Бекен Мұсаұлы – Қаракерей Қабанбай батырдың сенімді серігі, көзі тірісінде өз руының ұранына айналған жаужүрек батыр Боранбай би Қалқаманұлының тікелей ұрпақтарының бірі. Қоғам және мемлекет қайраткері. «Түсі келгеннен түңілме» деген. Ұзын бойлы, жан жылылығын сездіріп тұратын ағаны алғаш көргенде риза болдым. Қолына ұстаған ақ таяғы болмаса, сексенді алқымдаған деп ойламайсың анық. Өте тартымды, бітімі келіскен кісі екен.
«Ат кісінескенше, адам түсініскенше» демекші, осы кездесуде алған әсерімнен болар, ол кісімен өмір бойы бірге жүргендей сезімде болдым. Амал қанша, тағдыр бізге төрт жарым жыл ғана араласуды жазыпты. Екі жақтың отбасында дастархандас болып, ағайын-бауырдай, сырлас достар сияқты шүйіркелесіп, мәз-мәйрам болушы едік. Мен келмей ол кісі дастархан басына отырмаушы да еді.
Өткен ғасырдың отызыншы жылдары дүниеге келген Бекен аға өзінің «Парыз бен қарыз» және «Бейнет пен зейнет» атты ғұмырнамалық кітаптарында кеңестік заманда ел басына түскен ауыртпашылықтармен, қайғы-қасіреттермен сабақтастыра отырып, бүкіл өмірін шындықпен ашық баяндайды. Сол ашаршылық, жоқшылық жылдардағы еңбекші қазақ халқының ауыр тұрмысын, әрбір отбасының, жеке адамның басындағы жан төзгісіз ауыртпалықтарды анық көрсетеді.
Бекен аға жеті жасында әкеден айырылып, сәби күнінен бастап отбасының үлкені ретінде анасы Бибайшаға қолғанат, артынан ерген Тұрсынай қарындасы мен інісі Шахмарданға (Шәменге) қамқор болады. Отбасының күнделікті тірлігінен басқа анасымен бірге күнкөріс мақсатында ауыл артелінің, кейінірек колхоздың қара жұмысына араласады. Осындай тауқыметпен жүрсе де өз қатарынан қалмай сегіз жасында мектеп табалдырығын аттайды. Мектептен қолы бос кезінде де әдет бойынша колхоз жұмысын істейді. Өзінің бойына біткен табандылық пен өжеттілік, намысшылдығы арқасында мектепте озаттар қатарында болады. Он үш жасар еңбекшіл, қайсар, балғын баланың осындай еңбектері жоғары бағаланып, 1946 жылы маусым айында КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының Жарлығымен Ұлы Отан соғысы жылдарында көрсеткен Ерен Еңбегі үшін» медалімен марапатталады! Үлкен құрмет емес пе?! Бұл Бекен ағаның ұзақ, баянды өмір жолындағы көп марапаттарының алғашқысы еді.
Оның басына түскен ауыртпалық жоғарыда айтылған қиындықтармен аяқталмайды. 1940 жылы әкесі Байқозыұлы Мұса дүниеден өткесін жеті, төрт, екі жасар үш баламен отыз төрт жасында жесір қалған анасы Бибайша балалары үшін отқа да, суға да түседі. Бүкіл ел қиналған сол ауыр тұста «әкесі жоқ, жетім» атандырмаймын деп балалары үшін жанын аямай тірлік жасайды. Таң атқаннан қас қарайғанша үлкен баласы Бекенмен ауыл артелінің, кейін колхоздың ауыр жұмыстарына араласып, күнкөріс үшін аянбай тер төгеді. Жас балаларының келешегін уайымдап, анасы Бибайша созылмалы жүрек ауруына шалдығады. Бұл сұрапыл соғыс жылдары еді. Тарығып, қиналып отырған отбасына көмек береді дейтін ағайынның көрген күндері де осындай. Бүкіл халықтың басына түскен қасіреті мол заманда еңбекақыға пұл (ақша) емес, колхоз басшылары мүмкіндік болса ғана әр отбасына шамалап ағарған, азын-аулақ жүгері, сұлы, арпа-бидай беретін. Үкіметтің бұл көмегі талғажау етуге де жетпейтіндіктен, жұрт есік алдына көкөніс егіп күн көретін. Саз балшықтан өздері тұрғызған, кішкене дәлізі бар бір бөлмелі үйдің алдындағы алақандай жерді аударып, суарып, отап баптау да үйдің үлкені – Бекеннің міндеті еді.
