«Елден не хабар?» дейтін қалалықтардың ауылға бүйірі бұрып тұрары анық. Ауыл – ұлт құндылықтары тоғысқан алтын бесік. Салт пен дәстүрдің түпкі темірқазығы осында. Береке мен байлықтың бастауы да ауылда. Төрт түлігін түлетіп, егінін өсіріп, шаруасын шайқалтпаған ауылдың ажарын айтсақ дейміз. Тәуелсіздік алып, төрт құбыламыз түгенделгелі Сыр өңіріндегі бүтін бір елдің асыраушысы, қайнаған еңбек пен ұлттық руханияттың қайнар көзіндей болған ауылдарға шолу жасаймыз.
Нарықтық экономикаға көшу, егемендіктің алғашқы жылдарында тауар тапшылығы мен халықтың тұрмыс деңгейінің күрт төмендеген кездің өзінде-ақ елімізде отандық кәсіпкерліктің негізі қаланды.
Бүгінде шалғайдағы елді мекендерде шағын цехтар жұмыс жасап, өз өнімдерімен тұтынушысын сүйсіндіріп жүр. Ірі кәсіпорындардан бөлек, мұндай шағын шаруашылықтар да мемлекеттен қолдау алған. Ауылдағы кәсіпкерлер үшін жасалып отырған мұндай жағдай өз кезегінде жергілікті халықтың жұмыссыздық мәселесін оңынан шешіп, тұрмысын көтеріп-ақ келеді.
Ел әлеуетінің жақсаруында кәсіпкерлік саласының алатын орны ерекше. Бір ғана мысал, Сырдария ауданындағы Нағи Ілиясов атындағы ауыл. Бүгінде республикаға аты шыққан елдің көркейіп-гүлденуіне ауыл шаруашылығы саласы әсер етті. Белгілі кәсіпкер, Қазақстанның Еңбек Ері Абзал Ералиевтің мұрындық болуымен ауыл түрленіп сала берді. Айта кетсек, осы Сырдариядағы барлық елді мекендердің клубы толық жаңарып, кейбірі қайта салынды. Одан бөлек, мұндағы ауылдардың барлығы таза ауызсу тұтынып отыр.
Қош, біз жоғарыда Нағидай нақышты ауылды мысал етіп қана алдық. Оған жетеқабыл тіршілігі бар ауылдар соңғы жылдары тіпті молайды. Сөзіміз дәлелді болсын, Жаңақорғандағы Аққорған ауылдық округі – егемендікпен бірге еңсе тіктеген ауыл. 5 мыңнан астам халқы бар мұнда соңғы үш жылда спорт кешені, 90 орындық балабақша, 300 орындық мектеп салынып, түгелдей жаңарды. Кеңестік кезеңде тұқым дайындау шаруашылығы болып құрылған округтің тағы бір жаңалығы – олимпиадалық спорт мектебінің жұмысы. Облыстағы үш үздік спорт мектебінің қатарына кірген бұл мектеп жалғыз Жаңақорғанды емес, аймақты алға шығаратын спортшыларды дайындайды.
Жаңақорған демекші, ауданға қарасты Бірлік дейтін ел бар. Мал шаруашылығымен айналысады. Былтыр мұнда жаңа дәрігерлік амбулатория, биыл мемлекеттік-жекеменшік әріптестік аясында сәулетті спорт кешені ашылды. Қазір 90 орындық «Қызғалдақ» балабақшасын салуды қолға алған. Ауылға барар және ішкі жолдары тақтайдай тегіс. Айтпақшы, мұнда келесі жылы табиғи газ тартылмақшы.
Бірін айтып келе жатып, бірі еске түседі. Бірлікке барар газдан туған мақаламыздың жетегі батыс аудандардағы жұмыстарды еске түсіреді. Биыл Аралдағы Жақсықылыш кенті мен Қазалыдағы Ғ.Мұратбаев ауылына көгілдір отынның тартылуы жақсы жаңалық болды. Әйтпесе, бұған дейін, ауыл түгілі аудан орталықтары да газ көрмепті. Соңғы үш жылдың ішінде Арал, Қазалы, Қармақшы аудандарына тартылған газ желісінің пайдасы сол, сондағы жақын ауылдар да мұның игілігін біртіндеп көріп жатыр.
