Комиссия ертең келеді деген хабар түскен. ПМК бастығы Ахмет орынбасарын ертіп, нысанды тағы да өз көзімен көруге шықты. Уақыт сәскеден озған. Екі-үш бөлмеден өтіп, оларды дайындап жүрген жұмысшылардың ынталы істерін байқап, көтеріңкі көңілмен келесі бөлмеге ене бере шат пейілдері нілдей бұзылды. Кіреберісте учаске мастері мен жұмысшы түрегелді. Алдарында жайылған газет үстінде шөлмек пен балық консервісі, қолмен үзілген жарты бөлке нан. Екеуінің де көзі күлімдейді.
– Бұларың не? – деді басшы.
– Мынаның туған күні еді – деп, міңгірледі мастер жігіт.
– Мә, саған туған күн – деп Ахмет оны періп жіберді.
– Туған күнің құтты болсын – деп, жұмысшыны да құлақ-шекеден қонжитты. Екеуі екі жаққа ұшты. Бокс тілімен айтар болса екеуі де нокдаун мен нокауттың ортасында. Өйткені, олар басшыдан мұндай оқыс мінезді күтпеген. Ахмет Мәскеуде институтта оқып жүргенде бокс секциясына қатысып, курстың чемпионы болған. Мұны қайдан білсін жаңағылар. Олар тәлтіректеп тұрып жатыр еді, басшы жақындай түсті. Енді болмаса тағы да таяқ жеулері анық еді. Сол сәтте олар тасырлап тұра қашты. Сөйтіп, басшының екінші қайтара келген кәрінен аман қалды.
***
Ол партия ұйымы хатшысының кабинетіне жасқана енді. Хатшы бөлмесінде бір өзі екен.
– Хал қалай, жұмысың жақсы ма? – деді Жекен.
– Әйтеуір істеп жүрмін ғой, – деді жұмысшы. Түрінде кінәлі адамның кейпі.
– Дұрыс екен, өткенде бастықтан қалай таяқ жегеніңді білмекшімін.
– Білгенде…, мен өзім ғой кінәлі.
– Қалай сен кінәлі боласың? Таяқ жеген сен.
– Қалай айтсам екен, … біз сол күні арақ ішіп едік.
– Ішсең, ішкен шығарсың. Бірақ, ол сенің азаматтық құқыңды басынып, неге сені жұдырықтайды?
– Айттым ғой, өзім кінәлімін деп.
– Сен кінәлі емессің. Сенің кінәң сөгіс беруге ғана тұрарлық.
– Жоқ, аға, мен өзім кінәлімін.
– Сен, айтқан сөзіңді қайталай берме. Бастық сені басынып отыр. Оны орнына қою керек. Сен осы жерде маған оның үстінен арыз жазып бересің. Қарай гөр, келешегі бар жақсы жұмысшыны таяқтың астына алуын!
– Жоқ, аға, мен арыз жазбаймын. Өйткені, менің жазығым бар. Мен ол кісіден ұяламын. Сосын бетіне қалай қараймын.
– Қап, мынаның кертартпалығын-ай! Енді қарап тұр, бәлем. Мен сені жұмыстан қуғызамын. Сен арақ іштім деп қақсап тұрсың. Ендеше, біздің мақтаулы құрылыс ұжымда сендей маскүнемге орын жоқ.
– Сонда менің отбасымды кім асырайды, аға?
– Білмеймін, сендей қырсыққа сол дауа.
– Енді не істеймін?
– Арызыңды жаз.
– Мен өмірімде біреудің үстінен арыз жазып көрмеп едім.
– Жаз, өзім айтып отырамын…
Жекен ішіндегісін жұмысшыға сездірген жоқ. Ал, оның арманы жас басшыны жұмыстан кетіру еді. Осы ой оны біраздан мазалайтын. Мұны талантты басшыға деген көреалмаушылық кеселі айналдырып алған еді. Жиналыстарда басшының орынды сөйлеген сөздері мамандар мен жұмысшылардың көңілінен шығып жатқанын көріп, іштей қызғаныш сезімге оранатын ол. Хатшыда өзгеге деген осындай іштарлық бұрыннан бар болатын. Осыны ол бүгінге дейін білдірмей, сездірмей келді. Енді орайы келген сияқты. Мына өрескел қимылының арқасында бастықтың орнынан алынып қалатынын сезеді. Бұл арызды ол құрылыс басқармасы біріккен партия комитетінің хатшысына жеткізеді.
***
Дүниеде күткен ауыр. Аэропортқа келіп, ұшақтың кешігетінін естігесін уақыт жылжымай, тұрып алады. Қуанышты хабардың кешіккеніне жұрт тағатсыздана шыдайды. Ал, егер алдыңда белгісіз, нәтижесі жағымсыздау істі күтсең, онда адам баласының көңіл-күйі күрделі және қиын. Осындай қолайсыз, ауыр күйді Ахмет басынан өткерді.
