Мемлекеттік қызметшілердің басты міндеті – халыққа адал қызмет ету. Әлеуметтік-экономикалық, қоғамдық-саяси ахуалдың тұрақтылығы тікелей осы сала қызметкерлеріне байланысты. Ол қай кезде де биліктің бейнесін, іскерлік қабілетін көрсетеді. Сондықтан билік пен халық арасында дәнекер болып жүрген мамандардың жауапкершілік жүгі де ауыр.
Облыста үш мыңнан астам мемлекеттік қызметші табысты еңбек етіп, аймақтың дамуына сүбелі үлесін қосуда. Олардың 791-і жас, 1471-і әйелдер. Басшы лауазымдағы әйелдердің саны – 294, 95,3%-ы жоғары білімді. Мереке қарсаңында газет тілшісі Мемлекеттік қызмет істері агенттігі облыс бойынша департаментінің басшысы Ерлеген Мендалиевпен сұхбаттасқан еді.
– Ерлеген Жәрдемұлы, басшылық қызметке келгеніңізге екі жылдан аса уақыт болыпты. Салада қандай жұмыстар жасалды? Нендей өзгерістер бар?
– Алдымен басты мақсатымыз мемлекеттік қызметтің сапасын арттыру, ашықтық пен әділдікті қамтамасыз ету, сондай-ақ мемлекеттік қызметшілердің кәсіби әлеуетін дамыту болды. Осы бағытта бірқатар маңызды бастамалар жүзеге асырылды.
Біріншіден, мемлекеттік қызметке қабылдау үдерісін әділетті әрі ашық ету бағытында нақты шаралар қабылданды. Ашық конкурстар арқылы білікті мамандарды іріктеу күшейтіліп, меритократия қағидаты берік орнықты. Әрбір үміткердің қабілеті мен кәсіби даярлығына басымдық беріліп, формализмнен арылу жолында жүйелі жұмыстар атқарылды.
Екіншіден, мемлекеттік қызметшілердің этикасы мен жауапкершілігіне ерекше мән берілді. Этикалық нормалардың сақталуын қадағалау тұрақты бақылауда ұсталды. Осы мақсатта арнайы оқыту семинарлары, тренингтер ұйымдастырылып, мемлекеттік қызметшілердің этикалық мәдениетін арттыруға басымдық берілді. Сонымен қатар, Әдеп жөніндегі уәкілдердің жұмысы күшейтіліп, азаматтардың өтініштеріне жедел жауап беру тетігі жетілдірілді.
Үшіншіден, цифрлық трансформация және қызмет көрсету сапасын жақсарту бағытында ауқымды жұмыстар атқарылды. Мемлекеттік қызмет көрсетудің электронды форматқа көшуі жеделдетіліп, азаматтардың уақытын үнемдейтін тиімді тетіктер енгізілді. Бұл өз кезегінде халықтың мемлекеттік органдарға деген сенімін арттыруға оң әсер етті.
Сонымен қатар, кадрлық резервті жасақтау, мемлекеттік қызметшілерді ынталандыру, олардың кәсіби өсуіне жағдай жасау бағытында да оң нәтижелерге қол жеткіздік. Жас мемлекеттік қызметшілердің бастамалары қолдау тауып, олардың арасында бәсекелестік пен үздік болуға ұмтылыс артты. Жалпы алғанда, өткен екі жыл ішінде мемлекеттік қызмет саласында оң өзгерістер болды деп нық сеніммен айта аламын. Алдағы уақытта да бұл бағыттағы жұмыстарды жүйелі түрде жалғастырып, мемлекеттік қызметтің сапасын одан әрі жетілдіруге күш саламыз.
– Мемлекеттік қызметтің ашықтығын арттыру бағытындағы жұмыстарға тоқталсаңыз…
– Мемлекеттік қызметке орналасу барысында конкурс комиссиясы жұмысының ашықтығы мен объективтігін қамтамасыз ету үшін байқаушылар қатысады. Оған республиканың кез келген он сегіз жасқа толған азаматтары қатыса алады. Байқаушылар конкурсқа қатысушылардың құжаттарымен танысып, әңгімелесу кезінде баға береді.
Жыл басынан бері облыста барлық деңгейдегі мемлекеттік органдарда 125 бос лауазымға орналасуға конкурстар өткізіліп, нәтижесінде 95 үміткер қабылданды. Өткізілген 125 конкурстың ішінде үміткерлер құжат тапсырған 97 конкурстың барлығы 100% қоғамдық байқаушылардың қатысуымен өткен.
– Кейде сала қызметкерлері 24/7 режимінде жұмыс істейтіндей көрінеді. Бірақ олардың да отбасы, жеке өмірі бар. Дегенмен кейінгі кездегі жақсы жаңалықтың бірі – икемді жұмыс кестесіне көшуі. Оның тиімді тұсы неде? Мамандар арасында осы икемді жұмыс кестесін пайдаланушылар бар ма?