Ол сәби кезінде талма, сүзек, сары ауруға шалдығып, бірнеше рет өлім аузынан қалады. Сегіз жасында мектеп табалдырығын аттап, озат оқушылар қатарында орта мектепті де, жоғары оқу орнын да үздік бітіреді. Ұстаздық мамандық алып, еңбек жолын жолдама бойынша Өзбекстанның Орта Шыршық ауданында өзбек-қазақ мектебінде оқытушы болып бастайды. Бір жылдан соң ауылдағы анасының науқастығына байланысты арнайы рұқсатпен өзінің туған жері – Шиелі ауданына оралып, 1953-1960 жылдар аралығында ұстаздық қызметін үлкен абыроймен атқарады.
Науқасы асқынып, төсек тартып қалған анасының: «Бекенжан, інің мен қарындасыңа әке орнына «әке», ана орнына «ана» болатыныңа сенімім мол. Оларды бірінші Құдайға, екінші өзіңе тапсырдым, саған ризамын. Адамда арман таусылған ба, осындай халде жатсам да менің бір арманым бар, күнім! Қанша уақытым қалды дейсің, көзімнің тірісінде келін түсіріп, сенің шаңырақ көтергеніңді көрсем деп армандаймын. Осы арманым орындалса, маған мұнан асқан бақыт болмас еді! Тағдырдың басқа салған барлық тауқыметін ұмытып, мәңгілік мекеніме ризашылықпен кетер едім…» деген өтінішін орындап, 1955 жылы жиырма екі жасында Қалдыгүл есімді, көркіне ақылы сай, биязы мінезді, адал, қарапайым да ақжарқын, еңбекқор қызға үйленеді. Баласының отау тігіп, шаңырақ көтергенін өз көзімен көріп, арманының орындалғанына «шүкіршілік» ете ақ батасын берген анасы Бибайша екі айдан соң қырық тоғыз жасында соңғы сапарға аттанады.
Өз ісіне үлкен жауапкершілікпен қарайтын, білімді жас маманға үлкен сенім білдіріп, аудан басшылары Шиелі аудандық оқу бөлімінің әдістемелік бөлімі басшылығына ұсынады. Бір жылдан соң коммунист Бекен Мұсаев Шиелі аудандық партия комитетінің нұсқаушысы қызметіне тағайындалады. 1963 жылы қызметінде табысты нәтижелер көрсеткен, жан-жақты білімді, заман талаптарына сай партия және мемлекет саясатын жетік меңгерген жас коммунист Қызылорда облыстық партия комитетінің нұсқаушысы ретінде жаңа қызметке орналасады. Облыс орталығынан бөлінген екі бөлмелі үйге көшіп, қала, облыс аудандарының партиялық іс-шараларын атқарады. Бұл кезде ағаның отбасында жеті адам болатын. Бір адамның айлық табысы жетпеген соң, Бекен аға сол кездегі республикалық, облыстық, аудандық бұқаралық ақпарат құралдарына жиі мақалалар жазып, онан түскен қаламақыны отбасы қажетіне жарататын.
Анасынан айырылуы Бекен ағаның өмір жолындағы көрген соңғы ауыртпалығы емес еді. Сүйіп қосылған жары Қалдыгүл, дүниеге бес бала келген соң созылмалы жүрек ауруына шалдығады. Өзі қамқор болып аялап өсірген Тұрсынай қарындасы мен Шахмардан інісін үлкен өмір жолына салып, енді бой жаза бастағанда, оған қызмет арасында науқас жолдасын күнделікті емдету-күту, балаларының қамын жасау – барлық отбасы тірліктерін аса шыдамдылықпен, өз күшіне ғана сеніп атқаруға тура келді. Балабақшадан алып келе жатқан жолда, екі баланың бірі – үш жасар кенжетайы Марат әке қолынан суырылып шығып, көшедегі жүк машинасының астына түсіп, мерт болады. «Баламды өз қолыммен өлтірдім» деген уайым-қайғы Бекен ағаның жас кезіндегі сырқаттарын қозғап бірінші рет инфаркт алады. Денсаулығы сыр бере бастаған әйелі кенжетайынан айырылған соң, ауыр қайғы салдарынан алаңсыз төсек тартып, мүгедектік халге жетеді. Жұбайының ыстық ықыласы, аса құрметі мен төзімділігі арқасында төрт баланың ер жетіп, білім алып, жеке шаңырақ көтергендеріне куә болып, бес-алты немересін көріп, Бекен ағаның сүйікті жары, балалардың мейірімді анасы – Қалдыгүл 1995 жылы 59 жасында ұзаққа созылған науқастан дүние салады.