Сонау кеңестік кезеңнен қиындық тудырған көпір мәселесі өткен жылы шешілді. Бұл жерде Қазалы ауданындағы «Әлсейіт» қалқымалы көпірін айтып отырмыз. Былтыр жергілікті халықты қуанышқа бөлеп, пайдалануға берілген Әлсейіт учаскесіндегі темір-бетон көпірі арқылы бүгінде қатынас жақсарған. Сырдария өзені арқылы өтетін көпір екі жолақтан тұрады. Жалпы ұзындығы 219, ал ені 12 метр. Екі жағынан жаяу жүргіншілер жолы қарастырылған. Күз бен көктемгі сең жүруде қиындық тудырған Әлсейіт өткеліндегі жаңа көпір Қазалы ауданының 7, Арал ауданының 6 елді мекеніндегі 14 мыңнан астам халыққа қызмет етіп келеді.
Екіншіден, Қызылқұмда жатқан Кәукей ауылындағы жол азабы шешілді. Қазалыдан шалғайда, дұрысы 110 шақырым қашықтағы ауылдық округке дейін жол қатынасы жақсарған. Жөндеу жұмыстары барлығы 2 миллиард теңгеден астам қаржыға кезең-кезеңімен іске асып жатыр. Республикалық бюджеттен қаржы бөлініп, 1978 жылдан бері жөндеу көрмеген автожол күрделі жөндеуден өтуде.
Журналистік жолжазбамызда Еңбек ауылына тоқталып едік. Жалағаш ауданында Шакизатхан Искаков төрағалық ететін шаруашылық бар. Бір адам ұйымдастыра білген жұмыс нәтижесі сол ауылды жайнатып-ақ жіберді.
Иә, осы шаруашылық ауылдағы ағайынның ойынан шығып-ақ тұр. Бір қуанғанымыз, төраға өз қаржысынан ауыл орталығына 200 орындық мейрамхана мен шағын маркет салып, 9 тұрғынды тұрақты жұмыспен қамтыған. Ауыл ардагерлерін курортқа жіберіп, «Мектепке жол» қайырымдылық акциясы аясында оқушыларға оқу құралдары, мектеп формасы және спорттық киімдерін алып берген де осы серіктестік еді. Оқу жылын үздік аяқтаған бастауыш сыныптың шәкірттеріне де бір-бір велосипед тарту еткенін кім естіпті бұл төңіректе?!
Шыны керек, «Еңбек Жер» ЖШС жеке қаражаты есебінен ауылға көрік беретін көшелерді асфальттау, жарықтандыру, абаттандыру жұмыстарын жүргізді. Спорттық шаралар мен мерекелерде тұрақты демеуші. Ең бастысы, Шахизатхан Искаков егінші қауымның үздіктеріне көлік мінгізіп, кейбіріне баспана салып беріпті. Туған ауылға болсын дейтін азаматтың бұл ісіне «бәрекелді» дейсің.
Жолсапарды ақтарып отырып Шиеліге келсек. Расымен, шиеліліктер еңбексүйгіш жұрт. Содан болар, бұл елде бейбіт күннің батырларының көп болуы. Бір мысал, осындағы шағын ауыл Ақмая-Авангардтың өзінен 16 Еңбек Ері шыққан. Ал Шиеліден 40 адам маңдай терін төгіп, Социалистік Еңбек Ері атанған. Ыбырай Жақаев атамыздың өзі қара кетпенін құлаштай сермеп, осы марапатты екі рет иеленген. Жергілікті халықтың «бізде 40 емес, 41 батыр» дейтін себебі де осы.
Ақмая деп қалдық. Тәуелсіздік жылдары түлеген ауылдың бірі осы. Шиеліден шығып, осы ауылға барар болсаңыз, 15 шақырым тақтайдай тегіс жол. Салынғанына он жыл болыпты. Мердігер мекеменің жауаптылығы болар, сапасы дұрыс, әлі сыр берген емес.
Бүгінде Ақмая түрлене бастаған. Көше жолдары жақсы, интернеті жылдам. Әлеуметтік нысандар – мектеп, балабақша, медпункт, спорт кешені, мәдениет үйі жұмыс істеуде. Шаруашылық иелері тұрғындарды жұмыспен қамтып, жергіліктің халықтың көбісі сонда. Жыл сайын қырман толы дән. Бұрыннан мал және егін шаруашылығын қатар алып жүрген ақмаялықтардың арасында қазақы қойдың санын өсірем деп құлшынып отырғандар көп. Бақуатты бір жұрт болса, осы ауыл шығар. Айтпақшы, Ақмаяға да келер жылы газ келеді.
