Жеңіс бес жасынан жаңа туған жас төлдің қаракөл жүніне қарап малдың денсаулық жайын, отардың ішінен ауру-сырқауын айнытпай табатын зеректігімен таңғалдырып жүрді. Ал он жасында келімді-кетімді қонақтарға арнап атасы көрсеткен ұсақ малды өзі жығып, бауыздап, мүше-мүшеге бөліп соятын болды.
Екі жасынан тілі қазақша шыққан бала төрт жасынан қолына домбыра ұстады. Атасының жанында көп жүргендіктен бе, сөзге ділмәр, шешен болып өсті. Ес білгенінен өзі сөзін құрап, ән шығаратын болды. Ауыл-үйдің маңында аты шыға бастаған Жеңісті кейін аудандық сахналық жарыстарға үзбей шақыратын. Ақындар айтысында алдына жан салмай, талай мәрте жүлдегер атанды. Малдай, шапандай алған жүлделері көбейді.
Он алты жасынан асқан шебер қырықтықшылығымен аты шықты. Қырықтықшының жай қайшысымен күніне отыз бас қой қырқып, алдына жан салмады. Кейіннен қырықтық механикаландырыла бастаған кезде күніне жүз елу бастан топырлатып қырқатын болды. Аудан көлемінде Жеңістің алдына түсетін қырықтықшы жоқ-ты.
Жігіттігі толыса бастағанда Жеңіс екі иығы қақпақтай, сымдай тартылған, бұйралау сары шашты жігіт болып шыға келді. Құмды ауылдың аптап желі жігіттің сарғыш өңін қағып, қызыл шырайлы, қоңырқай жігітке ұқсатып жіберді.
Ағайындарының арасынан бөгделеу көрініп тұруды қаламады ма екен, шашын үнемі тақырлатып жүретін болды. Сөйткенде, жып-жылтыр бас құйқасы құмды ауылдың аңызақ желімен жылдам күйіп, әсіресе түлкі тымақты баса кигенде қырдың қара қазағынан аумай қалды.
Қойбағардың малды ауылы үнемі қырдан-қырға көшіп жүрді де, қайдағы оқу болсын, Жеңіс сол күйі мектепке бара алмады. Мектеп көрмеген, орта білім ала алмаған жас жігіт әскерге шақырылмай қалды. Жиырмаға толар шағында көрші ауылдың Ұлболсын деген қызын айттырып, екеуі шаңырақ көтерді. Бүгінде соңдарынан ерген бір ұл, бір қыздары бар.
Үй мен түздің бүкіл шаруасы Жеңіс пен Ұлболсынның мойнында. Қой жаюдың қыр-сырын әбден меңгерді. Қай кезде қандай жайылымды пайдаға жарату, жұт жылғы қыста қай құмның астында қалайша қолмен шапқан шөпті қалтарыста елеусіз қормалдап қою, қойды қолдан ұрықтандырудың қыр-сырын ат жалын тартып мінгеннен зеректікпен меңгерді. Ат үстінен дойыр қамшымен талай рет қасқыр да соғып алды. Қойдың терісін тұздап, кептіріп, кейін кеңшардың қоймасына тапсыру жағын Ұлболсын екеуі шып-шырғасын шығармай атқаратын.
V
Ет жеп, сорпа ішіп болып, құмды ауылдың кешінде самалдап далаға шыққан кезде Алексей жолдас Қуанышпен жеке қалып, манағы әңгіменің әсерінен айыға алмай тұрған бір мезетте оған:
– Кейіннен Жеңістің әке-шешесі туралы ештеңе сұрап біле алмадыңыз ба? – деп сауал тастады.
– Туған баламыздан артық болып кетті ғой. Әйтсе де, бір комсомолдар келіп, әрнені сұрастырып, қағаздарына бірдеңе-бірдеңе түртіп алып кеткен, хабар болса, айтамыз деп. Одан бері де үш жылдай өтіп кетіпті. Ешқандай хабар-ошар жоқ. Қайта баланың иткөйлегі бар еді, соны да алмақшы болды ғой, бермей алып қалғаным мұндай жақсы болар ма?!
