Жуырда әлеуметтік желідегі ортақ чатта бір қолданушы «қазір кейбір емханаларға барсаң, «Мақта қыз бен мысық» ертегісіндегі кейіпкер боласың» деп жазған еді. Есіңізде ме, сиырдан сүт сұраса, «жапырақ әкел», ағашқа барса, «су әкел», қыздардан су сұраса, «сағыз әкел» деп бір тостаған сүт үшін кейіпкердің ығырын шығаратын еді ғой. Қазір дәрігерлер сүт пен су сұрамайды, бірақ ең кемі бір апта бірнеше дәрігердің алдынан өтіп, неше түрлі талдама жинауға тура келеді.Мұны естігенде сонау Арал теңізінің құяр сағасы Қаратереңдегі балықшы ауылдың адамдары есіме оралды. Бала кезімде аудан орталығынан 4-5 сағаттық қашықтықта орналасқан сол ауылдың денсаулық күзетшісі бір ғана Жасарал Мұханов секілді көрінетін.
Аудан орталығы барып-келе беретіндей жақын емес, науқас түгілі, сау адамның ішек-бауырын үзе жаздайтын жол жағдайын қоссақ, бүкіл ауылдың тұрғыны түшкіріп-пысқырса Жасарал ағаны іздейтін. Егер дертті кісі өз аяғымен келе алмайтындай болса, сол үйдің тұрғыны ауруханаға жеделжәрдемді емес, Жасарал ағаны сұрап келетін. Мұндайда өз мамандығының фанаты ма дерсіз, дәрігер де сұрақ қоймастан сол үйге беттейді. Жөні де, жүрісі де бөлек. Мың жарымға жуық тұрғыны бар ауылдың кез келген үйіне лезде баратын. Кейбіреулер секілді «қандай шағымыңыз бар» деп бір сауалмен-ақ шешім шығармайды, қалай, қайтіп ауырады, шаншып па, бүріп пе, солқылдап па деп бәрін әбден тәптіштеп сұрайды. Диагнозды науқастың сипаттауымен, қолмен ұстағандай етіп қойғанда, талай рет облыстың құрал-сайманы сай дәрігерінің диагнозымен бірдей шыққан.
Сонда Қаратерең ауылдық амбулаториясында алғашқы жылдары медбрат, арасында 5-6 ай бас дәрігер болғанын қоспағанда 42 жыл бойы Жасарал Мұхановтың атқарған қызметі – фельдшерлік екен. Бірақ бас дәрігерден бетер құрметтелетін Жасарал аға ауыл халқы үшін корей киносындағы тегін жүріп емдейтін атақты тәуіп Хо Жуннан кем емес. Бұл отбасы ауыл үшін қадірлі. Қадірлі болатыны Жасарал ағаның жұбайы да дәрігер, «мың баланың кіндік шешесі» атанған Қалмаш Райханова.
Еңбек демалысында ауылға барғанымда, үйдегілер биыл Жасарал ағаның 70-ке келгенін, ел арасында құрметке бөленгенін әңгіме қылып отыр екен. Бірден ел дегенде елгезек, жұрт дегенде жанын салатын дәрігер туралы жазсам қайтеді деген ой келген. Сол оймен құттықтап әрі қызметі туралы өзінен сұрамаққа бекіндім. Бірақ ол қашанғыдай жайдары қарсы алғанмен, ағынан жарылып, аздап мақтаныңқырап қойып, өткенді қозғайтындардың қатарынан емес. Науқасты, науқаспен бірге өзін қинаған жол жайын қайта-қайта айтты.
«Күздің лайсаң, батпақты күні Өтеген деген кісі қатты ауырғаны есімде қалыпты» деді ол. Ауыл азаматтарының жол салу жұмысын дәл сол күні бітіргенінің арқасында, ауданға жетіп, науқасты әрең дегенде аман алып қалған. Ал 1992 жылы қазір үйлі-баранды, ол кезде 4-5 айлық Зейнел атты сәбиді аман сақтау үшін Әулиеата, қазіргі Бекарыстан би сияқты бірнеше ауылды айналып, орталыққа әупірімдеп жеткені бір бөлек әңгіме.
Ауыл халқы да қызық. Кейде қалада жүріп ауырса да, сол жердегі үлкен ауруханаға көрінбей, қалайда ауылға жетеді. «Суық не көз тиген» деген әдет қой бұрынғы. Телефон да жоқ, ауруханада кезекші дәрігер де болмайды, бірақ әлгі адамның кеш бата фельдшердің үйіне кіріп бара жатқанын көресің. Сондай бір ағамыздың қалада қанша ауырса да шыдап, ауылға келген соң соқырішек екені анықталып, қалаға қайта жол жүргені бар. Мұндайда пациенттің Қожанасыр секілді қылығына дәрігер күймегенде, кім күйсін?!
