Ол өмір жолының қай қадамына да аға байлауынсыз аттамаған. Азамат соғысының партизаны, бар ғұмырын балық өндірісіне арнаған Шәріп Рановтың інісі бола тұрып, жеке бастың жайына аялдауы жөн бе еді?! «Адал еңбек – әрі әкең әрі шешең. Бауырың да, жарың да, балаң да осындай тазалыққа ұмтылсын. Сонда ғана айналаң аппақ атанар» дейтін аға сөзі жүрек түкпіріне берік ұялаған. Партизан-басқарманың пікірін кері қақпай, Жайық бойынан өнер нәрін татуына тура келді.
Жайшылықта әу деп ән айтпаған, домбыра да шертпейтін қарапайым балықшы сөйтіп Гурьевтің мәдени қызметкерлер дайындайтын жылдық курсын бітіріп шықты. Он бес жасынан су маржанын сүзуге араласып, теңіз сырласы атанған Мұңайтпас клуб меңгерушісі, дүкенші, байланыс бөлімшесінің бастығы болып ел қажетіне араласқан шапшаң жылдар кенеттен үлкен үзіліске түсті де кетті.
Соғыс лаңы жағалау бойына жылдам жетті. Ауылдан асып, Аралға келе бермейтін теңіз түлектері енді мыңдаған шақырымды артқа тастап, Отан үшін от кешуге аттанып жатты. «Бірлестік» колхозының бүкіл азаматы бірер айдың ішінде ақ көйлегін солдат шинелімен ауыстырып та үлгерді. Мұңайтпас осынау өткір күндерде ел еңсесін түсірмей, тылдағы еңбек дүбіріне басшылық етті. Күн мен түннің арасын ажыратпай, теңіз төсіне де шықты, соғыстың суық хабары төте келген отбасыларына сүйеу болып, үміт отын сөндірмеу үшін қайсарлыққа шақырды. Әлі есінде, хат тасушы Еш Құлболатов деген жарымжан кісі қаралы қағазды қаза тапқан жауынгер үйіне табыс ете алмай, еңкілдеп жылағанда Мұңайтпас жанын қоярға жер таппаған. 1940 жылдан коммунист, жар сүйіп үлгірген отыздағы жігіт торы атпен ауданға талай шапқылаған. «Менің орным майданда. Аналар мен сәбилердің көз жасы күн сайын күйдіріп барады. Дәл қазір жұбату сөзден гөрі ұрыс даласында жауды жайпау – азаматтық міндетім» деп ақыры әскери комиссариаттың келісімін алды.
Айрықша құрамның күрделі дайындығына тез икемделіп кетті. 1943 жылдың алты айы ішінде жайшылықта сыры беймәлім десанттық шынығудың шеберіне айналды. Жағалаудың жарқабағынан ғана секіріп көрген ұяң жас әуелі аэростатқа отырып, көк жүзіне көз үйретті. Содан соң белгілі биіктіктен парашютпен қарғуды меңгерді. Жау тылында жауынгерлік қимылдардың бар сатысынан өткен Мұңайтпас алдымен Орлов бағытындағы ғаламат шайқастарға араласты. Майдан қажетіне орай 45 милиметрлік зеңбірек расчетінде оқтаушы болды. Қойын-қолтық айқас үстінде талай жау танкісі өртенді; талай атыс ұясының тас-талқаны шығып, жөңкіле қашқан фрицтердің жолы кесілді. 94-атқыштар полкінің айбынды артиллерисі 1943 жылдың 17 қарашасы күні шайқаста ауыр жарақат алды. Жау снаряды расчет түбіне дәл түсіп, алты бірдей боздақты боз топырақтың астына жасырды. Оң жақ жауырынды осып өткен жарықшақ Мұңайтпасты бес ай бойы госпиталь төсегіне таңды. Алайда теңіз толқынымен тебісіп өскен сайыпқыран жауынгер қатарға қайта қосылды. Тек бұрынғыдай зеңбіректен емес, жау шебіне автоматтан оқ жаудырған жаяу әскер соқпағына түсті.
Ол әсіресе, портты қала Нарва үшін қиян-кескі шайқастарды ешқашан ұмытпас. Ал 120-гвардиялық дивизияның 538-атқыштар полкі Ленин есіміне адалдығын революциялық жігермен өтеп, Нарва қаласынан жауды селдірете қуып шыққан. Тактикалық тапқырлық көрсетіп, 300-дей неміс солдатын қолға түсірген барлаушылар қатарында Мұңайтпас Ранов та өр кеудесіне II дәрежелі «Ұлы Отан соғысы» орденін тақты.
