Сынаптай сырғитын уақыттың билігіне бағынбайтын жан жоқ шығар. Ал сол уақыт билігіне бағына жүріп, қай кезеңде де кісілік қалыбынан таймайтын жандар тым сирек. Тамырын тереңге жіберген тектілігі, көргені мен түйгені, кісіге жасаған қайырымы мен кеңдігі, ойының орамы мен көңілінің көркемдігі бір төбе замандасым, Сыр бойының азаматы Сексенәлі Рахановтың сегіз қырлы ерекшелігіне тоқталғанды жөн көрдім.
Секеңмен сонау сексенінші жылдардан бері таныспын. Сол уақыттан бері жұмыс бабымен араласа жүріп, жақын бауырдай болып кеттік десем, артық айтқандық емес. Тарихи күндерге шолу жасап, таразылап отырсам, төрелі жастың төріне озған С.Рахановтың облыстың кәсіптік білім беру саласына қосқан еңбегі орасан. Бұл саланың жүгін нардай көтеріп, ыстық-суығына мойымай тер төккен үзеңгілес досым әрі сыйлас ағам жайлы кейінгі ұрпаққа жеткізуді мақсат еттім.
Қаратаудың етегіндегі «Бірлік» ауылында дүниеге келген ол алғаш еңбек жолын механизаторлықтан бастады. Дәл осы мамандық кейінгі өмір белестерінде тамаша педагог, білікті басшы, ұтқыр ұйымдастырушы болуына ықпал етті. Өмір бойы іздену, еңбек ету, тынымсыз тірлік жасау – оның басты қасиеттерінің бірі. Қандай қызметте жүрсе де, Секең ең алдымен ұлағатты ұстаз бола білді. Дегенмен оның тұтас өміріндегі бөліп алып қарайтын бір белес – 1987-2005 жылдар аралығы. Бұл кезеңде кәсіптік-техникалық білім беру оқу орындары директорларының облыстық кеңесінің төрағасы және республикалық директорлар кеңесінің алқа мүшесі, оған қосымша Қазақстан-Германия жобасын жүзеге асыру және білім стандартын дайындау комиссияларының мүшесі болды.
Тәуелсіздіктен кейінгі жылдары қоғам өмірінің барлық саласында өзгерістер кеңінен етек жайды. Бүгін әлем таныған Қазақстанның тәуелсіздік алған алғашқы қиын кездерін еске алудың өзі өте ауыр. Дегенмен, сол аласапыран уақытта ерен еңбек етіп, болашақтың дамуына жол салды. Бір қуаныштың бір өкініші болатыны секілді, тап сол кезеңде ондаған жыл жүйелі түрде жұмыс жасаған жоспарлы экономика құрдымға кетті. Жаңа экономикалық жүйе – нарықтық қатынастар төрімізге озды. Тың жүйенің алғашында түсініксіз тұстары да көп болды. Қиыншылықтарға кезіктік. Міне, осындай сергелдең кезеңде Секең жауапкершілік жүгін өз мойнына ала отырып, жұртын «жұттан» алып қалғандай еді. Сөзіме нақты дәлел келтіре кетейін, 1997-1998 жылдары кәсіптік-техникалық оқу орындарын ықшамдау, оңтайландыру кезеңдерінде директорлар кеңесінің төрағасы есебінде облыс басшыларының алдына бірнеше мәрте кіріп, өңірдегі 17 училищенің 4-і ғана қысқарды. Ал өзге аймақтарда бұл көрсеткіш 50-60 процентті құраса, Қызылордада 23 процентпен шектелді. С.Рахановтың облыстық кәсіптік-техникалық білім басқармасында қызмет істеген кезеңдерде облыстағы училище саны 18-ге, ал онда оқитын оқушылар 12 мыңнан асты. Сонымен бірге 8 жаңа кешенді оқу ғимараты салынып, пайдалануға берілді. Басқарма жанындағы «Еңбек резервтері» спорт қоғамы мен мәдениет жұмыстары республика бойынша жоғары дәрежеге көтерілді.
С.Рахановтың ширек ғасырдағы қызметі облыста білікті мамандар даярлаумен ерекшеленеді. Ағарту саласында 40 жылдан астам басшылықта болған ол 1987-2002 жылдарда №9 кәсіптік лицейде (қазіргі атауы Қызылорда политехникалық колледж), 2002-2005 жылдары №7 кәсіптік лицейде (қазіргі атауы Қызылорда индустриалды техникалық колледж) директорлық қызметтер атқарды. Саланың дамуына үлес қосумен бірге, әр баланың лайықты білім алуына жан-жақты жағдай жасап, өнер мен спортқа баулып, олармен тығыз байланыста болғанын білеміз.
Мен білетін Секең жаңалыққа жаны құмар. Жылт еткен жаңалықты оқу тәжірибесіне енгізетін. Кәсіптік білім саласының қиындықтары мол еді. Арнаулы пәндерден оқулықтар жетіспеген уақыттар болды. Бар болғанның өзінде орысша кітаптар – қазақы балалар үшін түсініксіз дүние. Ел қызыға бермейтін техникалық білімді игеру арқылы еңбек етуді шәкірттеріне ұлағатпен үйретті. Саланың қыр-сырын терең меңгергендігі сонша оқытушыларға қажетті методикалық кітапшалар шығарды. Оның қаламынан туған 50-ден астам оқу-тәрбие жұмыстарын жақсартуға арналған қосымша оқулықтар бар.