Адамның амандығы үшін «тар жол, тайғақ кешкен сәттер» Қалмаш апада мұнан да көп. Ауылға 60- жылдардың аяғында жас маман болып келгенінде, аяғы ауыр келіншектер емханаға көрінуді қажет деп те есептемейді екен. Жиырмадан енді ғана асқан жас акушер ауылды түгел аралап, әр үйге бас сұғып, жүкті келіншектің бар-жоғын сұрап жүретін кез бұл. Осылайша отбасы, ошақ қасында босану қағидасын өзгертіп, ауыл медицинасына айтарлықтай тәртіп енгізіпті. Ал 1983 жылдан кейін әйелдер сәбиді арнайы жабдықталған мекемеде, ауданда өмірге әкелу керектігі жөнінде бұйрық шығыпты. Бірақ белгіленген күннен ертерек ауданға бару талабын әйелдер сақтай бермейтіні белгілі. Ауылда толғақ қысып, жан қиналғанда бірден жететін Қалмаш апаның міндеті – әйелді қалайда аудан орталығына жеткізу. Әлгіндей жолдың кесірінен кейде ауданға бару да мүмкін емес.
Бірде жолай бір келіншекті көршілес Қамбаш елді мекенінде босандыруға тура келгенін айтқаны бар. Алас-қапаста Қамбаштағы аурухананың акушеріне «бол, маған көмектес, мынаны ұста» деп құралдарын берсе, анадай жерде көзі бақырайып, қолын қалтасына салып, «дәрігерің келмейді» дейді. Кейін біліпті, әлгінің келмейтін де жөні бар екен. Аурухана басшылығы бір педиатрды мамандандыру процесінен өткізіп, акушердің штатын беріп жұмысқа алып қойыпты. Науқасты көргенде әрі-сәрі күй кешкен «акушердің» сыры осында екен.
Ауылда қырық сегізге келген Айдарбек есімді кісінің де кіндік шешесі – Қалмаш апа. Айдарбек ағамыз дүниеге келерде анасының жағдайы қиындап, қалайда ауылда қалдырмай қалаға жеткізу керек болыпты. Ауданға хабарласса, жүкті әйелді Бөгенге жеткізуді тапсырған. Сонымен санавиация арқылы әдеттегідей Қалмаш апа Бөгенге ұшады. Ұшақтан түссе, табан асты ысылдаған сары құм. Тоқтаған жерлері аурухана түгілі, ауылға әрең маңайлайды. Ұшақтан басқа көлік жоқ. «Ананың мықтылығын сол кезде білдім, қанша қиын болса да құм кешіп, ауруханаға дейін жаяу барғанбыз» деп еске алады Қалмаш апа. Барғаннан кейін бірден ота жасалып, өмірге ұл келген екен. Бөген халқының көбі Айдарбек руынан, сондықтан нәресте де Айдарбек атын иеленіпті.
Ал тағы бірде толғақ қысып, әбден әлі кеткен бір келіншекті ауданға жеткізудің машақаты аз болмапты. Жол бойы көлік тоқтаған сайын әйелдің қан-сөлсіз жүзін, моншақтаған терін көріп, қарадай қысылып, көліктің артына барып, «үзіліп кетпесе болар еді» деп жылайтын көрінеді. Таңғы төрт шамасында әйелді аудандық перзентханаға да жеткізіпті. Бірақ не керек, мұндағы дәрігерлер таңертеңгі 5 минуттық жиналыстан кейін ғана әйелге назар аударыпты. Салғырттықтың соңы белгілі, сәбиді сол жолы аман алып қалу бұйырмапты.
Бірақ, осыншама қиындыққа қарамастан, қырық жылға жуық қызметінде ауылда бірде-бір әйел өлімі болмаған.
Бұл – жан-жағын құм суырған, кез келген үйдің бұғанасы енді қатқан баласынан қайратты қариясына дейін теңіздің толқынымен тайталаса жүріп, несібе іздейтін ауылдағы жанкешті тірлік. Қазір жол да, ауылдағы жағдай да бұрынғыдан көш ілгері. Өткен жылы жаңа амбулатория елге берілді. Бірақ ауыл адамдары сол бір кездегі Жасарал аға мен Қалмаш апаның жанашырлығын жиі айтады. Әркімнің көкейінде оларға деген алғаусыз алғыс барын байқайсың. Айтпақшы, 2012 жылы зейнетке шыққан Жасарал дәрігердің есігін қағып, көмек сұрайтындар ауылда әлі де бар. Себебі оларға деген сенімде селкеу жоқ.
Зейнеп Ахметованың естелігінде әкесінің дәрігер болғанын айтпаушы ма еді? Сонда бір әжейдің аудандағы дәрігерге көрініп, ауруынан жазылмағасын, әкесіне келіп қаралатыны бар. Сонда әкесі қағазға әлденелерді жазып береді. Бірнеше аптадан кейін әлгі әжей келіп, «балам-ау, рахмет, өткендегі қағазды шәйға салып қайта-қайта ішіп едім, жөтелімнен біржола құтылдым» дейтін көрінеді. Сөйтсе, дәріханадан алу керек дәрілердің тізімін ғана қағазға жазып берген әкесі аң-таң дейді. Әжей қағазды молдалар беретін «ішірткі» деп ойласа керек. Дәріні ішпесе де, дәрігерге деген сенімнің күшін айтсаңызшы?!
Кейде құрылғысы сақадай-сай, салқын емханада отырып, сөйлеуге ерінетін дәрігерді көрсем есіме Жасарал аға түсіп кетеді. Мүмкін, ол сол кездері бейнеті көп ауылдың бағына біткен дәрігер болар…
Айдана Жұмадинова
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