Біріккен партия комитетінің хатшысы Ахметке телефон шалып, бес күннен кейін мәжіліс болатынын хабарлады. Дауысы салқындау. Бұрыңғыдай емен-жарқын сөйлесу жоқ. Осыдан Ахмет секем алды. Жағдайдың ойдағыдай болмайтынын сезді. Алда бес күн бар. Аз да, көп те. Не істеу керек? Жіберген қателігін енді ұқты. Оны ол ет қызуымен істепті. Оған ол ортақ іске жаны қатты ашығандықтан барды. Бірақ, соны кім түсінер. Ертең кім де болса бұған орынды сұрақ қояды: «Қызметкерді және жұмысшыны тәртіпке шақырудың жолдары көп, бірақ, солардың ішінде адамға қол жұмсау жоқ, неге сен қол жұмсадың?» деген сауалға мұның мәнді жауап қайтара алмасы анық. «Адам құқығын таптадың» деп, қатты айыптайды. Сабақта тәртіпсіздік көрсеткен оқушыны басынан шерткен мектеп директорын орнынан алып жатқан уақыт еді сол заман.
***
Жекеннің қылығы Ахметке қатты батты. Бұрын ол Ахметтің ісін толық қолдаумен, барынша қолпаштаумен болатын. Отбасылық қатынастарда да жылулық көрсетуші еді. Енді, міне, төтеннен өзгеріп сала берді. Іштен шалды. Әйтпесе, сол оқиғадан кейін ол Ахметпен жеке тілдесуіне болатын еді. Олай жасамады. Ашық сөзге келмеді. Арыз жинады, оны басқарма партия комитетінің хатшысына тапсырыпты. Онымен Ахметтің жылы араласуы және аса түсіністігі жоқ. Соны пайдаланғандай. Екеуінің ым-жымы бір сияқты. Бірақ, үлкен басшыға білдірмепті. Әлдебір партком мүшелерін дайындап та қойғандай.
Ахмет күрт өзгерді. Ол жұртпен сөйлесуді азайтты. Кабинетінде отырып, ойға шомды. Алдағы өмірін болжайды. Бұрынғы ашықтығын, көпсөздігін іштей сынайды. Адамға сенуге болмайтынын түсінді. Ұстамды, сабырлы мінезі де өзгерген. Шатынап, шыға келетінді шығарды. Адамға қанша жақсылық жасағанмен қайтпады. Мен неге өзгеге жұмсақ қарауға тиіспін? Қой, мұным енді жарамас. Енді барлығына қатал қараймын. Тек жұмысты талап етемін. Ешкімге аяушылық көрсетпеймін. Өйткені, маған олай жасалған жоқ. Бұл бір оның дел-сал болып жүрген кезі еді.
Ахметті реніш сезім қатты биледі. Ешкімді көріп те, сөйлескісі де келмеді. Сол уақытта хатшы қыз кіріп келіп: «Ағай, сізге бір кісі келіп тұр» десін. «Рұқсатсыз неге кіресің» деп Ахмет қызға дүрсе қойды. Мұндай қатаң мінезді бұрын-соңды көрмеген қыз сасып, абдырап қалды. Көзінен мөлтілдеп жас көрінді. Ахмет оны іштей аяп кетті. «Келген кісіні шақыр», – деді жұмсақ үнмен.
– Халың қалай, інім? – деді кабинетке енген азамат. Өзі ұзын бойлы екен. Ахметке түрі ұқсас, бұрын көргендей болды. Өңін бере қоймаған. Жақсы қойылған шоқша сақалы да жарасады өзіне.
– Жақсы, аға, – деп, тұрып Ахмет сәлем берді.
– Бұрын осы мекемеде жұмыс атқарған ағаңмын. Казір зейнеттемін. Бүгін үйден шығып, өзіңмен сәлемдесіп кетейін дедім.
– Аға, сәлем беретін сіз емес мен ғой.
– Жоқ, қарағым, сендер жұмысбастысыңдар. Мен уақытым көп адаммын. Әрдайым үйдемін. Ерте заманда ауылдың ақсақалы аптасына үйлерді аралап, өз інілерінің хал-жағдайын білетіні бар екен. Мен де сол мақсатпен таң ата үйден шықтым.
– Аға, мен сізді таныдым. Сонау жылы мен осы мекемеге енді ғана келген шағымда маған бағалы кеңес берген едіңіз.
– Ендеше, бүгін саған ақыл айтып, басыңды ауыртқалы келген жоқпын. Сендерді аңсап, көріп кету үшін ғана келдім. Өмір тік көше емес, қиыншылықтары мен адам білмейтін қалтарыстары көп, содан аман бол. Жұмыстарың, атқарып жатқан істерің әрқашан оңды, сауапты болсын, інім. Осыны айтып ол кісі шығып кетті.