Ерліктен соң ерлік туындап жатқан қырық төртінші жылдың 29 шілдесінде жау оғы жеңімпаз жауынгерге тағы да қанжардай қадалды. Таллинге 15 шақырым қалғанда оң аяғын үш жерден пулемёт оғы тілгілеп өтті. Енді қайтіп шабуылға аттандап араласпасын сезгенде, жанарын жас жуып жүре берді. Оң қолдың өмірлік жұптасындай оң аяғына нық тіреп қарыштап қадам басудың, қу қайықтың теңіз төсінде құстай ұшыратын серпіннің елеске кеткені де жанын жегідей жейтін. Бар уайымды ысырған елге деген сүйіспеншілік пен жары Бақыштың мөлдір сағынышы болды. Өзін кенже бала деп марқайтатын жеңгелері Бәтима мен Айыштың қос қолтығынан сүйемелдеген сәті майдан даласында аналық шуақпен қорғаштай жүретінін сағынышпен еске алатын.
Партизан ағасы Шәріп іні ерлігі құрметіне қырық бесінші жылдың мамырында дүниеге келген сәбиіне Жеңіс деген есім еншіледі.
Жағалаудан аттанған үш жүздей теңіз перзентінен туған жерге оралғандар саны тым аз еді. Сонау мәңгі ерлік ескерткішіне айналған жерлестері үшін табандылықпен тер төгу міндеті Мұңайтпастың ендігі асыл арманына айналды.
Туған жерінде ел ағасы болып, «Мергенсай» ауылдық советін он сегіз жыл бойы басқарды. Әр үйдің шілдеханасынан ұлан-асыр тойларына дейін тәтті тілек айтты. Кейінгі кезең сауда қызметіне тез төселдірді. «Сарыбасат» балықшылар тұтыну қоғамын басқарған кездері үнемі жол үстінде жүрді. «Ақеспе», «Тастүбек», «Жалаңаш», «Үшшоқы», «Мергенсай», «Сарышығанақ» ауылдарының тұрмыстық қажетіне мүлтіксіз сауда қызметін көрсетті. Сенімді серігі жүргізуші Мырзағали Қаныбетовпен бірге бұйрат жолдың бойымен ел дастарқанын молайтуға айтарлықтай үлес қосты. Сол аяғымен автокөлік кабинасына рахаттана қонжиған майдангердің балдаққа сүйенген оң аяғы ғана соғыс зардабын еске салатын. Бес бірдей мекенді аралатқан сауда сапары халыққа үлгілі қызмет жасағаны үшін «Советтік сауда үздігі» атағын иелендірді.
Ол көздің қос қарашығындай Досханасы мен Зұлпықарынан омырауын қыздырған немерелердің шат үнімен марқайды. Келіндері Рая мен Райханды үнемі қолпаштап, ынтымақ отын аталық мейіріммен маздатушы еді. Құда-жегжаттарын бауырындай көретін. Ағайын-жегжат, көрші-қолаңды әдемі әзілімен жымдастырып жіберетін. Майдангер 1992 жылдың 31 қаңтарында Жер-ана құшағында тыныстады.
Иә, айтары жоқ, Рановтар әулеті бүкіл жағалау жұртшылығының жүрек лүпіліндей ыстық ықыласымен ерекшеленеді. Әмел атамыз Үргеніштен нар тұқымын асылдандырудың оңтайын келтіріп, бүтіндей бір ауылды нарлы қылды. Ауыл орталығынан тасқұдық қаздырып, мал мен жанның сусынын қандырған бастамасына баршасы бәрекелді десті. Оның тетелес інісі Шәріп Ранов «Ауанда» болған оба зобалаңы кезінде мәскеулік профессор Жуковпен бірге ажал аранына тоқтам жасауда ұтқыр ұйымдастырушылығымен елге пана бола білді. Осындай атақты ағаларының абырой жолын жалғаған жеңіс жалаугері Мұңайтпас Ранов ағамыз ел жадында мәңгі сақталып қалды.
Реті келгенде ел үнін еске салу артықтық етпес. «Жалаңаштағы» орта мектепке Шәріп Рановтың есімін еншілесе, жүдә, жарасар еді. Ал әкелі-балалы Мұңайтпас, Досхана Рановтардың есімін жаңадан ірге тепкен шағын аудан көшелерінің біріне берсек, артықтық етпес еді.
Жаңабай КЕМАЛ,
Қазақстанның құрметті журналисі, Арал ауданының құрметті азаматы
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
