Экономика өзінің табиғи болмысы бойынша тиісті заңдылықтарға бағынады. Егер ол заңдылық бұзылса, бүгінгі тыныс-тіршілігімізге кері ықпал жасайтын жағдайлар қалыптасуы мүмкін.
Соңғы кездері әлеуметтік желілерде ақылға сыймайтын мәлімдемелер жасалуда. Кейбір қоғам белсенділері халықтың бүгінгі ашу-ызасын өз мүддесіне пайдаланып, Үкіметтен халықтың банктен алған несиелеріне кешірім жасауды талап етуде. 2019 жылы Президенттің отбасы жағдайларының төмендеуіне байланысты бірқатар азаматтардың несиелеріне кешірім жасағаны мәлім. Бірақ Мемлекет басшысы бұл акцияның бір реттік екенін мәлімдеп, несие беруші қаржы ұйымдарының халыққа қарыз беруге қатысты талаптарын бұрынғыдан қатайтқан еді.
Мәселенің байыбына көз жеткізу үшін біз бірқатар цифрларға талдау жасауды жөн көрдік. 2020 жылдың басында 2019 жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда қазақстандықтардың жалпы несие көлемі 22% өсіпті. Әрине, осының барлығы – пандемия әкелген зардаптың алдындағы көрсеткіш. Соңғы уақытта жағдайдың біршама күрделі сипат алғанын ескерсек, бұл цифр айтарлықтай өзгерді дей алмаймыз. Себебі халық міне, 3 айдан бері толық көлемде еңбек етіп, материалдық игілік өндірмеген соң берілетін несиенің көлемі де оншалықты көп болмағанын айтқымыз келеді.
Қаржы сарапшыларының пікірінше, қазір заңды тұлғалар мен жеке тұлғалардың банктерге жалпы қарызы шамамен 25 трлн теңгеден сәл асады. Бірақ кейбір сарапшылар оның көлемі біршама төмен екенін атайды. Қазақстан Ұлттық банкінің ресми дерегі бойынша қазақстандықтардың жыл басындағы несие қарызы шамамен 14 трлн теңгеден астам көлемді құрайды. Цифрлардың біршама алшақтығына алаңдаудың реті жоқ, себебі бізде қаржы беретін ұйымдар көп болғандықтан, олардың кейбір деректері жалпы көлемге енгізілмеуі әбден мүмкін.
Қазақстан экономикасына қатысты тағы бір қызықты деректерді назарларыңызға ұсынғымыз келеді. Еліміздегі экономикалық белсенді халықтың саны – 9,2 млн, олардың ішінде несие алғандар – 7,4 млн адам. Несиемен қамтамасыз етілмеген адамдардың саны 1,7 млн адамды құрайды. Бұл ересек, яғни экономикалық белсенді халықтың 19%-і. Жыл сайын несие алу нарығына жаңадан 500 мыңнан астам заем иелері қосылатын көрінеді. Сарапшылардың пікірінше, халықтың несие алуға деген тәбеті бұрынғыдан өзгерген. Жаңа заем иелерінің орташа несиесі бар болғаны 300 мың теңгені құрайды.
Қарап отырсаңыз цифрлар оншалықты көңіл көншітетіндей деңгейде емес. Демек, қазақстандық экономикалық белсенді халық санының 80%-і қарызға өмір сүруде. Бірақ сол халықтың қарызды қайтару қабілеті қандай деңгейде деген сұрақ барлығынан маңызды. Бұл, әлбетте, дағдарыс жағдайында күрделі түйінге айналды.
Осы жылдың 5 айының қорытындысы бойынша несиені қайтару мүмкіндігіне қатысты деректер біршама алаңдата бастады. Бірақ, бұл біздіңше, тиісті оңды шешімдер қабылданса, таяу болашақта өзінің түйткілін табатын мәселелер қатарына жатады.
Ұлттық банк Үкіметпен бірлесіп азаматтардың несие төлеу мерзімін кейінге шегерсе, бұл экономикадағы тұрақтылықты сақтап қалуға үлкен ықпал жасайды.
Ал несиені кешіру деген популистік шешім экономиканы барлық жағынан тұралатып тастайтындығын түсіну үшін көп ақылды болудың қажеті шамалы дегіміз келеді. Біз, ең алдымен, нарық жағдайында жұмыс істеп, өмір сүріп жатқанымызды сезініп, көрпемізге қарай көсіліп, дұрысы, халық көктен түсетін әлдебір мырзашылыққа алаңдай бермей, орынсыз несие алудан бас тартуға дағдылануы абзал дегім келеді. Алдағы уақыт қаласаңыз да, қаламасаңыз да сізден осыны талап етеді.
Жолдасбек АҚСАҚАЛОВ,
«Сыр бойы»
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