– Қандай иткөйлек?
– Варшаваның түбінен алып, вагонға отырғызар кездегі киген көйлегі ше? Кеудесінде біздікінен бөтен бір әріптер тігілген.
– Ол көйлек қайда, алыста ма? Көруге болар ма екен?
– Үйдегі әбдіренің бірінде жатқан болар. Әйелімнен сұрап көрейін.
Бұлар бір айналып үйге кіргенде, қойшының жары әлдебір түйіншекті әкеліп алдарына қойды.
– Мінекиіңіз, – деді Ұлболсын. – Арасында бір кішкентай темірі бар. Онысын бір рет жоғалтып ала жаздап, тауып алдық қой, әйтеуір…
Алексей түйіншекті еппен ғана ашты. Ішінен сәбидің кіп-кішкентай көк түсті иткөйлегі шықты. Алдыңғы оң жақ етегіне таман ашық түсті жібек жіппен айшықтала тігілген латынша V.S деген жазу көрінді.
– Айтпақшы, мына бір затты ұмытып бара жатыр екенмін, – деп әйел бұған тағы бір шап-шағын түйінді ұсынды. Ашып еді, ішінен католиктердің кішкентай күміс крестигі шықты. – Бауы да болған. Керек болып жатса, оны тауып берейін.
Мейман бұл заттарды мұқият қарап шығып, бұйымтайын барынша бипаздап жеткізейін деген басыңқы дауыспен:
– Мына заттарды біраз күнге маған бере тұрыңыздар, – деп қипалақтай сұрады.
Алматыдан келген үлкен ұлықтың сөзін жерге тастай алмаған екеуі бұған келісті. Облыстың басшылары да мұны қолдады.
Ұлықтың көмекшісі заттарды қол сөмкеге ұқыптап салып алды.
Ол жылдары пионерлер мен комсомолдардың із кесуші отрядтары қызу жұмыс істейтін шақ. Соғыста із-түссіз кеткен мыңдаған, он мыңдаған жауынгердің ізіне түсіп, олардың дерегін туған-туыстарына тауып беретін заман еді ғой. Алексей де сондай із кесушілердің көмегіне жүгінуді жөн санады.
Алматыға келген соң, із кесушілердің республикалық штабының командирін өзіне шақырып алды. Қарақұмнан алып қайтқан заттарды оның алдына жайып салды. Екеуі бұл заттарды мұқият тағы бір қарап шықты.
– Крестик бір түрлі бөлектеу екен. Іші қуыс сияқты. Ашып көрейік. Бар құпия осында тығулы жатуы мүмкін.
Расымен де, әлгі қуыстың ішінен бір ұсақ қағаз шықты.
– Мына қағазды біз ашып оқи алмаспыз. Әбден ескіріп, күлге ұқсап кеткен. Шашып алармыз. Криминалистерден сұрамасақ. Ішкі істер министріне телефон шала аласыз ба? – деді штаб бастығы.
Алексей министрмен сөйлесті.
Арада бір апта өтті ме, өтпеді ме, ол Алексейдің қабылдауына қайта сұранды.
Бір жапырақ қағазда поляк тілінде Варшавадағы көшенің аты, үйдің мекен-жайы жазылыпты.
– Не істейміз? Іздеуді одан әрі жалғастырамыз ба? – деп сұрады із кесуші.
– Әрине. Сіздер бұндай шаруаның қыр-сырын әбден меңгергенсіздер ғой. Бір нәтиже шығып қалар.
Қалап алынған дүние Қуанышқа қайтарылды.
Уақыт шіркін зымырап, арада төрт ай өте шықты. Бір күні Алексей жолдасқа штаб командирі телефон соқты.
– Өте қызық жаңалықтар болып жатыр. Сізге қашан кіріп шықсам болар екен?
Кездесу таңертеңге белгіленді.
