Тәуелсіз еліміздің дамуы Тұңғыш Президент Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың есімімен тығыз байланысты. Елбасы Бәсекеге қабілетті қуатты Қазақстанды қалыптастырды.
Тәуелсіздіктің таңы атқаннан кейінгі кезеңде Сыр бойындағы халық Ұлт Көшбасшысының мейіріміне, қалтқысыз қамқорлығына бөленіп келеді. Нұрсұлтан Әбішұлы «Сыр – Алаштың анасы, Сыр елінің дамуы менің ұдайы назарымда» деп айтып жүрді. Қазақстанның Тұңғыш Президенті Н.Назарбаевтың біздің аймаққа қатысты жарқын істерінің куәсі болғандардың бірі – қоғам қайраткері Нәжмәдин Мұсабаевпен сырласудың сәті түскен еді.
– Нәжмәдин Түркбенұлы, сіз тәуелсіздік таңы атқан кезден кешегі уақытқа дейін мемлекеттік қызметте болып, оның ішінде Сыр өңірінде басшылық қызметтерді атқардыңыз. Тұңғыш Президент Н.Назарбаев Мемлекет басшысы ретінде бүкіл ел, яғни барлық аймақтар мүддесі үшін жұмыс істегені белгілі. Десе де, соның ішінде Сыр өңіріне деген ерекше көзқарасын қандай көріністерден байқаймыз?
– Тоқсаныншы жылдардың тоқырауында елімізде өте ауыр экономикалық ахуал қалыптасты. Жұрттың алған айлығы апталық талғажау етуіне жетпей, кәсіпорындар мен өндіріс орындары тоқтап, дала төскейіндегі мыңғырған мал мыңдап пышаққа ілінді, арзанға сатылды, тауарға айырбасталды. Осындай сәтте Қызылорда облысын тарату жөнінде Президентке жанындағы кеңесшілерінен, экономист мамандардан ұсыныстар көптеп түсті. Облыстың бір бөлігін Ақтөбе, екінші жартысын Оңтүстік Қазақстан облысына қосып, тұрғындарды басқа өңірлерге көшіру туралы айтылды. Оны елемеуге болмайтын. Өйткені, сол кездері Жезқазған, Семей, Көкшетау, Талдықорған, Торғай облыстары қысқартуға ілігіп, көршілес облыстар құрамына өтіп жатқан кезең еді. Сонда Елбасы Алашқа – ана, талайға пана болған құтты да қасиетті өңірді бөлмей, тұтас сақтап қалу жөнінде шешім шығарды. Небір мықты облыстарды қысқартуға іліктіріп, біздің облысты бөлмей тұтас сақтап қалуы, онымен қоса көрші Қарағанды облысының біздің облысқа жалға берген аумағының мерзімін ұзартып беруі ол ерлікке тән іс еді. Ал жалға берілген жер біздің облыстың мұнайлы өлке болуына үлкен үлес қосқаны белгілі. Экономикалық құрылымы жағынан жылдар бойына аграрлық аймақ болған Сыр өңірі еліміз тәуелсіздік алған соң мұнайлы аймаққа айналды. Елбасының тікелей тапсырмасымен жалға берілген мерзімі аяқталған «Құмкөл» жерін әлі де біздің облыстың еншісіне қалдыра тұруға шешім қабылданды.
Ал Арал теңізі проблемасына дүние жүзінің назарын аударту ол бір ерекше оқиға деп атар едім. 1993 жылы Қызылордада Арал проблемасы жөнінде алғашқы халықаралық конференция ұйымдастырылды. Осы айтулы үлкен шараның өтуіне де ұйытқы болып жүрген Елбасымыз. Мен ол кезде облыс әкімінің бірінші орынбасары қызметін атқарамын. Сол уақытта Арал өңіріндегі экологиялық қасіреттен зардап шеккен азаматтарға әлеуметтік қолдау туралы заңын өмірге әкелуде оның алғашқы жұмысшы комиссиясын басқардым. Осылайша қазіргі кезде халық игілігін көріп отырған экологиялық коэффициентті енгізуге үлес қостым.
Сол кезеңдегі Орта Азияның бес мемлекетінің президенттері, атақты ғалымдар осы конференцияға қатысып, Үндеу қабылдады. Халықаралық «Арал теңізін құтқару қорының» құрылуы да осы уақытта жүзеге асты. Іс-шарадан кейін Арал теңізі мәселесіне әлем халқы, Мемлекет басшылары, дүние жүзінің қоғамдық ұйымдары мен ірі ғалымдар назарын бұра бастады. «Арал теңізін құтқару қорының» атқару комитеті жыл сайын Орталық Азия республикалары астаналарында кезектеп құрылды.