Жақсы адамның, көпті көріп, санасына мағыналы ой түйген азаматтың осы келісі бекерден бекер емес екенін Ахмет ой түбінен аңғарды. Сонда ол неге келді, нені айтқысы келді, қандай мақсат көздеді? Ахметке бұл беймәлім. Мүмкін, ол азамат бұрынғы айтқан кеңесін қайталағысы келді ме? Ол тек болжауға ғана шамасы бар. Дәл осы келіс Ахметтің қиналып, қобалжып жүрген кезі. Ағаның осы келісін ол жақсыға жорыды. Ойлап қараса ол кісінің айтқаны салмақты. Оның өмірінде орын алған, кезіккен сұрақтарға оңды жауап таба алмай жүрген мезгіл. Мүмкін, осында бір сыр жатқан болар. Өмір жауабы жылт еткендей болды. Ахмет тағы ойға шомды.
Кешқұрым ерте жатқанмен Ахмет көпке дейін ұйықтай алмады. Дөңбекши берді, ойлар тізбектесіп, кезектесіп, санаға тыныштық бермеді. Түн ортасы ауа ғана мызғыды. Таң алагеуімдегі күңгірт шақта Ахмет ақ сақалды, ұзын бойлы аққұба қарияға кез болды. Бір жағынан өзінің әкесіне ұқсай ма, қалай. Қолын алғысы келгенімен, жете алмады. Қария сөйлеп кетті: «Балам, қатыгез болма. Адамға сен. Сенімсіз өмір, өмір емес. Алданғанның айыбы жоқ. Алдағаннан гөрі алданғанның қайыры мен несібесі мол. Адамды кеудесінен итерме. Жақсының маңы жаман адамсыз болмайды. Біреуді соңына түсіп, қинама. Кешірімді бол, кем болмайсың!». Үйінің тұсынан өтіп бара жатып, жаяу жүргіншіге дыбыс берген машинаның дауысынан Ахмет оянып кетті. Сөйтсе, күн біраз көтеріліп қалған екен. Неге екені белгісіз, оның есіне кеше кабинетіне келген азамат түсті…
***
…Мәжіліс аяқталуға жақын. Басқарма бастығы Бекжігіт орнынан түрегелді. Осы азаматтың сұсы ерекше. Түр-тұлғасы да сондай. Әсіресе, дауысы. Адамның дауысы көп жайды аңғартса керек. Ол кісінің дауысын өзге көп үн ішінен айна қатесіз тануға болады. Сол ерекше дауыста қуатты Ниагара су құламасына он шақырым қалғанда естілетін гүріл бар еді. Бекжігіт алдындағы адамдарды көзімен асықпай шолып өтті. Партия ұйымының хатшысына тесіле қарады. Сөйтіп, сөзін бастап кетті: «Сендер не айтып отырсыңдар, осы? Шынымен, ПМК-ның бастығы Ахметті орнынан алу ойларыңда ма? Сонда не үшін? Cоңғы жылдары артта қалған құрылыс мекемені алға шығарғаны үшін бе? Өндірістік ережені өрескел бұзған шебер мен жұмысшыны нұқып қалып, тәртіпке шақырғаны үшін бе? Онда, сендер мені де қосып алып жазалаңдар.
Өйткені, осыдан жиырма жыл бұрын мен де ертең егіске су жеткізу үшін қажет каналды қазып жатқан экскаваторшының арақ ішіп, талтүсте ұйқыны соғып жатқан үстінен түсіп, құйрығынан теуіп оятқаным бар. Жоқ, бұлай істеуге болмайды. Кәне, осы отырғанның ішінде қайссың Ахметтің орнына барып, соның жұмысын сол азаматтай атқара аласың?! Жо-оқ, мен бұл жерде ондай жанды көріп отырғаным жоқ. Ендеше, оған партиялық сөгіс берілсін», – деп орнына отырды. Партком мүшелері басқарма басшысының айтқанынан шыға алмады. Сөйтіп, адуынды азаматтың ықпалымен Ахметке төнген қатер сейілді.
***
Жекен оқыс оқиғаға ұшырады, науқасқа шалдықты. Оған шетелдік ота қажет. Ол Мәскеуде. Белгілі клиникада. Бірақ, оның шығынын көтерер қаржылық қауқар Жекеннің отбасында жоқ. Осыны Ахмет естіді. Ол екіұдай сезім құшағында қалды. Бір жағында партбюро хатшысының оған жасаған опасыздығы. Екінші жағында Ахметтің әке мен анасынан жұққан адамсүйгіштігі, өзгеге жақсылық жасауға біртабан жақын тұратындығы.