Жеңістің нағыз әке-шешесі табылыпты. Варшавада тұрып жатыр. Әкесі профессор Сикорский мырза – Польшадағы өте танымал адамдардың бірі. Ал анасы – ұстаз. 45-жылдың мамыр айында «Плоцк» деп аталатын стансаның түбінде жолаушылар пойызына тұтқиылдан шабуыл жасалған кезде кішкентай сәбиінен айырылып қалады. Баланың анасы шабуыл кезінде қатты жарақат алып, есінен танып қалған. Сәбидің есімі Виктор болған.
Осы жайттың барлығын тәптіштеп баяндап шыққан командирдің одан арғы сауалы:
– Әрі қарай не істейміз?- болды.
Алексей Васильевич маңындағы әріптестерімен ақылдасты. Мәскеудегі Қорғаныс министрлігіне хабарласты.
Ақыры ерлі-зайыпты екеуге осы хабарды барынша сақтықпен жеткізу керек деген тоқтам жасалды.
Бұл уақиға Алексей жолдастың жан-дүниесін жаңаша екпінмен қайта жаулады. Мәскеуге кезекті бір сапары кезінде Польшаның Кеңестер Одағындағы елшісімен арнайы кездесті. Әңгіме үстінде болған жайтты бастан-аяқ түгін қалдырмай баяндады. Ендігі мәселе – осы шаруаны қалай да аяғына дейін жеткізу.
Бұл төтенше жайт елшіні ерек ойландырып тастады. Бір кезде ширыққан дауыспен:
– Профессор Сикорский – біздің мемлекетте есімі белгілі, беделді адам, – деді. – Қазір елдегі бас университетте кафедра меңгерушісі. Ғылым саласы бойынша бірнеше мәрте Нобель сыйлығына ұсынылған. Мынадай ақпаратыңыз үшін сізге көптен-көп рахмет. Мен бұл жағдайды өз елімнің басшылығына міндетті түрде мәлімдеймін. Сізді де құлағдар етемін.
Елші естіген жағдаятына әлі де сенер-сенбесін білмегендей, тағы біраз үнсіз қалды.
Профессор да, әйелі Ядвига да орыс тіліне жетік көрінеді. Профессор – басқа да тілдерді жақсы меңгерген. Кембридж, Берлин, Нью-Йорк университеттерінде ағылшын, неміс тілдерінде майын тамызып талай рет лекция оқыған ғұлама адам.
Алексей Мәскеуден орала салысымен кейінгі оқиғалардан Қызылорда облысының басшыларын құлағдар етті. Жеңісті өзінің нағыз әке-шешесімен жолығуға даярлау керек. Поляк болмаса да, орыстың тіліне аздап баулыған жөн.
Арада тағы да біраз ай өтті. Келер жылдың мамыр айында Мәскеуден поляк елшісі телефон шалды.
– Сіздің мәселе бойынша біраз жаңалығым бар. Кездескеніміз дұрыс болар еді. Қарсы болмасаңыз, Алматыға ұшып келуге даярмыз, – деді елші.
Алексей алдағы аптада Мәскеуге бармақшы болатын. Сондықтан Қазақстанның Мәскеудегі өкілдігінде кездеспек болып келісті.
Елші өз еліндегі осы жайттың төңірегінде орын алған соңғы оқиғаларды сабырмен баяндады:
– Варшавадағы дипломаттарымыз профессор Сикорскиймен, ол кісінің зайыбымен бұл тақырыпта абайлап сөйлесіп көрді. Әрине, олар алғашында жас жігіттің өз баласы екендігіне сене қоймады. Дегенмен, толқулары біраз басылған соң, онымен кездесу ұйымдастырсаңыздар деген өтініштерін айтты.
Ядвига ханым: «Оның біздің Франтишек екендігіне күмәнім бар» депті. Вагонда болғандардың біреуі сәбидің кеудесі сөгіліп, қанға бөгіп жатқанын көрген. Фашистер әуеден тұтқиылдан төнгенде анасы сәбиін кеудесіне басып, төменгі текшеде отырған. Жас әйелдің бүкіл денесінде жарақат алмаған жер қалмаған. Сонда құртақандай сәбидің осындай алапатта тірі қалуы мүмкін бе?!
