Осыдан 30 жыл бұрын аймақтың төл телеарнасы көрерменге жол тартты. Содан бері «Qyzylorda» телеарнасы БАҚ ретінде тек ақпарат таратумен шектелмеді, діттеген тұсқа дөп түсіп, мәселелердің түйінін тарқатты, өңірдің рухани, мәдени дамуына үлес қосты. Осылайша тұрақты көрерменін қалыптастырды. Ең бастысы, мұнда айта да, жаза да білетін айтулы тілшілер шоғыры қалыптасты.
«Қазақстан» РТРК» АҚ Қызылорда облыстық филиалының директоры, «Құрмет» орденінің иегері Жағыппар Қарабаламен сұхбаттасудың сәті түскен еді, телеарнаның өткені мен бүгіні туралы кеңінен сөз қозғадық.
– Жағыппар Аманжолұлы, «Qyzylorda» телеарнасының ашылғанына 8 ай болғанда қызметке келіпсіз. Содан бері ғұмырыңыз телевидениеге арналды. Отыз жыл бұрынғы уақытқа шолу жасайықшы…
– Республикада ол кезде 19 аймақ бар еді. Біздің телеарна сол облыстардағы телеарналардың кенжесі. Себебі, Сыр елінде телеарна ашуға ынта болғанымен, алдын ала типтік тұрғыдағы студия болмаған. Бірақ көштен қалмау керек. Сейілбек Шаухаманов ағамыз, Виталий Брынкиннің күштеуімен типтік болмаса да, облыстық партия комитеті саяси ағарту үйінің ғимараты беріледі. Компартия жабылмай тұрған уақытта. Ал, компартия жабылмай тұрып, оның ғимаратын алу оңай дүние емес. Телеарна қазіргі «Қазақстан» республикалық телерадиокорпорациясы, сол кезде телевизия және радиохабарларын тарату жөніндегі мемлекеттік комитетінің Қызылорда облыстық комитеті болып ашылған. Алдымен жарты жыл дайындық жұмысы жүргізіледі. Бүкіл техника Ленинград қаласынан әкелінген. Алғашқы жарты сағаттық хабар 1991 жылдың 30 сәуірінде жарық көреді әрі өте сәтті шыққан. Бақытымызға орай дейік пе, ертеңіне 1 мамырға арналған Орталық алаңдағы мерекелік шеруден 45 минут бойы тікелей репортаж жүргізудің мүмкіндігі туады. Ол да сәтті бастама болды. Жалпы бұл шаруалардың басы-қасында азаматтық тұрғыда позициясы биік, шығармашылық тұрғыда потенциалы өте мықты Жақсылық Бекқожаев деген ағамыз тұрды.
Телеарнаның ашылу бойына 45 минуттық тікелей репортажбен басталуы қазірдің өзінде оңай емес. Алғашқыда 1 сағат, араға уақыт салып, тәулігіне 3 сағат, кейінірек 5 сағатқа дейін хабар таратуы – үлкен ерлік. Қазіргідей мобильный техника жоқ. 2 минуттық сюжет дайындау үшін кемі 5 сағат монтаж жасалатын болған. Ол біздің кінә емес. Бұл – жалпы елде телевизиялық өндіріс дами қоймаған уақыт. 2004 жылдан бастап тәулігіне – 7, 2009 жылдан бастап – 12, қазір – 15 сағат бойы хабар таратамыз. Алғашқыда процесстің күрделілігі сондай 1 сағаттық хабар дайындауға 120 адам қатысқан. Бүгінде 15 сағаттық хабарды 80 адам шығарамыз. Бұл – телевизиядағы революциялық өзгерістер нәтижесінде қол жеткізген жетістік.
– Сол жағдайға қарамастан облыстық телеарналар арасында сараптамалық хабарды бірінші болып жасапсыздар. Сырдағы телевизия салаға қандай жаңалықтар әкелді?
