Биылғы жылдан елімізде жалпыға бірдей декларациялау басталды. Оны енгізудегі басты мақсат – жемқорлықпен және көлеңкелі экономикамен күресті күшейту. Елбасы 2019 жылы көлеңкелі экономика үлесін кем дегенде 40%-ке дейін азайту туралы тапсырма бергені белгілі. Жалпыға бірдей декларациялау – міне, осы келеңсіз құбылысты кемітуге бағытталған нақты қадамдардың бірі. Сондықтан адал салық төлеушінің бұл процестен үрейленетін ешқандай себебі жоқ.
Декларациялау төрт кезеңді қамтиды. Ол қандай кезеңдер және декларациялауға қатысты басқа да сұрақтарға облыс бойынша мемлекеттік кірістер департаменті түсіндіру жұмыстары және call-центр басқармасының басшысы Гүлжамал Шортанбаева жауап берген болатын.
– Гүлжамал Сейітбайқызы, декларациялаудың кезеңдері туралы айтып өтсеңіз…
– Бірінші кезең, биыл жыл басынан, яғни 2021 жылғы 1 қаңтардан бастау алып отыр. Онда депутаттар, министрлер, әкімдер, мемлекеттік қызметкерлер мен олардың жұбайлары, сондай-ақ оларға теңестірілген тұлғалар және олардың жұбайлары декларация тапсыруды бастайды.
Екінші кезеңде 2023 жылғы 1 қаңтардан бастап мемлекеттік кәсіпорындардың қызметкерлері (оның ішінде білім беру, денсаулық сақтау, мәдениет, спорт және тағы басқа салаларды қоса алғанда) және олардың жұбайлары тапсырады.
Декларациялаудың 2024 жылғы 1 қаңтарда басталатын үшінші кезеңіне заңды тұлғалардың басшылары мен құрылтайшылары және олардың жұбайлары, дара кәсіпкерлер және олардың жұбайлары атсалысса, төртінші кезең – 2025 жылдың 1 қаңтарынан бастап халықтың қалған санаттары қамтылатын болады.
– Әр кезеңдерде декларацияның қандай формалары тапсырылатын болады?
– Төрт кезеңде барлық жеке тұлға ең алғаш «Активтер мен міндеттемелер туралы» декларацияны (250.00-нысанын) тапсырады. Одан кейінгі жылдары жеке тұлғалардың күнтізбелік жыл ішінде Қазақстан шегінен тыс жерлерде алынған кірістері туралы ақпаратты көрсетуге, сондай-ақ мемлекеттік немесе өзге тіркеуге жататын, оның ішінде Қазақстан шегінен тыс мүлікті сатып алуға немесе иеліктен шығаруға арналған «Кірістері мен мүлкі туралы» декларациясы (270.00-нысаны) енгізіледі. Бірақ бұл декларацияны барлығы емес, тек Салық кодексінде қарастырылған жеке тұлғалар тапсырады.
– Жаңа заң бойынша қандай мүлік пен зат, банк шотындағы қанша сома декларациялануы тиіс?
– «Активтер мен міндеттемелер туралы» декларацияда (250.00-нысан) жеке тұлғалардың Қазақстанда және оның шегінен тыс жерлердегі құқықтары, мәмілелері шет мемлекеттің заңнамасына сәйкес сол мемлекеттің құзыретті органында мемлекеттік немесе өзге де тіркелуге жататын мүлкі. Жылжымайтын мүлік, жер учаскелері, жер үлестері, әуе және теңіз кемелері, ішкі суда жүзу кемелері, көлік құралдары, арнайы техника, тіркемелер. «Республикалық бюджет туралы» заңда белгіленген және есепті салық кезеңінің 31 желтоқсанында қолданылатын айлық есептік көрсеткіштің 1000 еселенген мөлшерінен асатын сомадағы елімізден тыс шетелдік банк шоттарындағы ақша көрсетілуі тиіс.
– Декларацияны жыл сайын тапсыру қажет пе?
– Мемлекеттік қызметкерлерге ғана жыл сайын тапсыру міндеттелген. Ал басқа санаттағы қазақстандықтарға жыл сайын тапсырудың қажеті жоқ. Олар активтерінде өзгеріс болса, жаңа жылжымайтын мүлік пайда болса, немесе бұрынғы мүлкі жойылған жағдайда декларациясын жаңадан тапсырады.
– Баспана немесе автокөлік сатып алғанда оған жұмсалған табыс көзін декларацияда көрсету қажет пе?
– Иә, міндетті түрде. Айталық, сіздің өз шаруашылығыңыз бар делік. Бұған дейін еш жерде тіркелмеген бірнеше ірі қара малыңызды сатып, жаңа көлік алсаңыз, мемлекет тарапынан ірі көлемде сатылым жасауға қаржы қайдан тапты деген сұрақ туындауы мүмкін. Сондықтан да құны бар дүниелеріңізді декларацияға енгізіп қойғанның зияны жоқ. Мысалы, құны бір мың АЕК-тен асатын ювелирлік алтын әшекейлеріңізді, антиквариатты, қымбат тастар мен металдарды алдын ала бағалап, оларды декларацияда көрсеткен жөн.
– Декларация тапсырмай, қолдағы дүниелеріңізді жасырған жағдайда айыппұл немесе басқа жаза қолданыла ма?
– Әлбетте. Декларацияны уақытылы тапсырмаса немесе мәлімет толық көрсетілмесе, Әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңының 272-бабына сәйкес ескерту беріледі. Егер әкімшілік жаза қолданылғаннан кейін бір жыл ішінде қайталанса, уақытылы тапсырмағандарға 15 АЕК, мәліметті толық көрсетпегендерге 3 АЕК айыппұл салынады.
– Декларацияны тапсыру үшін салық органдарына бару міндетті ме?
– Декларацияны мемлекеттік кіріс органдарына не Халыққа қызмет көрсету орталықтарына барып тапсыруға болады. Сонымен қатар салық төлеушінің электронды кабинеті арқылы ұсынуға болады (cabinet.salyk.kz), «Электрондық үкімет» порталы (egov.kz), сондай-ақ «e-Salyq Azamat» және «eGov mobile» мобильді қосымшалары арқылы жүзеге асырылады.
Жалпыға бірдей декларациялау ел азаматтары мен мемлекет аппаратының арасындағы диалогтың заманауи формасын қамтамасыз ету үшін енгізілді. Осының негізінде халықтың кірістері ғана емес, әлеуметтік шығындарының салық шегерімдері туралы да ақпарат айқындалады. Нәтижесінде ақпаратты толық сараптаудан өткізіп, халықтың жағдайын толыққанды көруге мүмкіндік туады. Оны егжей-тегжей талдағаннан кейін, әлеуметтік осал топтары анықталады. Сонымен қатар жалпыға бірдей декларациялауға көшу мемлекеттік бюджетке қосымша түсімдерді қамтамасыз етіп, лауазымды адамдардың заңсыз баюын бақылау және сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендетуге мүмкіндік береді.
Әңгімелескен
Ыдырыс ТӘЖІҰЛЫ,
«Сыр бойы»
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<