Алматыдағы республика басшылығы өзара ақылдаса келіп, профессор Сикорскийді жұбайымен Қызылордаға шақыруды ұйғарысты. Басқа жұмыс бастан асып жатқанда, осы шаруаға бекер киліктік дегендер болмай қалмады. Ақыры, бұл іспен байланысты барлық шаруа Алексейге жүктелді.
VI
Польшадан келген меймандарды Қызылорданың әуежайында бір топ лауазымды адамдар қарсы алмақ. Мәскеуден ұшып шыққан ұшақ Қызылордаға кешкісін келіп қонды. Орысша еркін сөйлейтін ерлі-зайыптылармен тіл табысу қиынға түспеді. Түнде облыс орталығында демалып, Қызылқұмға тікұшақпен күндіз ұшып шығу ұсынылды.
Меймандар кешкі тамақтың алдында, қас қараймай тұрып, көне қаланың қызықты жерлерін аралады. Ел астанасы Орынбордан Алматыға ауыспас бұрын біраз жылдар Қызылордада тұрғанын біліп таңғалысты. Петербордың, Орталық Ресейдің басқа да қалаларындағыдай үлгіде салынған бұрынғы Үкімет үйін аралап көрді.
Кешкі астың үстінде Алексей орайы келгенде Варшаваның түбіндегі темір жол стансаларының бірінде соғыстан қайтқан совет солдаттары өлімнен құтқарып қалған жас баланың тарихын тағы бір рет абайлай баяндап берді.
– Ол қазір зіңгіттей жігіт. Төрт жасар ұлы, бір жасар қызы бар. Таза қазақ дәстүрімен тәрбиеленген, – деп жорта әңгіме арасы етіп тұжырды.
Облыс басшыларының бірі әскери борышын Польшада өтеген еді. Сол кісі де сөз кезегі келгенде:
– Өзі поляктарға көп ұқсамайды. Неміске көбірек келеді. Өте бір тамаша жігіт. Тек орысша бір ауыз сөз білмейді, қазақша ғана сөйлейді, – деді. Сосын: – Домбырада қалай шебер ойнайды деңіз! – деп қосып қойды.
Меймандар көңіл үшін әңгіме желісіне араласып отырғанымен, құстың сүтінен өзге барлығы бар тоқ дастарханнан жарытып ештеңе алмады. Тек қаймақ қатқан қою шайды құрт жей отырып, бірер қайтара ішкендері болмаса. Көңілдері аса алаң болып отырғаны айдан анық еді.
Бұл екі арада Жеңіске сол бір соғыстың соңғы жылынан бергі бүкіл оқиғаның мән-жайын Қуаныш өзі қысқаша баяндап берген. Шетелден меймандар келе жатыр. Поляк деген ағайын. Жеңістің нағыз ата-анасы солар болып қалуы ықтимал дегенді Қуаныш сыналап жеткізді.
Жеңіс ойда-жоқта, тосыннан топ ете қалған мұндай жаңалықты өте ауыр қабылдады.
– Менің өзімнің туған әке-шешем бар! – деді ол ышқына айғайлап. – Маған өзгенің әке-шешесінің керегі жоқ. Қаласаңдар, өздерің қарсы алыңдар.
Осылай қатты күйінген күйі қолын бір сілтеп, көлдің арғы жағалауына өтіп, құмды жағалауда ұзақ ойланып отырды. Сүтпісірім уақыт өтіп, сабасына түсті-ау деген кезде, әкесі қатты ойға шомған Жеңістің жанына жақындады.
– Келетін қонақтар қазақша біле ме? – деп сұрады ол әкесі жауырын тұсынан тақап келгенде жуасыған үнмен.
– Білмейді, балам.
– Ал сонда мен олармен қалайша сөйлеспекпін?!