Арал мәселесін Елбасымыз ешқашан да назардан тыс қалдырған жоқ. Қазақстан Еуропалық Қауіпсіздік және Ынтымақтастық ұйымына төрағалық жасауына байланысты Елбасы өз Үндеуінде бірінші кезекте Арал проблемасын тағы да бір мәрте көтергенін айта кету керек. Елбасы бастамасымен дүниеге келген «ғасыр жобасы» атанған САРАТС жобасы аясында «Көкарал» бөгеті салынып, теңіздің солтүстік бөлігінің деңгейі көтерілді. Соның нәтижесінде аймақтың әлеуметтік-экономикалық жаңғыруы орын алды. Кіші Арал өмірге келгеннен кейін аралдықтар ата кәсібімен қайта қауышып, балық аулауына мүмкіндік туды. Қазіргі таңда балықты аулайтыны бар, таситыны бар, өңдейтіні бар, сататыны бар осы Кіші теңізден Арал мен Қазалы аудандары мен облыстың кәсіпкерлері бар, қанша мың адам жұмыс істеп, нәпақасын Кіші теңізден тауып отыр.
– Тұңғыш Президенттің «Мен Аралға көмектессем деген арманыма жеткеніме қуаныштымын!» деген қанатты сөзі барша халықтың есінде. Сол сөз Елбасы аузынан шыққанда сіз ол кісінің жанында болдыңыз…
– Елбасы Арал ауданына 2005 жылдың 27 сәуірінде арнайы іссапармен келді. Мен ол кезде Арал ауданының әкімімін. Сәрсенбінің сәтіне дөп келген бұл күн – Арал тарихында айтулы күн, ұмытылмас сәт еді. Қамқоршысын ерекше ілтипатпен қарсы алған аралдықтар үшін Елбасы таза ауызсудың тұсаукесерін жасады. Президенттің дидарынан нұр шашып, судың дәмін татып, «ең таза ауызсу аралдықтарда» деп ағынан жарылды.
«Мен 15 жыл бұрын осы жерге келгенімде, Арал халқына бір көмегімді тигізсем деген ойда болатынмын. Сол арманыма бүгінгі күні қол жеткізгелі отырмын. Қаншама экологиялық қиын жағдайды бастан кешсе де, қалың қазақтың ортасында отырған елдің ажары ашық, жүзі жарқын екенін сол кездері байқағанмын. Амандық болса, ертең Кіші теңізден жыл сайын 12 мың тонна балық аулауға қол жеткізілмек. Биылдан бастап Кіші теңіз суға толады. Ол үшін мемлекет кең көлемде қаржы бөліп отыр. Кіші теңізге 30 млрд текше метр су жиналып, бір кездері арман болған жұмысымыз өз нәтижесін береді. Бұл аймақтан кең-байтақ елімізге танымал әйгілі тұлғалар шыққан. Кешегі күндері көптеген қиыншылықтарды көрсеңіздер де, атамекенге деген адалдықтан айнымадыңыздар. Осы жерде ұрпақ өсіріп, түтін түтетіп Тәуелсіз Отанымыздың одан әрі өркендеуіне лайықты үлес қосып келесіздер» деген болатын Тұңғыш Президент. Ол Сыр өңірін қайта түлетуге 100 млн доллардан астам қаржы бөлдірткенін, оның 14 млн доллары Арал қаласы тұрғындарын сапалы ауызсумен қамтамасыз ету үшін жұмсалғанын айтып, қуанышымызға ортақ екенін жеткізді.
– Елбасымен жүздесудің сәті мұнан кейін де болды ғой?
