1943 жылдың шілде-тамыз айларында Курск доғасында өткен сұмдық соғысты кәрі тарих ешқашан жадынан шығара алмас. Неміс фашистері мен қызыл армияның бұл қырғыны екінші дүниежүзілік соғыстың бетбұрысты кезеңі деп аталды. Өйткені екі жақтың орасан әскери күші осы жерде топтасты. Адам қаны суша аққан соғысқа қарсыластардың 4 миллион адамы, 70 мыңға тарта зеңбірек пен минометі, 13200 танк, 12 мың бомбалаушы ұшағы қатысты. Немістер 50 дивизиясын ұрысқа қосып, бейбіт елді «Тигр», «Пантера», «Фердинанд» деп аталатын тажал танктеріне таптатты.
Осынау опаттың бетін қызыл әскер қайтарып қана қоймай, тас-талқан еткен. Курск доғасындағы арпалыс туралы оқтай зулап әлемге тарап кеткен әңгімелер қаншама. Соның бірі Сталиннің қазынадан миллион сом ақша бөліп, Самарқандағы өзі бұздырған Әмір Темірдің кесенесін жөндеуден өткізуі. Өйткені, «қызыл көсем» атеист болса да, аруақтан қорықты. Шынында бұл жерде өліммен бетпе-бет келгенде қас қақпайтын аруақ қонған қаһармандар айқасты. Дүниені дірілдеткен сол сұрапылдың ішінде он сегіз жасында Аралдан сымдай тартылып майданға аттанған сарбаз Түкетай Рахатов та бар еді.
Армия генералы К.Рокоссовский қолбасшылық еткен атқыштар дивизиясының 4926-шы минометшілер полкінде болған сержант Түкетай Рахатовтың басынан өткізген мың батпан ауыр тағдырды бастанаяқ айтып шығу біздің қолымыздан келмес. Алайда, бүгінге аңыз боп жеткен жаужүрек жігіттің қайсарлығы мен намысын кеудесінен төмен түсірмеген табандылығы таңғалтады.
Түкетай басқарған минометшілер жүздеген соғыс техникасы мен дзоттардың күлін көкке ұшырған. Шоқтанған темірлер аспанға атылып, балқыған қорғасындардың құлақ түбінен зырлап жатқанын көзге елестетудің өзі қорқынышты. Бұл соғыста ешкім жанын қорғауды ойламады, жауын жеңуді ойлады. Алдыңнан тиетін оқтан бас бұқсаң, ажал төбеңнен түсе қалады. Бір сәт о дүниенің тозағы жердің бетіне көшіп шыққандай сұмдық!
Сондай бір мезетте жау снарядының жарқыншағы жауынгер Түкетайдың мойын омыртқасынан келіп қадалды, жұлыны тері еттің сыртына шықты. Жауынгер достары оны дала госпиталіне жеткізді. Әскери дәрігерлердің өзі мына жарақаттан көзін тайдырып әкетті. Дереу отаға кірісу керек-ті, алайда, Түкетай отадан бас тартты. Көшпелі госпитальдың медициналық құрал-жабдықтары өте жадау болатын, отадан аман шығудың өзі де неғайбыл. Қанша қиналса да Түкетайға аман қалу керек. Себебі, Москва түбінде атақты қолбасшы Бауыржан Момышұлының сапында болған ортаншы ағасы Қарабала қаза болған еді. Үлкен ағасы Төлеген Сталинград майданында жүр, оның да тағдыры бір Құдайға аян. Ал, ауылда анасы үш бірдей ұлын күтіп отыр.
Осылайша, жаралы жауынгер құрсауланып алты ай қозғалыссыз жатты. Суық төсек соғыс азабынан кем болмады, бірақ, Түкетай оны да жеңді.
Ақыры аяғынан тұрған Түкетайды әскери дәрігерлер мүгедектік топқа жатқызып, елге қайтуына рұқсат етті. Ол бірақ дивизия штабында қаламын деді. Ерлер қасқайып қан майданда жүргенде мүгедек болып ауылға баруға арланды. Сөйтіп, штабта қалды. Орысша сауатты еді және қаламсаппен қағазға түсірген әріптері маржандай тізілетін жазу үлгісі әдемі болатын. Штаб бастықтары оның осы қырын пайдаланды, түрлі бұйрықтар мен әскери үгіт плакаттарын жаздырды. Ара-тұра шаруашылық жұмыстарын атқарды. Сол қалпымен штабпен бірге Берлинге дейін барды. Әттең, дәрігерлер рұқсат етпеді, әйтпесе қолына қару алып, «по пластунски» жетер еді.