Осындай жағдайда жүрсе де Н.Гоголь атындағы Қызылорда пединститутының «табиғаттану» факультетін үздік бітірген Бекен аға өз білімін одан әрі жетілдіру мақсатын алға қояды. 1969 жылы Қазақ ССР Ғылым академиясында «Қазақстанның оңтүстік партия ұйымдарының механизатор кадрларын даярлау жұмыстары жайлы» зерттеу тақырыбын бекітіп, кандидаттық диссертация жаза бастайды. Диссертацияны қорғау алдында ұзақ мерзім емделу қажеттілігіне байланысты оның бұл мақсаты орындалмай қалады. Осындай сәтсіздіктерге мойымай, Бекен аға 1974 жылы КПСС Орталық Комитетінің Жоғарғы партия мектебін бітіреді. Денсаулық жайын сылтау етпей, отбасы қиыншылығына мойымай көп нәтижелерге жетеді. 1963-1980 жылдары облыстық партия комитетінде түрлі жауапты қызметтер атқарады, бұл салада мол тәжірибе жинайды. Бұдан соң ол облыстық партия комитетінің ұсынысымен Қызылорда облыстық Кеңесі атқару комитетінің жауапты хатшысы қызметіне тағайындалады.
Бекен аға: «Менің бар байлығым – балаларым және Отаныма, халқыма жасаған адал қызметім!» деп, ерекше және орынды мақтанатын. Осы қызметтерде жүріп, бірнеше рет облыстық кеңестің депутаты міндеттерін де ел алдында үлкен абыроймен атқарды. Қоғамға сіңірген адал еңбегі жоғары бағаланып, облыстық атқару комитеті мен облыстық партия комитеті тарапынан бірнеше мақтау грамоталарымен, республика Жоғарғы Кеңесі Президиумының Құрмет грамотасымен, бірнеше медальмен марапатталады. 1994 жылы республикалық дәрежедегі құрметті зейнеткер болды.
Саналы өмірін халық арасында өткізген Бекен аға алдағы өмірінде де халықпен бірге болуын мақсат тұтып, түрлі әлеуметтік-тұрмыстық және қоғамдық ұйымдардың мүшесі ретінде қала зейнеткерлері ұйымының көптеген жұмыстарын үлкен абыроймен атқарады. Негізгі мамандығы география пәнінің оқытушысы болғандықтан, және халыққа белгілі қоғам және мемлекет қайраткері ретінде студент-жастарға дәріс, тәлім-тәрбие беруін өтінген «Сейхун», «Қазақ-Қытай университеті» басшыларының шақыруын қабыл алып, аталған оқу орындарында ұстаздық қызмет жасайды.
Өмір – өзен. Өзеннің келеңсіз бұрылыстары, кедергілері, адыр-бұдырлары болатыны белгілі. Осы кедергілерден еңбексүйгіштігімен, адалдығымен, сүрінбей өте білген адамгершілігі мол, ой-парасаттылығы терең азаматтың бүкіл өмірі қиыншылықпен өткенін білетін ағайын, құрбы-құрдастары мен балалары әкелерінің қасында өмір серігі болғандығын қалайды. Осылайша 1998 жылы Бекен аға Аида Көмекбайқызы Қаракөзовамен отбасын құрады. Бекеңнің «Менің өмірімнің ең бақытты кезеңі – Айекеңмен тұрған он жеті жылдық ғұмырым» деген ыстық лебізі, жүрекжарды сөзі – сол кезеңнің сипаты сынды.
Бүгінгі күні оның ұрпақтары елге танымал, қадірлі азаматтар. Барлығы жоғары білімді, кәсіби мамандар.Үлкені Нұрлан – мектеп мұғалімі, «Қазақстан білім беру ісінің үздігі», Қызылорда қалалық мәслихат депутаты, қызы Сәуле ұстаз, зейнеткер, ортаншы ұлы Бақытжан да, кенже ұлы Болат та – келін түсіріп, ата атанып отырған бақытты шаңырақ иелері.
Кейінгі буынға Бекеңнің ғибратты ғұмыры тәлім болса деген оймен қолға қалам алдым. Сыр өңірінде оның есімі ұмытылмақ емес, Қызылорда қаласынан не Шиеліден бір көшеге Бекен Мұсаевтың есімі берілсе деген ойымды да жеткізгім келеді.
Раушанбек САЛМАНОВ.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
