда.
Серіктестік аудандағы өтетін көптеген іс шараларға көмек қолын созып келе жатқанын да атап өту керек.
Абаттандыру мен көгалдандыру жұмыстарына үлес қосып, «Мектепке жол», «Біз біргеміз!» акцияларынан тыс қалған емес. Ал төтенше жағдай жарияланған кезеңде аз қамтамасыз етілген отбасыларына азық-түлікпен көмек көрсетілді. Жыл сайын компания жұмысшыларының 13 жасқа дейінгі балалары жазғы демалыс лагерьлеріне жіберіліп тұратын еді. Биыл оған рұқсат берілмегендіктен, 65 балаға спорт киімдерін алуға 30 мың теңгеден аударылды.
Міне, осылайша қазіргідей қиын кезеңде жұмысын тоқтатпай, ел бюджетіне қаржы түсіріп, сонымен бірге қоғамдағы түйткілді мәселелерге үн қатып келе жатқан ұжымдар қатарында «Иіркөл» кеніші де бар.
Ыдырыс ТӘЖІҰЛЫ,
«Сыр бойы»
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