Осылайша, намыс оты кеуде көрігінде маздаған Түкетай 1946 жылы елге оралды. Үлкен ағасы да соғыстан қайтпады. Қайғы салмағын көтере алмаған анасы қайтыс болыпты. Жалғыз қарындасы Аймерекені нағашылары қолға алған екен. Екеуі Мұңлық пен Зарлықтай болып қауышты. Енді оны бейбіт өмірдің майданы күтіп тұрды.
Ол келе сала Сексеуіл стансасындағы темір жол бойына жол жөндеуші монтер болып жұмысқа орналасты. 1947 жылы Нағима Сұлтановамен бас қосты. Бір жылдан соң отбасының тұңғышы Әбдікәрім дүниеге келді. Оның соңынан тетелесіп Ұлықпан, Уәлихан, Зира есімді екі ұл, бір қыз ерді. Аспан өртенген, жер жанған алапаттан аман келгені осы төрт перзенттің көрер жарығы шығар. Түкетай жаралымын деген жоқ, ауырдың астымен, жеңілдің үстімен жүріп еңбек етті.
Ел ішіндегі ықпалын ескерген басшылық 1950 жылы Сексеуіл поселкелік кеңесінің хатшысы етіп қызметке қойды. Осы қызметті Түкетай аға өмірінің соңына дейін абыроймен атқарды. Бірнеше дүркін облыстық партия конференциясының делегаты болып сайланды. Жұмыстан қол үзбей жүріп, облыстық атқару комитеті кеңестер депутатының курсын алтын белгімен бітіріп шықты. Ауылдастарының, қызметтестерінің ішіндегі құқықтық сауаты жоғары осы Түкең еді. Сондықтан оның алдына өзінің қақын талап етіп, шындық іздегендер жиі келетін. Соның бәріне ол кісі өз жоғын қарағандай көңілмен көмектесті. Кешеге дейін осындай жақсылықтары мен қолқайырлығын ұмытпаған ауыл ақсақалдары кейінгілерге айтып отыратын. Шын мәнінде туған жерінің көктеп-көгеруіне жанын сала еңбек еткен ер азаматтардың өмір жолы кейінгі ұрпақ үшін тәрбие көзі боларлық өнеге. Елбасы Н.Назарбаев бүгінде руханият бағдарламасына айналып кеткен «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында «Әрбір өлкенің халқына суықта пана, ыстықта сая болған, есімдері ел есінде сақталған біртуар перзенттері бар. Осының бәрін жас ұрпақ біліп өсуге тиіс» деген болатын.
Осы аталы сөз өмірін өз өлкесінің өркен жаюына сарп еткен Түкетай сынды батыр болмысты кісілерді құрмет тұтуға арналған. Мұны жақсы сезінетін сексеуілдіктер станса орталығынан Отан соғысының ардагері, еңбек майталманы Түкетай Рахатовтың есімін есте қалдыру шараларын қолға алды. Бұл ауыл адамдарының – батырын сыйлаған құрметі, ұрпағына көрсеткен ұлағатты жолы.
Жастық шағын құрбандыққа шалып, соғыс пен ауыр бейнеттің азабын арқалаған Түкетай аға қырық төрт жасында жау оғы сыздатқан жарақаттан көз жұмды. Ал, артында салиқалы ұрпағы қалды. Үлкен ұлы Әбдікәрім ұстаздықтан зейнетке шықты. Онан кейінгі ұл Ұлықпан медицина саласының білгір маманы, Оралда тұрады. Ал, кенже қыз Зира Алматыда, ол да денсаулық саласының қызметкері. Бәрі де бала-шаға, бау-шарбақты. Әке даңқына дақ түсірмей, егемен еліне қызмет етіп келеді.
Ерлікті ұмытпайтын еңселі елі бүгінде Түкетай атын төрге шығарды.
Дүйсенбек АЯШҰЛЫ,
«Сыр бойы».
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