– Ол уақытта басқа облыстарда 20-30 жылдық тарихы бар телеарналар болған. Ал, ашылғаннан кейін 2-3 жыл ішінде ақпараттық-аналитикалық хабар ашу аймақтарда бізден басталыпты. Бұл осы бағыттағы журналистеріміздің өресінің мықтылығын көрсетеді. 1993 жылы сол хабарды Айткүл Шалғынбаева ашып, 14 жыл бойы тікелей эфирде жүргізді. Аналитикалық хабар – жаңалықтардың жиынтығы ғана емес, ауқымды оқиғаларға үн қосу, қоғам дамуына үлес қосу. Бір кездері Аралдың экологиялық жағдайы жақсарған жоқ, сонда да Сыр өңірі халқына берілетін әлеуметтік қосымшаларды алып тастау мәселесі көтерілді. Себебі, өнімді экспорттағанда экологиялық аймақтан келгені үшін кедергілер туындаған. Облыс басшылығының өзі мұны Үкіметтің алдына мәселе етіп қойған. Содан халық қарсылық танытқанымен, ешкім ресми түрде айтпайды. Мәселеге Айткүл Жетібайқызы ерекше назар аударып, 1 сағат тікелей эфирде аналитикалық хабарды жүргіздік. Сол кезде экология департаментінің басшысы Қуанышқали Шапшаңов ағамыз, тағы бірнеше қоғам белсендісі, ғалымдар келіп тақырыпты талқылады. Мәселені халық іліп әкетті. Сыр еліне Премьер-министр келіп, жағдайды зерттеп, ақырында мәселеге нүкте қойып кетті. «Бұл проблема әлі бар, экологиялық қосымша алынбайды» деді. Осылайша жеке басынан қорықпай, принципті соңына дейін ұстанатын мықты мамандарымыздың арқасында қоғамдық-әлеуметтік маңызы бар мәселені көтеруге қол жеткіздік.
Онан кейін қазіргі №15 мектеп-гимназия, Оқушылар сарайының жекешелендірілетіні туралы ресми хабар шықты. Оны газеттен оқыдық. Жекешелендіру науқаны болды сол кезде. Барлық мектепте үйірмелер болмауы мүмкін, бірақ ең мықты үйірмелер Оқушылар сарайында еді. Сол жекеге өтіп кетейін деп тұр. Бұл мәселені де аналитикалық хабарға шығарып, соның арқасында екі мекеме де жекеге өтпеді. Бұл – телеарна мамандарының интеллектуалдық потенциалы мен азаматтық позициясының арқасы. Соның нәтижесінде халық телевидение арқылы біраз мәселенің шешілетініне көзі жетті.
– Телеарнаға продюсер деген ұғымды ала келдіңіз. Музыкалық контенттің қалыптасуы жас таланттарға жол ашқан секілді…
– Телевидениеге келген уақытымда продюсер деген термин айтыла қоймайтын. Мұндағы қызмет – ақпарат тарату, түрлі жанрда тақырыптық хабар дайындау. Ал музыкалық конкурс, фестиваль өткізу біздің функциямызға жатпайды. Телевидениенің ерекшелігі – халықтың шығармашылығын эфирден көрсетуі керек. Сондықтан басты мақсатымыз музыкалық хабарлар дайындап, жергілікті музыкалық контентті дамыту болды. «Әнші балапан», «Ботақан», «Жыр керуен», «Сыр жұлдыздары», «Таңшолпан» сынды телебайқауларды өткізіп, сонау құмдағы ауыл балаларының ішінен таланттарды таныдық. Олардың көбі облыс тұрмақ, аудандағы байқауларға да қатыспаған. Балаларды облысқа әкеліп, содан бағы жанып, лауреат атанғандардың өнерін республикаға насихаттай бастадық. Біздің конкурстардан шыққан өнер иелерінің ішінде жетеуі Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері атағын алды. Бибігүл Жанұзақ – «Астана операның» жетекші солисі. Қазақстан қыз-келіншектерінің ішінде 10 алтын дауыс иесінің қатарында. Тахауи Рахметовті алғашқы іріктеуден өткізіп, байқауға алып келген кезде даусы керемет болғанымен, өзі кіп-кішкентай, қап-қара болатын. Сахнада қалай болар екен деп уайымдайтынбыз. Таңертеңнен кешке дейін күннің астында асыр салып жүрген ауыл баласы ғой. Қазір Абай атындағы опера және балет театрында жетекші солист, табысты өнер иесі. Ал ең үлкен жетістігіміздің бірі – Алмас Кішкенбаевтың «Super star»-да жеңіп шығуы. Телебайқауларда көзге түсті. Кейін «Бөбек» қоры ұйымдастырған «Айналайын» атты дарынды жеткіншектердің халықаралық фестивалінде Гран-при алды. Содан бағы жанып, бір жылда екі рет Парижге барып өнер көрсетті. Бірінде делегацияның құрамында барса, бірінде мен апардым.
– Эфирдің сәтті, сапалы шығуы бір емес, бірнеше маманға байланысты. Телеарна өзіндік мектеп қалыптастыра алды ма?
– Телевизия – ұжымдық жұмыс. Мұнда мәселе сценарий жазушыға байланысты емес. Оператор, монтажер, дыбыс режиссері, дизайнер түсінісіп, команда ретінде бір шешімге келгенде ғана жақсы хабар шығады. Егер соның біреуінің қызметінде кемшілік кетсе, хабар өз мақсатына жетпейді. Жап-жақсы дүниенің дыбысы дұрыс болмаса да көрермен қабылдамайды.