Жеңістің мөңкіген мінезі біраз сабасына түсті-ау деген мезетте үлкендер аудармашы деген болатынын, сұраққа қалай жауап беру керектігін, жалпы, шетелден келген азаматтардың алдыңда өзін қалай ұстау қажеттігін айтып, түсіндіріп бақты.
Жеңіс сонда да:
– Олардың маған не керегі бар? Өздерің-ақ сөйлесе бермейсіңдер ме? Бәрін өздерің білесіңдер ғой. Мен қойдың маңында болайын,-деп қырсықты.
– Олай жараспайды, ұлым. Келе жатқан адамдар – біздің ғана қонағымыз емес, бүкіл облыстың, бүкіл қазақ елінің мейманы. Қазақтың қонақжай халық екенін білесің, дұрыс қарсы алып, дұрыс шығарып салуымыз керек, – деді әкесі. Сосын: – Ал сен Роза екеуіміздің ұлымыз болып қаласың. Сені ешкімге бермейміз. Біз қартайған кезде, сен де бізді жалғыз қалдырмассың деп сенемін, – деді үніне біртүрлі діріл қосылып.
Меймандар келер кезде біздің жақ Жеңісті келістіріп тұрып даярлады. Қаладан арнайы алдырылған шаштараз сол жылдары «полька» деп аталатын модалы шаш қойыс бар еді, соның үлгісімен Жеңістің шашын әдеміліп бастырды. Өсіп кеткен сақалын алғызды. Ақ көйлек, ақшыл түсті кәстөм бойшаң, келісті жігіттің иығына қона кетті. Аяғына таза былғарыдан тігілген туфли кигізді. Жеңіс тек галстук тағудан мүлдем бас тартты.
Жаңа киімге бастыққанша бір жұма өте шықты.
VII
Меймандар мен олардың басы-қасында жүрген жергілікті басшылардың бір тобы облыс орталығынан тікұшақпен таңертең ертемен ұшып шықты. Көңілдері алабұртқан меймандардың ертеңгі асқа зауықтары соқпады. Таңғы шайды қойлы ауылдан бір-ақ ішерміз десті.
Әуежайға барар жолда Ядвига ханым сыр бермеді. Меймандар мінген көліктің алдын кесе-көлденең қиып өтіп бара жатқан, белін қайқайтып қарағаш артылған бақырауық есек мінген қарадомалақ балаға қарап бір-екі сөз қалжың айтты. Бірақ әуеге көтерілісімен әйелдің екі иығы селкілдеп, теріс қарап біразға дейін күйзеле жылап отырды. Күйеуінің иығына басын салып:
– Мүмкін, расымен де біздің баламыз шығар… – деп кемсеңдеді.
Профессор жұбайын иығынан құшақтап, өзіне тартып, бірнәрсе деп күбірлеп, сабырға шақырды.
– Бәлкім, тыныштандыратын дәрі керек болар? – деп сұрады ханымның жай-күйін байқап қалған екінші ұшқыш.
– Жоқ, керегі жоқ, бізде бәрі бар, – деді профессор.
Арада бір сағаттай уақыт өткенде, тікұшақ кішкентай көлшіктің жағалауындағы қойлы ауылдың іргесіне келіп қонды. Ақшаңқандай төрт киіз үй тігіліпті. Тіпті, жалт-жұлт етіп көздің жауын алады. Алексей таза ақ жүнді киізден құрылған шеткісін он екі қанатты ма деп қалды. Соңғы келгенде мұнда жетімсіреп екі-ақ киіз үй тұрған-ды. «Жарайсыңдар, жақсы даярланыпсыңдар!», – деп ішінен қатты разы болды.
Көлдің маңында ойнақтап жүгіріп жүрген бір топ бала тікұшақты көре салысымен киіз үйдің ішіне кіріп жоқ болып кетті.
Меймандарды Қуаныш Қойбағаровтың өзі қарсы алуға шықты.
– Орысша білесіз бе? – деп сұрады одан профессор Сикорский.