– Мемлекеттік қызмет істері агенттігі төрағасының бұйрығымен мемлекеттік қызметшілер үшін қашықтан, аралас қашықтан, икемді режимде жұмыс істеу қағидалары бекітілген. Қашықтан жұмыс істеу және икемді жұмыс уақыты режимі олардың белгілі бір санатының кәсіби, отбасылық және жеке қажеттіліктерін ескере отырып, қолайлы кестені қамтамасыз етеді. Жұмыскердің өтініші негізінде жұмыс берушінің актісімен белгіленеді. Мұндай режимді қолдану кезеңі 6 айдан аспауы тиіс. Тағы да қажеттілік болған жағдайда мерзімін 6 айға ұзартуға болады. Икемді жұмыс кестесін мемлекеттік қызметшілермен қатар еңбек шарты негізінде жұмыс жасайтындар да пайдалана алады.
Бұл форматтың артықшылығы – қызметкер өзіне жүктелген 8 сағатты ыңғайына қарай қоя алады. Көпбалалы немесе асыраушысынан айырылған жартылай отбасы, үйінде мүмкіндігі шектеулі бала асырап отырған ата-аналар осы кестемен жұмыс жасауына болады. Бүгінде облыстағы мемлекеттік қызметшілер икемді жұмыс кестесіне көшкен. Тәулігіне тиісті 8 сағатты өз ыңғайына келтіріп, жеке өмірі мен отбасына арнай алады. Жаңа жүйе бойынша кесте жасағандардың бірі – біздің департаменттің бас маманы Әлия Хожбанова. Үш баланың анасы түскі үзілісті қысқартып, кешкілік жұмыстан ерте қайту мүмкіндігін пайдаланып отыр. Сонымен бірге 3 қызметкеріміз осы кестемен жұмыс атқаруда. Қазіргі таңда облыста 60 мемлекеттік қызметкер икемді жұмыс кестесіне көшкен.
– Қарапайым жұртшылықтың мемлекеттік қызметке деген сенімін қалай арттыруға болады? Жасыратыны жоқ, кей әріптестеріңіздің заңсыз әрекеті тұтас осы салаға кері әсер етіп жатады.
– Мемлекеттік қызметшіге қойылатын талап жоғары. Бізге көп шектеулер бар. Негізгі қызмет – елге адал еңбек ету. Қызметті жеке мүддемен шатастырмау керек. Оны Президент те, агенттік төрағасы да әрдайым айтып жүр. Мемлекеттік қызмет баю үшін келетін жер емес. Кейде өздеріне берілген қызметті жеке мақсатқа пайдаланғысы келетіндер де бар. Біз ондай кезеңнен кетуіміз керек. Бұрынғы бюрократтық көзқарастан арылу қажет.
– Мемлекеттік қызметке іріктеу қалай жүзеге асады? Мемлекеттік қызметші болуға ынталы жас маманға қандай талаптар қойылады? Бұл салаға жұмысқа тұру қиын деген пікірге келісесіз бе?
– Статистикалық мәліметке сәйкес, облыстағы 3300-ден астам мемлекеттік қызметшінің 800-ге жуығы – 35 жасқа дейінгі мамандар. Облыста мемлкеттік қызметке қызығушылық танытатындар көп, сондықтан бұл салада бос орындар өте аз. Бұл жақсы. Кейбір облыстарда 300-400-ге дейін бос орын бар. Демек оларға мамандар жетіспейді. Ал бізде керісінше, қателеспесем 26 бос орын ғана бар. Оның өзі де зейнетке шыққандардың орны.
Мемлекеттік қызметке жұмысқа тұру қиын деген пікірге ішінара келісуге болады. Бір жағынан, бұл пікірдің шынайы негізі бар, себебі мемлекеттік қызметке қабылдау процесі қатаң талаптар мен бірнеше іріктеу кезеңдерінен тұрады. Екінші жағынан, қазіргі кезде бұл салада ашықтық пен әділдік принциптері едәуір күшейіп, көпшілікке бірдей мүмкіндік беріліп отыр.
Мемлекеттік қызметке кіру үшін үміткерлер заңнама бойынша тест тапсырып, жеке қасиеттерін бағалатуы, әрі қарай сұхбат кезеңінен өтуі қажет. Бұл – білімді, дайындықты және жауапкершілікті талап ететін күрделі процесс. Сонымен қатар, жұмысқа орналасу үшін жоғары білім, кей жағдайларда мамандыққа байланысты еңбек өтілі, мемлекеттік тілді білу, моральдық-этикалық нормаларға сай болу сияқты нақты талаптар қойылады. Бұған қоса, мемлекеттік қызметкердің жұмысы – үлкен жауапкершілік пен тәртіпті қажет ететін сала, сондықтан іріктеу барысында талаптар жоғары болуы заңды.