Ұжымның шығармашылық, техникалық әлеуетінің жоғарылығынан команда ерте қалыптасты. 1993 жылдың өзінде бастамасы мықты еді. Баян Исламбаева, Айткүл Шалғынбаева, бас инженер Бақытжан Шүкенов, Жәнібек Жұманов, бас режиссер Нұрлыбек Шахметов сынды мамандардың ұмтылысының мықтылығынан ойы бір жерден шығатын команда жасақталды. 1994 жылдан бастап бәсекелестікті арттыру мақсатында облыстық телеарна жанынан екі телеарна ашылды. «Дидарды» Баян Исламбаева, «Асарды» Дана Рысмұхамедова мен Бақытжан Шүкенов құрды. Ол кезде облыстық телеарна сенбі, жексенбіде эфирге шықпайтын. Біз көбіне ресми ақпаратпен шектелсек, екі телеарна бейресми материалдар беретін. Аптасына бір рет, 3-5 сағат шықса да, ол екеуі бәрін басып кетті. Бір жағынан осы арқылы жақсы табыс таптық әрі қызметкерлердің 40 проценті сол екі телеарнада қосымша жұмыс істеді. Телеарна жаңадан ашылған кезден-ақ табыстың көзі жақсы, коммерциялық жұмыстар да жолға қойылған еді. Басшымыз Әбдіжәлел Бәкірдің бастамасымен, жиналған қаражаттың үлкен бір бөлігі осы жердегі әлеуметтік мәселесі шешілмеген мамандарға үй алып беруге бағытталды. Жалпы саны 23 қызметкер үй алды. Сол азаматтардың 80-90 проценті әлеуметтік жағдайы шешілгені үшін осы жерде тұрақтап қалды.
Телеарнадағы мұнан кейінгі ең үлкен даму 11 ай басшылық қызмет атқарған Амантай Шәріптің тұсында болды. Өте жоғары эрудит, талапшыл, бірақ халыққа соншалықты жақын басшы болды. Адам неғұрлым білімді болса, соғұрлым мәдениетті болатынын сол кісіден көрдім. Ол қызметке келгеннен кейін хабарларымыз 80-90 процентке өзгеріп, республика бойынша көшбасшы телеарна қатарында болдық.
– Қазір рейтинг бойынша қай бағдарламалар көш бастап тұр?
– Телевидениенің беделі, рейтингісі жақсы хабарлардан тұрады. Ең бірінші жаңалықтар қызметі мен аналитикалық хабарлардың жоғары деңгейде болуын назарда ұстаймыз. Егер жаңалық бүгінгі күннен қалып қойса, ол енді маңызды емес. Оперативтілік – бірінші кезекте. Әр жаңалықтар топтамасында өзекті, маңызды, проблемалық мәселе көтерген жаңалықтың болуына мән береміз. Көрермен негізінен «Жаңалықтар», «Новости», «Үштаған» ақпараттық-сараптамалық хабарларын бірінші кезекте қарайды. «Үштағанды» телеарнаның бас редакторы, әрі сол хабардың редактор-сарапшысы Айнұр Тұңғышбаева жүргізеді. Айнұр – Сыр бойындағы журналист қыз-келіншектерінің ішіндегі көшбасшыларының бірі. Ол тәжірибелі ғана емес, үлкен аналитик публицист. Айта кету керек, «Жаңалықтар» қызметіндегі ақпараттардың негізгі саясатын анықтайтын, хабарларды реттейтін шеф-редактор, интеллектуалдық тұрғыда мықты журналисіміз – Мөлдір Құлмырзаева. Орысша хабар тарату бөлімінің шеф-редакторы, шағын хабарларының өзі халықаралық конкурстарда лауреат атанған – Бақыт Қалдыбаева. Ал, Алтынай Молжанованы тікелей эфирдің патшайымы десек болады. Өйткені, тікелей эфир – журналистің кәсіби біліктілігі айқын көрінетін алаң. Бұл ретте Алтынай – облыстық, республикалық деңгейде өтетін шаралар мен телекөпірлердің жүгін үлкен кәсіби шеберлікпен арқалап жүрген мамандарымыздың бірегейі.
«Өмірдің өзі» ток-шоуын біздің ғана емес, басқа облыстардың тұрғындары да тамашалап, арнайы тікелей эфирде байланысады. Кейінгі кезде халықтың арнайы хабарласып, алғысын білдіріп жүрген хабарларының қатарында – «Сыр елінің тұлғалары» деген деректі хабарлар циклы бар. «Туған өлке», «Ақиқат алаңы», «Өзекжарды» хабарларының өз көрермендері қалыптасқан. Жастарға арналған «Көшбасшы.kz», Қызылорданың өнімдерін көрсететін «Қызылордада жасалған», «Қызылорда музейлері», «Бизнес-бағдар» сынды 40-қа жуық арнайы бағдарламалар бар.