Ұлтжанды замандасым рухани баға жетпес мұраларды халқына қалдырудан жалыққан емес. Негізгі мамандығы физика-математика саласы болғанымен, шығармашылыққа бір табан жақын жанның қаламынан туған мақалалар мен туындылар көп. Оның «Әке аманаты», «Маңдайға біткен марқасқа», «Сырдың Смекесі», «Дананың сөзі – ақылдың кені», «Тамыры терең бәйтерек», «Сағындырған сағым жылдар», «Қаратаудан түлеп ұшқан», «Абай туралы айшықтар» атты кітаптары – көзі қарақты оқырманға үлкен олжа. Сол секілді, Алпамыс батыр, 1937-1938 жылдардағы жазықсыз жазаға ұшыраған азаматтар жайлы жазылған мақалалары бар. Осы еңбектердің бір төбесі – «Сырдың Смекесі», «Салмақты ойдың сәруары» кітаптарын айрықша атауға болады. Қызылорда облысында кәсіптік техникалық білім беру саласының негізін салушылардың бірі Смағұл Ысқақов ағаның 100 жылдық мерейтойы қарсаңында оның рухын асқақтатып, келер ұрпақтың зердесіне қалдыру үшін есімін кәсіптік мектепке беру арқылы алғаш бастама көтеріп, құзырлы орындарға ұсынуға ықпал жасап, азаматтық танытқан да Сырдың Сексенәлісі екенімен мақтанамын.
Рухани досымның тағы бір қыры – оның табиғатты ерекше сүйетіндігі. «Атадан мал қалғанша, тал қалсын» дегенді берік ұстанған ұстаз әрбір басқан қадамын жасыл желекке айналдырып, өңірдің гүлденуіне үлес қосты. Үлкен жолдың бойында орналасқан қазіргі Қызылорда политехникалық колледждің ауласындағы қалың ағаш сырттан келген мейманды бірден өзіне қаратып, назар аудартады.
Сырбаз мінез, ширақ қимыл иесі бүгінде зейнетке шыққанына 10 жылдан асса да, өңірде әлі де жасап жатқан еңбегі орасан. Ол зейнет демалысына шыққаннан кейін М.Мәметова атындағы гуманитарлық колледж директорының орынбасары қызметінде көп іс тындырса, «СПФ Монтажспецстрой» ЖШС және «Торғай Петролеум» АҚ оқу орталығының басшысы болған уақыттары өңірдегі мамандарды қайта даярлауға атсалысты.
С.Раханов ешқашан жеке басының қамын күйттеген емес. Атақ, даңқ қумады. Басшылардың есігін тоздырмады. Сондықтан да болар, құрмет оны өзі іздеп тапты. Халқының шынайы ықыласы, оның сүйіспеншілігіне бөленуі небір марапаттардан артық деп ойлаймын. Десе де, үкімет тарапынан мадақтауларға ие болып, кеудесін көптеген медальға толтырды. «ССРО және ҚР кәсіптік-техникалық білім беру саласының үздігі», «ҚР Білім беру саласының Құрметті қызметкері», Қызылорда облысының «Құрметті қайраткері», Бірлік ауылының «Құрметті азаматы» атағы, «Ы.Алтынсарин атындағы медаль», 10-ға жуық мерейтойлық төсбелгі, министрлік пен облыстық партия, атқару комитеттерінің Құрмет грамоталары, қоғам және мемлекет қайраткері С.Қожанов атындағы сыйлықтың иегері Секеңнің еңбегінің бағаланғанын көрсетсе керек.
Ұлттық құндылықтарды кейінгі буынға дәріптеу оның тағы бір қыры десек, қателеспейміз. Себебі мен білетін салиқалы жанның жүрген жерінде қазақылықтың иісі аңқып тұратын. Сонау тоқсаныншы жылдардың басында ұлттық мерекеміздің лайықты түрде тойлануына бір адамдай еңбек еткенін екінің бірі біле бермес. Жай ғана сценарийге құрылған шара емес, ұлттық мерекені шынайы өмірлік оқиғаға ұластырғанын, сол уақытта қызмет жасаған адамдар әлі ұмыта қоймаған болар. Сан ұлтты біріктірген «СПФ Монтажспецстрой» ЖШС-да бұрын соңды аталып өтпеген Наурыз тойының кең көлемде тойлануына, ондағы өзге ұлттарды халқымыздың бай дәстүрімен таныстыруы азаматтың болмысын толықтыра түскендей. Демек, бұдан ұлтының жанашыры, халқын жан жүрегімен құрметтейтін кісілік келбетін көреміз. Жүрегінің тазалығын, адамгершілігін, кең пейілін онымен сырлас, замандас болған адамдар біледі. Бұл – өз алдына бөлек тақырып боларлық дүние. Біз ұлағатты ұстаздың еңбек жолындағы іскерлігі мен ұйымдастырушылық қабілетін сөз еттік. Ал оның адами болмысы, биік тұлғасы – бір төбе.
Жетпіс бестің белесіне көтерілген жаңа жасында мықты денсаулық, отбасына амандық тілеймін. Қалған байлықтың барлығын бір бойына жинаған парасатты жанның жүз жасауын Алла нәсіп еткей.
Қадырбек БӨРІБЕКОВ,
ҚР Білім және ғылым министрлігі жанындағы қоғамдық кеңес мүшесі,
ҚР «Құрметті қызметкері»,
Ы.Алтынсарин медалінің иегері.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