Қазіргі таңда мемлекеттік қызметке жұмысқа қабылдау процесі айтарлықтай ашық және әділ өтеді. Бос орындар бойынша ақпараттар Мемлекеттік қызмет істері агенттігінің сайтында жарияланады және әрбір азамат конкурсқа еркін қатыса алады. Соңғы жылдары цифрландырудың енгізілуі арқылы да конкурс рәсімдері ашық әрі жария түрде өткізіліп келеді. Бұл кез келген білікті және ынталы азаматқа мемлекеттік қызметке орналасуға мүмкіндік береді.
Қорыта айтқанда, мемлекеттік қызмет саласына жұмысқа тұру оңай емес, себебі ол жоғары жауапкершілікті, заңнаманы білуді және кәсіби қабілеттілікті талап етеді. Бірақ бұл саланың ашықтығы мен меритократиялық принциптері ескерілетін болса, дайындалған, адал әрі білімді азамат үшін бұл жол толығымен ашық деп айтуға болады. Сондықтан бұл пікір ішінара шындыққа жанасады, бірақ дұрыс дайындық пен шынайы ниет арқылы кедергілерді жеңуге болады.
– Болашақта мемлекеттік қызмет қалай өзгереді деп ойлайсыз?
– Қазіргі әлемдік жетекші елдердің тәжірибесін талдап және зерделей отырып, мемлекеттік қызметтің сервистік және клиентке бағдарлану қағидаттарына негізделген моделі айтарлықтай белсенді дамуда.
Осыған байланысты, ҚР Президентінің 2024 жылғы 17 шілдедегі №602 Жарлығымен Қазақстан Республикасында мемлекеттік қызметті дамытудың 2024-2029 жылдарға арналған тұжырымдамасы бекітілді. Жаңа тұжырымдама «Ең алдымен адамдар» қағидасы негізінде мемлекеттік қызметті заман талабына сай жетілдіруге бағытталып отыр. Онда мемлекеттік басқарудағы командалық-әкімшілік тәсілдерден бас тартып сервистік модельге көшу, әкімшілік рәсімдерді түбегейлі трансформациялау және цифрландыру бойынша қабылданатын шаралар нақты көрсетілген.
Мемлекеттік басқаруды дамытудың 2030 жылға дейінгі тұжырымдамасын іске асыру барысында қызметке кіру процесін жеңілдетуге, бюрократияны қысқартуға және кадрларды іріктеудің жаңа автоматтандырылған жүйесін енгізуге бағытталған жаңашылдықтар бар.
Тұжырымдаманы іске асыру мемлекеттік қызметтің дарынды адамдар үшін тартымды болуына, патриотизмнің жоғары стандарттары мен ұлттың мүддесіне адал қызмет ететін кадрларды ұстап қалуды және кәсібилендіруді қамтамасыз етуге бағытталуға тиіс.
– Қызметтен тыс уақытта немен айналысқанды ұнатасыз? Мемлекеттік қызмет пен жеке өмірдің тепе-теңдігін қалай сақтайсыз?
– Бізді де күтіп отырған жақындарымыз бар. Үйге барған соң, жұмысты ойламай өзіме, жақындарыма көңіл бөлемін. Олармен бірге қызықты әрі көңілді уақыт өткізуді алдын ала жоспарлап қоямыз. Кейде жақын туысқандарға қонаққа барамыз. Балаларыммен бірге кітап оқып, оны талқылаймыз, пікір алмасамыз. Әріптестеріммен үстел теннисін ойнағанды жақсы көремін. Меніңше, әрбір адам жұмыстан тыс уақытта өзін дамытып, спортқа ден қойып, келесі күні жақсы көңіл күймен келу керек. Ол жұмыстың сапасына да, нәтижесіне де оң әсер етеді.
– Әріптестеріңізге мерекелік тілегіңіз…
– Әріптестерімді, мемлекеттік қызметшілерді шын жүректен құттықтаймын! Бұл мереке – ел игілігі жолында аянбай еңбек етіп жүрген, мемлекет пен халық арасындағы сенім көпірін берік ұстаған сіздерге көрсетілетін зор құрметтің, ризашылықтың күні.
Мемлекеттік қызмет – бұл тек мамандық қана емес, елге, қоғамға адал қызмет ету миссиясы. Бұл – әрбір шешімде әділ болуды, әрбір әрекетте жауапкершілік пен адамгершілік танытуды талап ететін жол. Сіздер – ел дамуының тірегі, халықтың мемлекетке деген сенімінің айнасысыздар. Баршаңызға зор денсаулық, отбасыларыңызға амандық, қызметтеріңізге табыс пен жаңа жетістіктер тілеймін! Ел игілігі үшін жасап жатқан істеріңіз әрдайым берекелі болсын! Халыққа қызмет ету жолындағы істеріңіз жемісті, абыройлы болғай!
– Уақытыңыздың тығыздығына қарамастан, сұхбат бергеніңіз үшін көп рахмет! Ел игілігі жолындағы қызметіңізге табыс тілейміз!
Айсәуле ҚАРАПАЕВА,
«Сыр бойы»