– «Бүкіл телеарнаға монтаж үстелі біреу-ақ, ескі аппаратура, камера да кәсіби емес, суфлер жоқ». Сол кездегі жағдай – бұл. Арадағы 30 жылда техникалық жағдай қалай өзгерді?
– Расымен, кезектің көптігінен сюжет шығуына 10 минут қалғанда да монтаж жасалатын. Монтаж жасайтын сол аппарат бұзылып қалады-ау деген ой да жоқ, оны бұзуға құқығымыз да жоқ еді. Қазір монтаждайтын техника саны – бесеу, жалпы техникалық тұрғыдан жарақтануымыз өте мықты. Республикалық телеарналармен бірдей деңгейде хабар таратамыз.
– Қазір елдің назары – YouTube-та. Телевизияға лайықты бәсекелес емес. Дегенмен, телеарна көрерменін жоғалтып алмау үшін қандай шаралар жасауда?
– YouTube ауыл тұрғындарының бәріне бірдей қолжетімді емес. Сондықтан телеарнадан жаңалық күтіп, арнайы бағдарламаларды қарайтын халық аз емес. Телевизия өндірісіндегі барлық жобаларымыз телеарнаның YouTube-тағы каналына, әлеуметтік желілердегі парақшаларына жарияланып, бұл саладағы сұранысты да қатар дамытып отырмыз. Көрермендер негізінен ток-шоуларды жақсы көреді. Біздің басқа облыстық телеарналардан ерекшелігіміз – халық шығармашылығын дамытуға үлес қосуға арналған бағдарламаларымыз болуында. Бірнеше жанрдан тұратын «Ботақан» облыстық фестивалі, 13-18 жас аралығындағы эстрадалық әндерді орындаушылардың облыстық телебайқауы – «Таңшолпан» эфирге шығады. Ол біраз үзілістен кейін биыл 11-рет көрерменімен қайта қауышты. 18-25 жас аралығындағы орындаушыларға арналған «Сыр жұлдыздары» деген телебайқау бар. Оның негізін мәдениет саласын басқарған кезде Бақтияр Тайлақбаев салған еді. Негізінде, YouTube пен телеарнаны салыстыруға болмайды. Телеарнада мәселені кәсіби мамандар зерттеп, зерделеп қана көрерменге ұсынады.
– Нұртілеу Иманғалиұлы бір сұхбатында: Жас балалардың «ауруы» бар. Эфирде оқып отырған кезде ақпаратты емес, «мені көрдің бе?» деп отырады. Ол өзі – табиғи заңдылық. Сол аурудан кім ертерек айығады, сол адам нағыз телемаман болуы ықтимал» депті. Телеарнада кадр қалай іріктеледі?
– Нұртілеу Иманғалиұлының айтқаны өте орынды. Ол кісі – телевидениенің мэтрі ғана емес, көптеген журналистің ұстазы. Бізде кадрлар үлкен сұрыптаудан өтеді. Корпорацияға қарағаннан кейін қызметке қабылдаудың белгілі бір заңдылықтары да бар. Қазіргілер эфирде бірден жұлдыз болғысы келеді. Бірақ бізде эфирде бет-әлпетін ғана ойлап отыратын жүргізуші жоқ секілді. Хабарды дайындап әрі өзі жүргізетін, қонақты да өзі шақыратын болғасын оның хабарда бет-жүзін ойлап отыруға мұршасы да болмайды. Олар сценарийді, мәтінді судыратып оқып бермейді, хабарды түсініп, мәтіннің қай тұсына басымдық беру керегін біледі.
– Карантин дүбірлі тойға, емен-жарқын дидарласуға мүмкіндік бермей тұр. Биыл мерейтой қалай атап өтілмек?
– Арнайы номинацияларды анықтап, ардагерлерді марапаттап, түлектерді шақырып, салтанатты үлкен шара жасауға талпындық. Бірақ пандемияның тұсында оған мүмкіндік болмай тұр. Одан шегініп, 30 жылдық тарихымыз, облыстық, жалпы жергілікті телеарналардың қоғамдағы орнына байланысты ғылыми-практикалық конференция өткізуді де ойлағанбыз. Карантин кезінде ол да мүмкін емес. Сондықтан, үлкен шаралар өтпейді. Мерейтойға орай арнайы брифинг өткіземіз. Телеарнаның туған күнінде 3 сағаттық телемарафон тікелей эфирде көрерменге ұсынылады.
Әңгімелескен
Айдана ЖҰМАДИНОВА,
«Сыр бойы».
Суреттерді түсірген
Нұрболат НҰРЖАУБАЙ
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