«Соғыс кезінде аздап сөйлеуші едім. Қазір сол аз-маз сөзімнен айырылып қалдым», – дегенді Қуаныш тілі жеткенше жеткізгендей болды.
Әрі қарай өзінің жалпақ қазақшасына көшті. Қызылқұмға алғаш аяқ басқан қонақтарды ең үлкен киіз үйге бастады.
Меймандар кіреберіске аяқ киімдерін шешіп, аппақ шаңқандай ақбоз үйдің төріне озды. Қабырғаны жағалай бұхар кілемі ілініп тасталған. Оның үстіне қасқыр мен түлкінің әбден иіне келтіріп өңделген терісін, тобылғы сапты төрт өрім қамшы, аңшы мылтығын іліп қойыпты.
Еденге бірнеше қабат ақ киіз төселген, оның үстіндегі нақышты кілемдер көздің жауын алып жайнап жатыр. Киіз үйдің ішін айнала төселген кілем үстіне түйе жүні салынып тігілген жеңіл көрпешелер жайылып, үстіне аппақ ақзу матамен қапталған көп жастық тасталыныпты. Кіреберіс оң жаққа ақшыл сары түсті былғарымен қапталған нағыз еуропалық диван қойылыпты. Алыстан келген меймандарға арналғаны анық. Олар тізе бүгіп отыра алмайды ғой.
Қойбағар әулетінің жер түбінен келген қонақтарын қарсы алуға өте жақсы әзірлік жасалғаны байқалып-ақ тұр. Үй иесі ішке кіргендерге еркін жайғасып отырыңыздар дегенді ыммен көрсетті. Алматы мен облыс-ауданнан келген үлкендердің барлығы оп-оңай малдас құрып, жайғаса отыра-отыра кетісті. Тек поляк меймандар ғана дәл осылай жасағысы келсе де, өйтіп отыра алмай, ә дегеннен мазасы қашты.
– Диванға тізе бүксек қайтеді?- деді Ядвига ханым ыңғайсыздана қызарақтай. – Аяғым икемге келер емес.
– Неге болмасын! – деп үй иесі ұшып түрегелді.
Ерлі-зайыпты екеуі диванға жайғасты.
Жергілікті адамдардың бірі:
– Біз еденге отырып дағдыланғанбыз. Диванға отырсақ, арқамыз ауырып, мазамыз кетеді, – деп қойды.
Бірер мезет әңгіме ауаны Қызылқұмның жағдайына, мына іргедегі ғажап көл жайына ауысты. Бәрі де жақсы-ақ шіркін, бірақ-тағы кейде шыбын-шіркейдің мазаны кетіріп жіберетіні бар.
Бір кезде киіз үйдің есігі шалқалай ашылып, ішке ұзын бойлы, келісті жігіт кірді.
– Міне, біздің ұлымыз осы,-деді Қуаныш. – Балам, мына алыстан келген меймандармен амандас.
Жеңістің жаңаша бейнесін көргенде Алексейдің таңырқағаннан аузы ашылып қалды. Бұл баяғыдағы еріні кезеріп, күнге қақталып жүрген Жеңіс емес-ті. Кіреберісте еуропалық үлгіде ақ көйлек, ашаң костюм киген, жіптіктей бойшаң, шашын әдемілеп бастырған, тіпті киноға жетектеп әкеліп түсірсе, соған лайық әдемі, келбеті келісті жігіт тұр еді.
– Ассалаумағалейкүм! – деп жігіт іштегі меймандармен жағалай қол берісе амандаса бастады.
Ядвига ханым жас жігіттен көзін айырып ала алмай, қаққан қазықтай қалшиып қатты да қалды. Жеңіс ол кісіге таяп келіп қолын ұсынған кезде, әйел орнынан тұра бере, дірілдеген аяғын нық баса алмай, бір жағына қарай құлай берді. Жанында тұрған ер-азаматтың біреуі қолынан ұстап үлгерді.
– Жүрекке ішетін дәрі кімде бар? Тезірек! – деді әлдекім асып-сасып.