Дүркірей дамыған ауылдың бірі – Дүр Оңғар. Кеңестік дәуірде бұл жерде бес майда шаруашылық колхоз болып бірігіпті. Сол біріккен шаруашылық әлі күнге дейін іргесін бұзбай келеді. Тіпті, тоқырау кезінде өзге ауылдағы егін не мал шаруашылығы тарамдала бөлініп, жекеге өткенде мұндағы тұтастық сақталып қалған. «Жаңажол» деп аталған серіктестік облыстағы ең үздік шаруашылықтың қатарында.
Ауыл еңбеккерлері биыл тағы тамаша жетістікпен жиын-терімді аяқтады. 3 мың гектарға жуық күріш еккен. Орта есеппен гектарына 70 центнерден өнім алды. Одан басқа, 100 гектар бидай, бес гектар картоп, 1200 гектарға жуық жоңышқасы бар. Егінді әртараптандыру үдесінен де шығып келеді. Ол мақсатта 70 гектар соя, 2 гектар көкөніс, 4 гектар алма бағы егілген. Айтпақшы, бақ демекші, келер жылы Жаңажолдың алмасы нарыққа шығады деген сенім бар.
Бір кездері ауылдағы әр отбасы 25 тал егуге міндеттелген. Тазалықты өз ауласынан бастайтын Дүр Оңғардың тұрғындары ертеден келе жатқан тәртіп сабақтастығын әлі бұзбай келеді «Жаңажол» ЖШС ауыл ішіне әуенді субұрқақ, тамаша аллея, сауда орындарын салып жатыр. Шаруашылық бұған 200 млн теңгедей қаржы қарастырыпты. Ал келер жылы дәл осында спорт кешені салынады.
Мұнда басқа ауылдан көшіп келіп жатқандар бар. Жастар жұмыссыздығы деген жоқ. Үздіктерге жылда көлік мінгізіп, қомақты ақшалай сыйлықпен марапаттайды. Осылайша диқан ауыл ауызбіршіліктің ең биік нүктесінде тұр.
Кәсібін дөңгелентіп, жеңіл өнеркәсіпке қол созған ауылдың бірі – Қармақшыдағы Тұрмағамбет елді мекені. Шағын ауылда құрылысқа қажетті торлы сым тоқитын және макарон өнімдерін шығаратын цех жұмыс істейді. Тамақ өнімін жандандыруды қолға алған ауылдықтар макаронның 5 түрін шығара бастады.
Жеңіл өнеркәсіп демекші, Аралдағы теңіз жағалай жатқан көп ауыл балық шаруашылығымен айналысады. Балықты жай ғана судан сүзбей, оны өңдейтін цехтар бар. Біз Қосжар, Қарашалаң, Бөген, Ақбасты сияқты алыстағы ауылдардың өнімі шетел асып жатқанын баса айтуымыз керек. Кіші теңіздің қайта оралып, су көлемінің көбеюі, балық шаруашылығының өркендеп, өңір экономикасының дамуына, халықтың әлеуеті артуына жағдай жасады. Бұрын теңізде, су айдындарында жойылып кеткен балықтың 14 түрі қайта көріне бастады, тіпті көптеп кездеседі десек, артық айтпаспыз. Ал балықтың 22 түрін аулап, сыртқы экспортқа жөнелтуде қыруар жұмыс жүріп тұр.
Сөз жоқ, Арал десе, көз алдыңа балық пен тұздың келетіні анық. Сонымен бірге, жергілікті жұрт мал шаруашылығымен де айналысып келеді. Әсіресе, қыр беттегі ауылдардың тіршілігі малмен байланысты. Ел мерейін асқақтатқан Тәуелсіздікке биыл 29 жыл. Осы уақытта Сыр өңірі сәулетті, дәулетті, ырысы мен ынтымағы жарасқан елге айналды. Біз айтып өткен, Тәуелсіздік жылдарында өсіп-өркендеудің өнегелі жолына түскен мұндай ауылдар уақыт өткен сайын көркейіп келеді.
Ержан ҚОЖАС
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