– Иә, болды. 2009 жылдың 15 желтоқсанында Астанада барлық деңгейдегі әкімдердің республикалық жиыны өтті. Сонда еліміздегі аудан әкімдері атынан сөз сөйлеу мәртебесі маған бұйырды. Әрине, оны да мақтаныш етемін. Мен Арал ауданының барлық салада өсіп-өркендеп, әлеуметтік-экономикалық жағдайы түзеліп, жан-жақты дамып келе жатқанын, қыруар жұмыстар атқарылғанын, түрлі нысандар салынғанын жеткіздім. Елбасының 2005 жылғы 27 сәуірде ауданға келген сапарында алғаш таза су желісін қосқанын, қазіргі таңда аудан халқының 75% таза су ішіп отырғанын, САРАТС жобасының бірінші кезеңі сәтті аяқталып, «Көкарал» бөгеті бөгеліп, Кіші теңіздің қалаға тікелей 18 шақырым қалғанын айттым. Ата кәсібіміз – балық шаруашылығы өркен жайып, «Атамекен холдинг» қаржы өнеркәсіп тобы күшімен жаңа балық және вагон құрастыру заводтары салынып іске қосылғанын, «Қамбаш балық» ЖШС жаңа балық өңдеу цехы салынғанын, 5 жылдан бері 167 маманға тұрғын үй, 12 орта мектеп, 24 медициналық пункт жаңадан салынып, пайдалануға берілгенін баяндадым. «Жол картасы» аясында ауданда жолдар жөнделіп, жабық жүзу бассейні, спорттық-сауықтыру кешені, типтік шағын спорт алаңы, Елбасының өзі ашқан «Тағзым» алаңына, «Тәуелсіздік», «Жалаңтөс баһадүр», «Балықшылар», «Ақкеме» алаңдары қосылғанын жеткіздім. Өңірімізде атқарылып жатқан осындай жарқын істерге риза болған Елбасы: «Аудандағы оң өзгерістен хабарым бар, білемін. Бұл туралы облыста болған сапарымда бұқаралық ақпарат құралдары өкілдеріне атап өткенмін. Аралдықтарға сәлем айта бар. Атқарылып жатқан істерді міндетті түрде барып көремін» деп жылы лебізін білдірді. Бұған қалай марқаймассың?!
– Президенттің Аралға сапарының нәтижесі туралы ауыз толтырып айтуға болар?
– Әрине. Мына жағдайға назар аударыңызшы. Арал ауданының аумағынан республиканың басқа аудандарында кездеспейтін бірнеше ірі мега жоба өтіп жатыр. Олар – «Жезқазған-Сексеуіл» темір жолы, «Кеңқияқ-Құмкөл» мұнай құбыры. Ол Ақтөбеден Аралға келіп, Кұмкөлге кетеді. Сондай-ақ Арал мен Қазалы аудандары елді мекендерін 100%-ке жуық таза жерасты суымен қамтамасыз ететін Толағай су құбырын айтуға болады. Бұл жобалардың Арал ауданы мен облысымыз үшін аса маңызды екені Президент Арал ауданында болғанда жеткізілді. Мұнан бөлек, әрине басқаларға да ортақ «Батыс Еуропа-Батыс Қытай» халықаралық автодәлізі мен «Бозой-Шымкент» газ құбыры бар. Ал осы айтылған инфрақұрылымдық желілер қаншама адамды жұмыспен қамтып отыр.
Арал бұрын теңіз бар кезде елді мекендерге кемемен, катермен қатынас болып, автожолы артта қалған облыстағы бірден-бір аудан еді. Елбасы келіп кеткеннен кейін қазір Аллаға шүкір, ауданның көптеген шалғай елді мекендеріне асфальт жол барды. Елбасы сапарына дейін ауданда типтік жобамен кеңестік кезеңде салынған жеті орта мектеп қана болған еді. Содан кейін бұл жұмыс қарқын алып, барлық елді мекенде типтік жобадағы мектеп, балабақша салынды. Бұл проблемалар да сол кезде көтерілген болатын. Міне, сол кезде айтылған ұсыныстар жүзеге асып, ауданның, облыстың әлеуметтік-экономикалық дамуына үлкен әсер етіп, халық игілігін көруде.
Бүгінде құрылысы созылып кеткен Қызылорда шыны зауытын салуға алғашқы кезде бастамашы болған Ұлыбританияның белгілі «Пилкингтон» компаниясы еді. Олар зауытты жүргізуге ең қажетті шикізат кварц құмы Арал ауданында, дәлірек айтқанда, Шөмішкелде мол қоры болғандықтан, оны жүзеге асыруға талаптанған болатын.
