Надежда Лушниковамен
онлайн-сұхбат
Қазақ сөз өнерінің жүйрігі, Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, «Құрмет» орденінің иегері, атақты ақын Надежда Лушникова 80 жасқа толып отыр.
Алматы облысы Ұзынағаш ауылында тұратын апайды мерейжасымен құттықтап, телефон шалдық.
– Надежда апа, бұл Қызылордадан, «Сыр бойы» газетінен.
– Алтындарым, жарығым, жәндерім сол! – Апай айналып-толғанып жатыр. – Балам, сен былай қыл, редакцияның әр есігінен кіріп менің атымнан сәлем бер. Қияға ұшырған қарашаңырағым ғой менің…
Әрі қарай апайдың даусы еміс-еміс естілді. Сексенге келген адамның сағыныш сезімін түсінуге тырысып, мен де бір сәт үнсіз қалғанмын.
Сосын телефоным тағы сөйлеп берді.
– Мен Мәншүк Мәметова атындағы педучилищені бітірген соң, қала іргесіндегі «Киров» совхозының №143-мектебінде мұғалім болдым. Осы жерден мені Сырдария аудандық комсомол комитетіне қызметке шақырды. Сосын пединститутқа түстім. Пединститутта Серік Сермағанбетовпен, бүгінгі академик Бақберген Досманбетовпен бірге оқыдым. Бақберген 1-курстан кейін оқуын Мәскеуде жалғастырды. Серік кейін қазақтың беткеұстар ақындарының біріне айналды ғой. Институтты бітірген соң облыстық «Ленин жолы» газетінің мәдениет бөліміне тілші болып бардым. Газет редакторы Ұзақ Бағаев еді, білімді, салиқалы ақылды адам. Біздің журналистикадағы ұстазымыз – сол кісі. Досмағанбет Тасекеев, Бөлебай Әлменов, Мырқы Исаев секілді белгілі қаламгерлермен қатар қызмет еттім. Мырқы өте тез жазатын, өнерді, өлеңді ерекше бағалайтын, содан болар, екеуміз жақын дос болдық. Мирамбек деген кішкентай баласын үнемі қасынан тастамай ертіп жүретін. Сол Мирамбек бүгінде белгілі азамат атанды, әкесінің достығын біздің отбасымызбен жалғастырды.
Осы газеттің шаңырағында қызмет еткен жылдарымда өмірлік жарым Тұрлыбекпен бас қостым. Ол екеуміз Ұзынағашта, бала кезімізден бірге өскенбіз, әскерден соң мені іздеп келді. Қазіргі Асқар Тоқмағанбетовтің атымен аталатын мәдениет үйінде өнер адамдары дүрілдетіп қазақы той жасады. Асқар ақын жыр арнады, театрдың бір артисі бетімді ашты, атын ұмыттым, алтыным.
Сосын «Сырдария» мейрамханасында комсомол жастар тойы өтті. Қалалық комсомол комитетінің төрағасы Абылай Айдосов ағамыз болатын. Ол кезде төраға демейді, председатель дейді, сол кісі өзі бастап сөз сөйлеп, тілек айтты. Ақын Жанұзақ Қожабергенов өлең оқыды. Жәкеңнің өлеңі кіл әзіл сөздерге құрылатын. Сонда оның «Тұрекең Надежданы алып кетті, қаратып аузымызды күншығысқа» дейтіні бар. Сол Қызылордада он жылдай жүрдім ғой. Ақын қызды үй шаруасына олақ болады деп есептеп, қолдарынан шығарып алған өздерінен көрсін. Мен кейін келіншек болғасын жиырма жыл сиыр сауған отанасымын. Өзбекәлі Жәнібеков менің піскен айранымды ішу үшін Алматыдан Ұзынағашқа арнайы келуші еді. Балам Жәнібекті «Менің әкем» деп мойнына мінгізетін. Ой, дүние-ай, сондай жақсы адамдар да кетті жалғаннан.
Менің өмірімнің ұмытылмас дәурені Қызылордада өткен. Халық ақыны Манап Көкеновпен қыз күнімде айтысқанмын. Манап әкеңнің түр-түсі орысқа келетін еді ғой.
«Ағеке, мен тарқанмын түріңізге,
Сайраған сандуғаштай тіліңізге.
Қасыңызда қарындас боп жүрейін,
Ұқсаған соң біріміз бірімізге», – деп өлең бастайтынмын.
Шешем Ирина Иосифовнаны орыстар «Ирка» дейді, қазақтар «Ерке» деп атап кетті. Манап аға үйге барған сайын шешеммен әзілдесетін. «Мына қызыңа айт, айтыста маңдайдан ұрмасын, таяқ батпайтын жерден соқсын», – дейтін қалжыңдап. Екеуі жарасып сөйлесетін.
Жас кезімде кілең үлкен шалдармен айтысыппын. Өйткені, ол кезде жастар арасынан жақсы айтыскерлер шыға қоймады. Кейін ұлғайғанда жастармен айтыстым. Бір жас жігіттің тіл безей сөйлегені есімде. Сонда мен:
«Бұл жеңгең әрі шешен, әрі сотқар,
Тап болды қайдан деме
кәрі шоқпар.
