Көрнекті ғалым Әбдікәрім Тәжмағанбетұлы жарты ғасырдан астам уақыт жоғары білімді педагог-кадрлар даярлауға сүбелі үлес қосқан маманның бірі еді. Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің профессоры, педагогика ғылымдарының кандидаты, ҚР Әлеуметтік ғылымдар Академиясының құрметті академигі атанған ғалымның шәкірттері қазір еліміздің әр түкпірінде еңбек етуде.
Әбдікәрім аға 1929 жылдың қаңтар айында Ақтөбенің Ойыл ауданында дүниеге келген. Бүкіл Қазақстанды жайлаған аштық жылдары ол Түркменстанның Ташауз аймағындағы жетім балалар үйінде тәрбиеленді.
1943 жылы 7-сыныпты бітірген соң Ташауз қаласындағы мұғалімдер институтының 3 айлық дайындық курсын, одан аталған институттың физика-математика факультетін 1945 жылы үздік дипломмен бітіреді. 1945-46 оқу жылында сол қаладағы ауыл шаруашылық техникумының оқытушысы болады.
1946 жылы Қазақстанға оралған бетте Қызылорда пединститутына оқуға түсіп, оны 1948 жылы бітіреді.
Институт қабырғасында Әбекең Одақ деңгейінде танымал болған А.Тайманов секілді атақты ғалымдардан дәріс алды.
1948-53 жылдары Арал қаласындағы №13 Т.Г.Шевченко атындағы орта мектепте сабақ берген Әбекең 1953 жылдан бастап Н.В.Гоголь атындағы Қызылорда мемлекеттік педагогикалық институтында А.Таймановтың шақыруымен жұмысқа қабылданып, түрлі лауазымды қызметтер атқарды.
1954-64 жылдары институттың физика-математика факультетінің деканы, 1964-79 жылдары кафедра меңгерушісі, 1980-87 жылдары Оңтүстік Қазақстан, Қызылорда облыстарындағы мектептер басшыларының біліктілігін жоғарылату факультетінің деканы, ал 1987-92 жылдары кафедра меңгерушісі қызметтерін атқарды.
1992 жылдан өмірінің соңына дейін «Математика және математиканы оқыту әдістемесі» кафедрасының профессоры ретінде студенттер мен жас әріптестеріне ақылшы ұстаз-аға болды.
Ә.Тәжмағанбетұлынан әр кезеңде дәріс, тәлім-тәрбие алғандардың ішінде академик Ә.Нысанбаев, ғылым докторлары Қ.Жаңабергенов, Б.Сейсенов, Д.Көшеров, Б.Әбдікәрімов, ғылым кандидаттары Б.Қашқынбаев, Ы.Қарқынбаев, Ж.Өтеулиев, Н.Әбдрахманов, Ш.Күдебаева, С.Баекова, В.Серікбаева, Б.Тұрбаев, З.Қасаева, Т.Ділманов және т.б. бар.
Факультеттің аға буын өкілдері түрлі кезеңдегі қиындықтарды жеңе отырып, Одаққа белгілі жетекші ғылыми орталықтармен тығыз байланыс жасай білді. 1961 жылы Әбекең бүкілодақтық педагогикалық оқулардың жүлдегері болып, абырой биігінен көрінді, ал 1966 жылы Мәскеуде өткен Дүниежүзілік математиктер конгресіне КСРО атынан А.Тайманов, С.Елубаев үшеуі делегат болып қатысты.
Ә.Тәжмағанбетұлы 1967 жылы Киев мемлекеттік педагогика институтында аспирантурасыз және ғылыми жетекшісіз «Взаимосвязь в преподавании математики и физики в общеобразовательной школе (на примере обучения алгебры)» деген тақырыпта кандидаттық диссертациясын табысты қорғап, мектеп педагогикасында зерттеулердің жаңа бағытына жол ашты.
Кеңес Одағы кезіндегі халықаралық, одақтық деңгейдегі ғылыми-практикалық конференцияларына баяндамашы ретінде (Мәскеу, Орынбор, Курск, Ашхабат, Даугавпилс,т.т.) қатысты.
Педагог-ғалымның еңбегі тиісті бағасын алды, ол «КСРО ағарту ісінің озаты», «Қазақ КСР ағарту ісінің озаты», «Ерекше еңбек үздігі» медалінің иегері атанды.
Математиканың сапалық жағына, терминдердің қолдануларына, олардың қазақ тіліне дұрыс аударылуына Әбекең баса көңіл бөлетін.
Ол 130-дан астам ғылыми-әдістемелік еңбек жазды. Олардың ішінде математиканың пәнаралық байланыстарына арналған әдістемелік құралдар мен нұсқаулар бар. Орта және жоғары мектепте математиканы оқытудағы пәнаралық байланыстардың ролін арнайы және маңызды проблема ретінде зерттеді. 1987 жылы Мәскеуде оның «Межпредметные факультативы по математике и физике» және «Совместное повторение математики и физики» атты әдістемелік құнды нұсқаулары жарық көрді.