Профессор портфелінен әлденедей кішкентай құты алып шығып, аузын ашты да, жұбайының мұрнына жақындатып, иіскете қойды. Ядвига ханым заматында есін жиды.
– Соның дәл өзі! – деді әйел шала-жансар ес-түссіз күйде, тұрғандарға жағалай жалынышты күйде жалтақтай қарай беріп. Сосын көз жанарын еріне тоқтатып:
– Отыз жасыңда сен де дәл осындай едің. Тұп-тура сенің көшірмең. Айнымаған сенің көзқарасың. Сол жақ құлағының тұсындағы меңі де айнымайды. Құдайым-ай!
Іштегілер иба сақтап, сыпайы қалыпта сыртқа шыға бастады. Профессор Алексей мен үй иесіне қала тұрыңыздар деген белгі берді. Үшеулеп Ядвига ханымның ес жиюына жәрдемдесті. Әйел диванда отырып, ес шақырып, шашын жинастырып, қалыпқа келе:
– Бұл біздің Франтишек. Мен оны бірден таныдым. Отыздағы айнымаған әкесі. Құдайым-ай, енді не істедім?! Барлығына мен кінәлімін! Қолдағы баладан айырылып қалған өзім кінәлімін! Мұнан өлгенім жақсы еді ғой!
Іштегі қалғандар Ядвиганы тілдің мәйегі жеткенше жұбатып бақты. Әйел сабасына түсті-ау дегенде ерінің жүрегі қысты. Өстіп әуреленіп жүргенде сүтпісірім уақыт өтті. Барлығы бір қалыпқа келді-ау деген мезетте Қуаныш сөз алды:
– Бәрі де тағдырдың жазуы. Баланы аман алып қалғанымыздың өзі бір олжа емес пе?! Есесіне екі әке, екі шешесі бар Жеңісжанның!
Қуаныш жұбату сөзін аяқтай бергенде ішке әйелі Роза енді. Ол жанары жасқа толып, келе Ядвиганы құшақтап, кеудесіне қысты. Осылай жұптаса құшақтасқан қалыптары қос ана біраз тұрып қалды. Екеуінің де беттерінен сорғалаған ыстық жас домалана кілем үстіне тамшылады. Екі ананың құшақтары ажыраған бір сәтте Роза:
– Осы баланы Қуаныш ауылға әкелгенде мына бір зат өзімен ілесе келіп еді, – деді де, бір түйіншекті алып шықты. Түйіншектің ішінен кішкентай нәрестенің көгілдір көйлегі мен бауы бар біп-биттей крестик шықты. Бұл заттар Ядвига ханымның көздеріне оттай басылды.
– Мынау ұлыма өз қолыммен тіккен көйлек. V.S. деген жазу Виктор Сикорский дегенді білдіреді, – деді көйлекті бетіне басып еңіреп жылап жіберген ол.
Араға біраз уақыт салып барып ерлі-зайыпты екі мейман, Қуаныш пен аудармашы қыз төртеуі көл жағасына қарай кетті.
VIII
Бүгінгі күн тым ауыр тиді. Үй иесі қонақтарды ішке кіріп, шай ішіп, ауқаттанып алуға шақырғанымен, ешкімнің тамақ ішуге зауқы соға қоймады.
Ымырт түсе ұшқыш жігіт енді кешеуілдеуге болмайды деп асықтыра бастады:
– Түнге қалсақ, көтеріле алмаймыз. Сондықтан шираңыздар.
Бұл уәжге тоқтасқан меймандар жинала бастады. Киіз үйден ең соңынан Қуаныш пен Жеңіс шықты. Қолдарында аппақ матаға орап алған қомақты бір нәрсе бар.
– Мынаны сіздерге біздің отбасымыздың атынан жасалған қошемет-сыйымыз деп қабылдаңыздар, – деді Қуаныш бір түйіншекті аша бере.