Кеудемде он жігітті өртейтұғын,
Қыз күнімнен келатқан әлі шоқ бар», – дегенмін. Жас жігіт мәрт екен, орнынан тұрып қолымды алды, жеңілгенін мойындады. Айтыс деген пештен шыққан тандырдай болу керек, жаттанды сөздің жылуы болмайды.
Жаңа айттым ғой, дәуренімнің ұмытылмас сәттері Қызылордада өтті деп. Осы киелі топырақтан қаншама тілекші таптым, қаншама жақсы жандармен туғанымдай араласып, ажырамас досқа айналдым.
Қай кезде барсам да, Бақберген аяғымды жерге тигізбей, оқу орнына апарып, кездесу өткізеді, дәрпімді асандатады.
Институтта Мырзай деген қызбен бірге оқығанбыз. Бұрынғы «1 Май» совхозы, қазіргі – Мұстафа Шоқай ауылында тұратын. Құрбыма еріп үйіне барғанымда әкесі Өтеген ақын қыз келді деп тана сойып, бүкіл ауылды жиды. «Бүгіннен бастап, Надежда менің өкіл қызым болады» деді. Ол әкеміз де өтті өмірден, құрбым да кетті бақиға. Артында қалған ұлы Тұрсынбайдың отбасымен жиі қатысамыз. Өтеген әке айтқан сол сөздің сертін әлі берік ұстап келе жатырмыз.
Әнебір жылы Шоқай ауылына қыдырып барғанмын. Үйіндегі кішкентай қызының шашы сары, көзі көк екен. «Мына маған тартқан қызды Алматыға алып кетейін» дедім. Тұрсынбай інім де, Бақыткүл келін де қарсы болмады. Сол Ақзия қызды өзім оқытып, бойжеткізіп, домбырашы қылып шығардым. Қазір тұрмыста, бала-шағалы.
Ал, енді отбасыма келсек, Тұрекең екеуміз үш қыз, бір ұл өсірдік. Отағасының өмірден өткеніне он екі жыл болды. Алла не сыйласа, соған шүкір қылмақпыз.
Қарлығаш дейтін қызым отыз жылдан бері қоларбада отырады. Студент кезінде құлап мертіккен, содан белін тіктей алмады. Өлең жазады, орыс тілінде төрт кітабы жарық көрді. Сөздері өте күрделі, кейбір өлеңдерін аудара алмаймын, керісінше, ол – менің аудармашым. Бір таңғалатыным, өлеңдерінде мүгедектік туралы бірде-бір сөз жоқ. Не деген сабырлылық деп таңғалам кейде. Алла бірімізді жүріп, бірімізді отырып жырласын деп тағдыр жазған шығар…
Міне, балам, біздің өмір – осы. Сығымдап екі-үш параққа сыйдыруға болар, бірақ, бастан кешкенімізді айтып тауысу үшін түйеге жүк болатын том-том кітап арнау керек. Бес күн жалғанның жаманын да, жақсысын да көрдік қой, жарығым-ау. Осы сексенімді де жасатқым жоқ. Қазіргі жағдай белгілі, пандемия деген пәлені қайда қоямыз, біреу жылап жатқанда, біреудің ойын-сауығы жараса қоя ма? Балаларым бұған көнбеді, енді аз ғана адаммен той өткізгелі отырмыз. Олар тек өнер адамдары, сөз ұстаған кісілер, көпке белгілі адамдар болады. Солардың қатарында шақырғаным, сендерге есігім ашық, алтындарым. Туысқандарыма той жасап жатқан жоқпын.
Ел-жұртым тойды өзі бастап әкетті, осы өздерің секілді бірнеше газет келіп сұхбат құрды. Жергілікті газет түгел бетін арнады. Телефон шалып, құттықтап жатыр, оның ішінде Үкімет адамдары да, ірі өнер адамдары да бар.
Мен сені танып отырмын, қайсыбір жылы жақсы мақала жаздың. Онда мен атамның Верныйдан шай зауытын салған көпес болғанын айтқанмын. Біздің аталарымыз бай болған, ал, Алла маған рухани байлық берді. Тағдырымды қазақ деген қазыналы халықпен байланыстырды. Бір кітабымды «Мен қазақтың қызымын» деп атадым.
Қазақтың өлеңін де, дәстүрін де өн-бойыма жиып өстім. Әкенің емес, елдің қызы болдым.
Баяғыда, бала күнімде апама еріп Сары Омар деген шалдың үйіне барғанмын. «Қолыңды жай, қызым», – деді шал кетерімізде. Бірдеңе беретін шығар деп алақанымды азсынып, көйлегімнің етегін тостым. Сөйтсем, бата берейін деп тұр екен. «Етегіңе ел толсын, айналайын», – деді шал, күлкі жүгірген бетін сипап. Төрт баласы соғыста мерт болып, соның күйігінен кемпірі құсалықтан өліп, жалғыз қалған шал еді. Құдай сол адамның сөзін қабыл қылды, мен етегіме ел толған адам болдым.
Сендерге де менің бақытымды берсін, жәндерім.
Онлайн сұхбатты жүргізген
Дүйсенбек АЯШҰЛЫ,
«Сыр бойы»
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