Кафедра меңгерушісі ретінде Әбдікәрім ағай жас оқытушылардың оқу жүктемесіндегі пәндерді жиі ауыстырып отыратын. Кезінде пединститутта оқымаған сабақтарды да жүктемеге қосқызып қоятын. Соның арқасында жас оқытушы әр жылда жаңа пәннен дәріс беріп, ол пәндердің қыр-сырын меңгере алатын.
Әбдікәрім ағайдың тағы бір әдеті – жұмыстан қайтар мезгілде бар мәселені қозғап «Үйде осыны ойланыңдаршы, неге бұлай, а?» – деп ой салып жіберетін. Сонда «ағай бұны шынымен де түсінбей тұр ма екен?» деп, пікір таластырып отыратынбыз. Бұлар, әдетте, педагогиканың, математиканы оқыту методикасының, я геометрияның, не математикалық логиканың сұрақтары болатын. Үйге келе сала оқулықтарды ақтарып, жауап іздей бастайтынбыз. Сондағы ағайдың мақсаты – бізді ізденсін, білсін, дейді екен ғой.
Ғалым «Математиканы оқытудың теориясы мен әдістемесі» саласында дербес ғылыми бағыт қалыптастырып кетті. Оның тікелей ғылымдағы шәкірттері Валентина Серікбаева М.Горький атындағы Киев мемлекеттік педагогикалық институтының аспирантурасын бітірген, Мәскеудегі халықаралық білім беру ғылымдары академиясының (МАНПО) корреспондент-мүшесі, ҚМУ-дың академиялық профессоры, Зәуреш Қасаева Мәскеу мемлекеттік педагогикалық институтының аспирантурасын бітірген, п.ғ.к., Мәскеудегі халықаралық білім беру ғылымдары академиясының (МАНПО) корреспондент-мүшесі, қазірде Қазақстан инновациялық университетінің Қызылорда қаласындағы өкілеттілігінің директоры, ал С.Меңліқожаева мен З.Сейілова педагогика ғылымдарының кандидаттары, доценттер.
Бүгінде Қорқыт ата атындағы ҚМУ-да профессор Ә.Тәжмағанбетұлының ғылымдағы салған сара бағыты мен ізденістері жалғасын табуда.
«Мұғалім мамандығын – адамтану әлеміне ену, адамның күрделі және қызықты, шым-шытырығы мол рухани жан дүниесіне үңіле білу деп түсінген жөн. Педагогикалық шеберлік пен педагогикалық өнер дегеніміз ол даналықты бар жүректен ұға білу болып табылады» деген В.А.Сухомлинскийдің сөздері Әбдікәрім аға Тәжмағанбетұлына, оның ұстаздық өміріне қатысты айтылған сияқты.
Өз ісін жалғастырар кейінгі буын өкілдеріне тәлімгер, үлгі бола білген қамқор ғалым ағаның қуатты жүрегі 2001 жылдың 30 қарашасында соғуын тоқтатты…
Қызылорда мемлекеттік университеті ғылыми Кеңесінің шешімімен п.ғ.к., профессор Ә.Тәжмағанбетовтің есімі өзі дәріс берген 6-оқу ғимаратындағы 303-дәрісханаға берілді, онда білім қуған XXI-ғасырдың жас ұрпағы ұстаздарынан дәрістер тыңдап, мамандыққа қанығуда.
Әбдікәрім Тәжмағанбетұлы зайыбы Сара апаймен бірге 5 ұл-қыз тәрбиелеп өсірді, ұлдарын ұяға, қыздарын қияға қондырып, өнегелі отбасы атанды. Сара апай Арал қаласындағы орта мектепте, кейін Қызылорда қаласындағы №5 орта мектепте қазақ тілі пәнінен дәріс берді. Қазір еңбек демалысында, немере-шөбере сүйіп отырған ардақты әже, Алматы қаласында тұрады. Ұлдары Ерболат сондағы «Экотера» ЖШС-ның директоры қызметін атқаруда, Нұрболы – «Алматы қалалық жылу жүйесінің» қаржы басқармасының бастығы, ал қызы Сәуле «Казэкология» ЖШС-да инженер-химик болып қызмет атқарып, қазір зейнеткерлік демалысқа шықты.
Ұлағатты ұстаз-ғалымның ғұмыры ұрпағы мен шәкірттері арқылы жалғасын табуда.
Б.ҚАЛИЕВ,
Қорқыт ата атындағы ҚМУ «Физика-математика
кафедрасының» меңгерушісі, т.ғ.к., профессор,
В.СЕРІКБАЕВА,
кафедра профессоры, п.ғ.к.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
