Сырдың киелі топырағы өнер мен мәдениет, білім мен ғылым саласындағы талай қабырғалы қайраткерлерді түлетті. Бір қуанарлығы, осы перзенттердің барлығы елге адал қызмет етудің үлгісін көрсетіп, сан салада көш бастап келеді. Солардың бірі ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА академигі Сейфулла Әбдірайымов бүгінде 80 жасқа толып отыр.
Қаратау қойнауында туған ұлдың өмір жолы ғылыммен тығыз байланысты болды. Өткен ғасырдың алпысыншы жылдары Қазақ ауылшаруашылық институтын бітірген ол қазіргі Түркістан облысы Созақ ауданындағы «Энгельс» кеңшарының бас агрономы қызметіне кірісті. Шаруашылықта жұмыс істеу тәжірибе жинақтаудың көзі болғанмен, жас жігіттің арманы ғылымның жолы болды. Осы мақсатпен көп ұзамай Одесса ауылшаруашылық институтының аспирантурасына түседі. Тынымсыз ізденіс пен таудай талаптың арқасында 1964 жылы «Одесса облысының қой совхоздарында табиғи жайылымдарды пайдалану» тақырыбында кандидаттық диссертациясын сәтті қорғаған жас ғалым алдынан үлкен бір жолдың ашылғанын сезгендей еді. Жас маманның еңбек жолы мұнан әрі Қазақ ССР Ауыл шаруашылығы министрлігі ғылым басқармасы бастығының орынбасары ретінде жалғасты. Бұл Қазақстанда қаракөл шаруашылығының қарқынды дамып келе жатқан кезең еді. Терісі бағалы түліктен ойдағыдай өнім алу үшін ең алдымен жемшөп базасын шешу өзекті мәселенің бірі болатын. Осы мәселені талқыға салғанда таңдау бірден Сейфулла Әбдірайымовке түсті. Осылайша жас маман Шымкент қаласындағы Қазақ қаракөл шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының жайылым және жемшөп бөлімінің меңгерушісі қызметіне шақырту алады. Мансапты емес ғылымды дамытуды мақсат еткен ол осы институтта табан аудармай ұзақ жыл қызмет ете жүріп ғылым жолындағы ізденісін бір сәтке тоқтатпады. Ең бастысы, инемен құдық қазғандай ізденіс жолы ізсіз кеткен жоқ.
Ұзақ жыл бойы шөлтану саласындағы еңбектерімен танылып, жетекші ғалымның біріне айналған жерлесіміздің Оңтүстік-Батыс құрғақ аймақтарындағы өсімдіктердің биологиялық, фитомелиорациялық қасиеттерін, экологиялық-геоботаникалық кешенді зерттеу мен жайылымдарды түбегейлі жақсарту, қуаңшылық жерде өсімдіктердің тұқым шаруашылығын өркендетудің теориялық және қолданбалы негіздерін практикалық іске асырудағы еңбегі орасан зор.
Оның тікелей басшылығымен «Задарья» асылтұқымды қаракөл зауыты, «Бостандық», «Қожатоғай», «Бірлік», «Правда», «Амангелді», «Ақшүкір», т.б шаруашылықтардың жайылымдарын түбегейлі жақсарту бастамасы қолға алынып, біртекті және аралас екпе жайылымдар, қара сексеуіл егу арқылы жайылымды қорғау алқаптарын жасау әдістемелері іс жүзінде енгізілді.
Ғалымның бөле-жара айта кетер тағы бір еңбегі – ғылыми-станционарды тиімді таңдауы. Ол 1965 жылы Қазақстанда бірінші рет қуаң өңірде «Бақтыөлең» стационарын құрып, мал азықтық өсімдіктерді зерттеу нәтижелерінің озық жетістіктерін іс жүзінде дәлелдеді. Осы станционарда 1979-1992 жылдар аралығында БҰҰ шеңберінде халықаралық курстар өтіп, Азияның 40 мемлекетінен жүзден астам шөлтану мамандары даярланды. Осы жерде дүниежүзінің көптеген ғалымдары өз тәжірибелерін таратты. Кейін осындай стационарлар Қызылқұм, Мойынқұм мен Мырзашөлде құрылды.
Сондай-ақ алғаш рет Қазақстанның оңтүстігі мен оңтүстік-батыс өңірінің шөл және шөлейтті аймағының жайылым өсімдіктерінің тұқымдарын өндіру жылына 500 тоннаға дейін жетіп, екпе жайылымның өндірістік айналым аумағы 250 мың гектарға дейін өсті. Нәтижесінде алғаш рет изен, теріскен, шоған, сексеуіл тұқым шаруашылығының ғылыми негізі қаланды. Ғалымның сұрыптау әдісі арқылы изеннің «Задариялық» және «Бақтыөлең», «Нұр», теріскеннің «Арыс», «Қызылқұм», күйреуіктің «Сән» және сексеуілдің «Жансая» сорттары шығарылып, аудандастырылды. Ізденімпаз ғалым ұзақ жылғы зерттеулерінің нәтижесінде 1989 жылы «Қазақстанда жайылымды тиімді пайдаланудың және жақсартудың теориялық және практикалық негіздері» тақырыбында докторлық диссертациясын қорғады.
Өз саласы бойынша өзге елдерге де танымал ғалым 1995 жылы Ташкентте өткен Орталық және Батыс Азия мемлекеттерінің халықаралық семинарында өзекті тақырыптар бойынша баяндама жасады. Осы кезеңде Алматы, Шымкент, Ашхабад, Ташкент қалаларында өткен халықаралық конференциялар мен симпозиумдарда шөлді аймақтарда фермерлік шаруашылықтар құру, ондағы мал азықтық өсімдіктер, тозған жайылымдық жерлерді қалпына келтіру мәселелері бойынша келелі пікір айтты.
2008 жылы Қазақстанда алғаш рет ОБСЕ тапсырысы бойынша Азия Даму Банкінің қолдауымен Мотт Мак Дональд компаниясымен бірлесіп, «Полет-2М» бағдарламасы ғылыми материалдарды космостық зерттеу нәтижесінде «Табиғи жайылымдардың мониторингі туралы» ұсыныстар Еуроодақ стандартқа енгізіліп, қазіргі кезде аталған құжаттың Орталық Азияның жер ресурстарының басқару шеңберінде әдістемелік көрсеткіш ретінде пайдаланылуы ғалым еңбегінің жемісі екені даусыз.
Еліміздің аграрлық ғылымын халықаралық дәрежеге жеткізуге өз үлесін қосқан ғалымның 300-ден аса ғылыми еңбегі бар. Бұл еңбек ел жайылымын түгелдей жақсартуға теориялық және тәжірибе жүзінде де пайдасын тигізді.
2003 жылы Қазақстан Республикасы Ұлттық Ғылым Академиясының академигі болып сайланды. Ғылымдағы озық жетістіктерді өндіріске енгізгені үшін «Құрмет» белгісімен, «Ерен еңбегі үшін» медалімен, ауыл шаруашылығы ғылымына сіңірген еңбегі үшін Елбасының алғыс хатымен марапатталды. Тізбектей берсек, ғалымға берілген марапат таусылар емес. Бұл – оның ғылым жолындағы еңбегінің бағасы. Ал ғылым нәтижесін өндірісте пайдалану, ел игілігіне жұмсау еңбектің қайтқаны дер едік. Оның ғылым жолындағы бейнетті еңбегі ақталды деп айта аламыз. Себебі ғалым ізденісінің нәтижесі мен тәжірибесі агросаладағы үлкен мектепке айналды.
Г. МАҒЛҰМҚЫЗЫ.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
