Есім адамның тағдырына, болмысына әсер ете ме деген сауал төңірегінде ғалымдар XX ғасырдан бері зерттеулер жүргізіп келеді. Соның негізінде адам есімдерін зерттейтін антропонимика ғылымы пайда болған. Ғалымдардың зерттеуінше, адам аты оның өміріне айтарлықтай әсер етеді екен, баланы неғұрлым көркем есімдермен атаған сайын, тұла-бойы да соған сәйкес көркемделе түседі дейді.
Жалпы, балаға ат қою үлкен жауапкершілікті талап ететіні сөзсіз. Ата-ананың бала алдындағы үш міндетінің бірі жақсы ат қою екен. Қазақ халқы бұған ертеден аса мән бергенін білеміз.
Ұлттық болмысты айқындайтын бірден-бір нәрсе ол – адамның есімі. Мәселен, Ким, Ли, Пак, Чон, Югай, Хегай, Огайо десе, корей ұлтының өкілі екенін біле қоямыз, сол секілді Шамиль, Рашид, Абу, Ибрагим, Давид десе, тау халықтарынан екенін түсінеміз. Ал халқымыз ертеден ұл балаға батырлық, байлық, парасаттылық, имандылық, елжандылықты бейнелейтін есімдерді көптеп қойған. Мысалы, Абылайхан, Әбілқайыр, Қабанбай, Бөгенбай, Абай, Ыбырай, Қажымұқан, онан беріректегі Ерболат, Биболат, Дәулет, Сұлтанбек, Ерғали, Аманғали, Еламан, Бақытбек, Батырбек, Айдарбек деп кете береді. Қыз балаларға да әдемілікті, нәзіктікті, иба мен имандылықты, сұлулықты айшықтайтын аттар берген. Атап айтқанда, Айсұлу, Күнсұлу, Нұрсұлу, Зере, Айша, Жібек, Тоғжан, Әйгерім, Салтанат, Сәуле, Айжан, Іңкәр, Көркем, Айжамал, Нұржамал есімдері – соның айғағы.
Әрине, халқымызда балаға ат қоюда түрлі жағдайларға байланыстырып та жататыны бар. Мәселен, баласы тұрмай жүрген отбасы болса, аңсап күткен сәбиі тұрсын, артынан ерсін, көз тимесін деген ырыммен Тұрсынбай, Тұрсынкүл, Ізбасар, Орынбасар, Ізінаш, Итемген, Сүтемген, Иемберді, Қойсын, Елеусіз деп атаған. Ал кілең қыз бала дүниеге келсе, онан кейін ұл тусын деген ырыммен Ұлбала, Ұлдана, Ұлтай, Ұлболсын деп қойған. Онан өзге, түсінде аян беріп, сол арқылы да қойылатын есімдер бар. Сондай-ақ, ертеде халқымыз баланың атын аптаның жеті күнімен байланыстырып та қойған. Қазіргі Дүйсенбай, Сейсенбек, Сәрсенбек, Бейсенбектер мен Жұмабайлар соның «жемісі».
Өзімнің анамның есімі де қызық жағдайда қойылыпты. Ол кезде қойшылар қыс қыстауда, жаз жайлауда жүреді ғой. Бала туса, метірке, яғни, баланың туу туралы куәлігі қазіргідей перзентханадан шықпай жатып дайын болу қайда, бес-алты айлап, тіпті жылдап қолға тимейді. Менің анамның да метіркесін әкесі сондай бір сәті түскен күні алуға барады. Базаркүл деп атап жүрген қызының атын АХАТ бөліміне барғанда қырсық шалып, ұмытып қалады. Әрі ойланып, бері ойланып есіне түсіре алмайды. Сонда құжат толтырып отырған қыз: – Аға, мұның алдында балаңыз бар ма? деп сұрайды.
– Бар.
– Аты кім?
– Алтынбек.
– Онда мұның аты Алтынкүл болсын!
Осылайша менің анамның аты Алтынкүл болып шыға келеді.
Қазір мұндай есімдердің қйылмай кеткені қашан. «Заманына қарай амалы» демекші, балаға ат қоюда бүгінде арабша, түрікше, яғни, өзге ұлттардың есімдеріне үйір болып жатқандаймыз. Қазіргі балалардың есімдерін естігенде затымыз қазақ, атымыз басқа болып бара ма деп ойлайсың. «Балаларымызға қандай есімдер көптеп беріліп жатыр?» деген сұрақпен қалалық АХАТ бөліміне хабарластық. Статист маман Жұлдызай Рысбаева кейінгі жылдары арабша, әсіресе, Құран кітаптан алынған есімдердің көптеп қойылып жатқанын, сонымен қатар түрік есімдерінің берілуі белең алып отырғанын айтты.
– Кейінгі кезде арабша, яғни, Құран кітаптан алынған есімдер көптеп берілуде. Мысалы, Нұрмұхаммед, Дінмұхаммед, Аюб, Кәусар, Раяна, Медина, Рамадан, Мұхаммед есімдері жиі кездесіп отыр. Сонымен бірге түрік есімдерін беру белең алуда. Атап айтқанда, қыз балаларға Айлин, Айлана, Мелек, Милана, София секілді есімдер жиі қойылуда. Былтыр бір қазақ отбасы қыздарын Джульетта деп атады. Өйткені, әкесінің аты Ромео екен. Осылайша Джульетта Ромеоқызы деп құжат бердік. 2019 жылы бір отбасы қыздарына «Гаухар, Алтын атты қыздар бар, біз Бриллиант деген ерекше есім береміз» деп Бриллиант қойғаны бар. Былтыр бір қазақ қызының есімі Изаура болды. Биыл Айым деген есім жиі қойылып жатыр. Әлинұр, Нұрәли, Айсұлтан, Сұлтанәли есімдері де жиі кездеседі, – деді ол.
Сонымен қатар ол бір балаға екі адамның есімін беретіндер де бар екенін айтады.
Жоғарыда айтып өткеніміздей, адамның аты оның ұлттық болмысынан да хабар береді. Сіз қалай ойлайсыз?
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