Тағы бір еске аларлық жайт, Елбасы Арал ауданына сапары кезінде «Көкарал» бөгетінде болып, САРАТС жобасын жобалаушы «Казгипроводхоз» мекемесі мен бас мердігер «Зарубежводстройдың» басшылары мен мамандарына және жобаны қаржыландырушы Дүниежүзілік банк өкілдеріне «Сіздер жобалап отырған САРАТС жобасы жүзеге асқан кезде теңіз суы қалаға жақындай ма?» деп сұрады. Олар өз кезегінде «25-30 шақырымдай жетпей тұрады» деп жауап берді. Сол сәтте Нұрсұлтан Әбішұлы жұлып алғандай: «Ендеше Кіші Аралды бөліп алып, теңізді қалаға келтіруіміз керек. Ол үшін САРАТС жобасының ІІ кезеңінің іске қосылуын міндеттеуіміз қажет» деді. Сонымен бірге оны жүзеге асыруға шетелдік банк қаржысы кешеуілдеп жатса, республикалық бюджет қаржысын жұмсау қажеттігін айтты. Қанша қиыншылықтарға қарамастан, бұл Елбасының қайтпас қайсарлығын көрсетсе керек. Сол құлшыныстың нәтижесінде Кіші Арал теңізі қалаға 18 шақырымға жақындады. Өкінішке орай, қазіргі күні шыны зауыты құрылысы жобасы мен САРАТС жобасының екінші кезеңі толығымен аяқталған жоқ.
– Жалпы Елбасымен кездесулер өзіңізге қалай әсер етті?
– Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевпен жүзбе-жүз кездесіп, әңгімелескенімді өмірімдегі өте әсерлі сәттердің бірі санаймын. Бір емес, үш рет кездескенім, менің есімде ұзаққа қалатын болады. Сол кездесулерден анық байқағаным, мүмкін сенерсіз, мүмкін сенбессіз, ол кісінің бойында ерекше бір қасиеттің бар екендігіне көз жеткіздім.
Елбасының Меккеге жасаған сапарында болған қызықты жайт туралы көпшілік хабардар болар. Қағбаға кіріп құран оқып шыққанда ақ жауын жауған. Көптен жауын болмаған екен ол жақта. Сонда сол жерде бастап келген Арабия корольдігінің өкілдері аң-таң болып, Елбасының қасиетті адам екенін айтып таңдайын қағады. «Дұғаңыз қабыл болатын болды, не тілеп едіңіз?» деген сұраққа «Елімнің тыныштығын тіледім» деп жауап берген.
Міне, сол секілді өзімді таңдандырған жағдайға оралайын. Арал ауданына сапары барысында Нұрсұлтан Әбішұлы «Көкарал» бөгетінде болып, түс ауа Қамыстыбасқа келді. Сол күнгі жағалауды тынымсыз тепкілеген толқын, күнделікті түс ауа басталатын құм дауылы әп-сәтте сап тыйылып, аспан жарқырай ашылды. Ақжал толқын ойнаған көл беті де сәл тыныстап, айдын беті айнадай жарқырап шыға келді. Шыны керек, жиналғандардың бәрі бұл құбылысқа аң-таң қалды. Мемлекет басшысы көлдің осы бір тамаша көрінісіне ұзақ уақыт сүйсіне қарап отырып, әңгіме-дүкен құрды. Содан шығысымен балық өсіріп жатқан «Қосжар» питомнигіне ат басын тіреді. Қазақы ырым жасап, аралдық зергер Құдайберген Құлмамбетов соққан күміс сырғаны аталық, аналық қос бекіреге салып көлге жіберді. Бір қызығы, осыдан кейінгі уақыттары Арал өңіріндегі су айдындарынан балық аулау көлемі жылдағыға қарағанда өсе түсті. Арал теңізінде бұрын болып, кейін жойылып кеткен 30 түрлі балықтың қазір 18 түрі қайта ауланып жатыр. Табиғат-Ананың кей-кейде тылсым күшін еріксіз мойындауға тура келеді. Сол күні Президент тікұшағы көкке көтерілісімен ұзамай-ақ жел қайта тұрып, Қамбаш көлінің үсті астаң-кестең болды. Міне, мұны қасиет, кие демей көріңіз.
Қазақ ауылында қарапайым отбасынан шығып, әлемдік биіктен танылған, халықаралық сарапшылар мойындаған ықпалды саясаткерге айналған Қазақстанның Тұңғыш Президенті – Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев қазақ халқының бағына біткен жұлдызды тұлғасы. Ұлт Көшбасшысының Сыр еліне жасаған сапарларында өңірімізге оң бағасын беріп, Тәуелсіздік жылдарындағы ел дамуын бір ғана Қызылордадан көруге болатынын айтқан еді.
Сөз соңында айтарым, «2021-2025 жылдарға арналған Қызылорда облысын дамыту бағдарламасы» аясында көптеген жоба жүзеге асырылады. Оған республикалық бюджеттен мол қаржы ресурстары қаралған. Міне, осы бағдарлама да Елбасының тікелей тапсырмасына орай қолға алынған болатын.
– Емен-жарқын пікірлестікке рахмет!
Әңгімелескен
Ыдырыс ТӘЖІҰЛЫ,
«Сыр бойы»
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