Ішінен күмістей жалт-жұлт еткен аса бағалы қаракөл мантонын жарқырата алып шықты. Бұндай қымбат зат Алматының өзінде де саудаға түсе бермеуші еді. Талай елге табаны тиген Алексей жолдас халықаралық аукциондарда оның «таңдаулы күміс түстес сұр» деген атаумен саудаға шығарылып, бұлғын терісінен де басым бағаланатынын бір кісідей білетін.
– Міне, мұндай қаракөлді екі үйдің ортақ баласы – мына Жеңіс өсіріп отыр, – деді Қуаныш сыйлықты пани Сикорскаяның қолына ұстатып.
Енді кәде тарту кезегі Жеңіске келді.
– Мынау сізге, – деді ол өз қолындағы түйіншекті профессорға ұсына беріп. Оның ішінен жағасы сұр қаракөлден салынған, қасқыр терісінен тігілген, сол жылдары аса сәнді санала-тұғын тон шықты.
– Қасқырды да ұлымыздың өзі соқты, – деп сөз қыстырды Қуаныш. – Бізде мына құм арасында жортып жүрген бөрі көп.
Қос сыйлы тон да өз иелеріне құйып қойғандай екен, әбден жараса кетті.
Ерлі-зайыпты Сикорскийлер шын жүректен тартылған кәделі сыйға разы болып, Қуанышты да, өз ұлдарын да құшақтарына алып, қатты-қатты қысып сүйе берді.
Профессор жұбайына бір көз салып өтіп, үй иелеріне қарай бұрылып:
– Осыншама жылы қабылдап, құшақ жая қарсы алған жақсылықтарыңызға үлкен рахмет! Ұлым, саған да, Қуаныш туысым, саған да! Баламыздың жақсы отбасына тап болғанына разы болып аттанып барамыз. Жеңіс тіл де үйренер, білім де алар. Бұл – жүре-келе түзелетін нәрсе. Осы бағытта жұмыс істейтін боламыз,– деді.
Біраз үнсіз қалды да, толғанысын басып барып, сөзін жалғады:
– Біз де сый-сияпаттың қарымтасын қайтарғымыз келеді. Сіздерге «Волга» автокөлігін сыйға тартамыз. «Внешпосылторг» деген ұйым бар. Сол арқылы ақысы төленген. Чегі мына кісінің қолында. Кәне, Ядвига?
Профессордың жұбайы қол сөмкесін ашып, күйеуіне бір бума қағаз ұсынды.
– Мұнда «Волганың» құнынан асатын ақша бар. Тіпті «Мерседес» сатып алуларыңызға болады. Бірақ сіздердің жерлеріңізге «Уазик» дейтін орыс көлігі ыңғайлы деседі. Мұны қабырғаларыңызбен кеңесе шешерсіздер. Біздің елшілікпен барлық шаруа келісіліп қойған. Бұдан былай үнемі байланыста боламыз. Таяу арада барлықтарыңызды немерелерімізбен бірге Варшавада күтеміз. Шақыру қағазы, барып-қайтатын билеттеріңіз – бізден. Барлығын өзіміздің елшілік арқылы аласыздар.
Меймандар Қызылқұммен, Баршакөлмен, жаңа табысқан қазақ туыстармен қимай-қимай, қинала қоштасып, аттанысты.
Ядвига-ананың ботакөз жанарынан жиырма жеті жыл бойы бүткіл сана-сезімін сарғайтып-сансыратып келген сағым-сағыныштың аққудың көз жасындай мөлтілдеген сарытап моншақ жасы сырғанап түсті. Бұл – сөзбен жеткізіп айтқысыз, жүректі тербеп-тебіренткен қуаныштың көз жасы еді…
Өмірзақ Сұлтанов,
ғалым, экономика ғылымдарының кандидаты,
Сайлау Төлеуов,
журналист.
Семей-Астана.
(Соңы. Басы өткен сандарда)
Бұл деректі баянның негізіне 1972-1975 жылдары Қазақ ССР Министрлер Советі Төрағасының орынбасары болған, Социалистік Еңбек Ері, академик А.В.Черекаевтың естелігі алынды.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