Ахмет Мәскеудегі клиника басшыларымен сөйлесті. Жағдайды түсінді. Не болса да әріптес ағасына көмектесуге бел буды. Мәскеуге Жекенді өзі алып келді. Ота жасайтын клиника бас дәрігерінің кабинетіне кірді. Маңдайшада: «ЛАТЫШЕВ АЛЕКСАНДР ВАСИЛЬЕВИЧ» деген жазуды оқыды. Көзіне оттай басылды. Ұстазының фамилиясы ғой, мынау. Ол кісінің Саня деген 5-6 жаста ұлы бар еді. Сол болмаса етті. Кабинетке енді. О, Алла! Алдынан ұстазы көрінді. Қалай аумай қалған әкесінен. Ахмет: – Сен Саня емессің бе? – деді. Ол күліп, орнынан тұрды, қолын ұсынды. Ахмет оны құшақтап, кеудесіне басты.
– А я Вас сразу узнал. Но только не помню Вашу фамилию. Вы очень похожи на своего отца, который, когда мне было двенадцать лет, собрал мою правую руку. Вашего отца запомнил на всю жизнь. Тогда мне врачи не смогли помочь. Ваш отец смог. У него были золотые руки и доброе сердце.
Ахметтің сонда бала кезінде ұстазының ұлы Саняның талдан құлап оң қолын екі жерден сындырып алғаны есіне түсті. Әкесі баланы екі апта емдеді, дәрігер салған қолды жылқы майына салып, жібітіп, қайтадан салды орнықтырып. Бала да қиналды, әкесі де шаршаған сол кезеңде. Василий Петрович және оның зайыбы неміс тілінің мұғалімі Вера Ильинична зәрелері кетіп, қорыққандарын Ахметтің әкесі айтқан болатын. Бірақ, нәтиже оңды болды, ай өткесін баланың қолы ояға келді. «Жақсы әке балаға қырық жыл азық болады» деген осындайдан шыққан болар. Текті әкесінің өзгеге жасаған жақсылығы міне соншама жылдар өткесін Ахметке өз игілігімен оралды. Ахметтің де, Саняның да қуанышында шек жоқ. Жекен ағасы аң-таң. Ахмет сырқаттың жағдайын түсіндіріп, бас дәрігерден көмек сұрады. Екеуі өзінің ұстазы, дәрігердің әкесі Василий Петровичті де әңгімелеп, естеріне алды. Бас дәрігер үш күн өте өзі Жекенге ота жасайтынын айтып, оны бірден палатаға жатқызды. Уақыты келгесін ота жасалды, сәтті өтті. Ахмет Саняның нұсқауы бойынша еш қосымшасыз өз қалтасынан қомақты қаржыны клиника кассасына тапсырды. Жекеннің қасына оның ұлын қалдырып, өзі ауылға аттанып кетті.
***
Досы Жекеннің хал-жағдайын білмек үшін келіпті. Жекен оны Мәскеуден оралғалы алғашқы көруі.
– Алыс сапардан аман-есен келдің. Халың қалай?
– Шүкір, Берік, жаман емеспін. Ауылды сағынып қалыппын.
– Ажарың жақсы екен.
– Ажарда не тұр тәйірі, одан да менің ойымда не бар екенін сұрамайсың ба?
– Иә, бәсе, не бар еді сенің ойыңда?
– Не айтасың… Менің сыртым бүтін, ішім түтін.
– Міне, қызық. Сырқатыңнан жазылыпсың, енді сенікі не уайым?
– Жазылуын, жазылдым. Бірақ, санам мен көңілім тынышталар емес.
– Сонда қалай? Сені не мазалайды? Бұрыннан сыйлас Ахмет інің сені Мәскеуге өзі алып барып, емдеп әкелді. Саған одан артық не керек?
– Е-е, мәселе тап осында. Мені ол өтпейтін пышақпен бауыздады ғой. Мен оған кезінде не істемедім. Ал, ол маған не істеді? Ол бұрынғының бәрін ұмытып, мені Мәскеуге өзі алып барып, емдеп алып келді. Бірақ, ол өткенді ұмытты ма?! Осыны неге істеді. Мәселе сонда!
– Ұмытпаса, саған осы жақсылықты көрсетер ме еді?
– Мен, әрине, Ахметке ризамын. Оның маған жасаған жақсылығы зор.
– Мен де соны айтамын ғой.
– Ал, менің ішім күйіп барады! Маған өз балам істемеген жақсылықты, бұрын өзім қинап, опасыздық жасаған әріптесімнің осындай игілікті іс істегені санама қатты батады. Міне, осынысымен ол мені алып ұрды, таптады, езді! Ал, мен жеңілгенді ұнатпаймын. Сондықтан, мен оған қатты ашулымын. Оны жек көремін. Түсінемін, менің осы сөзім дұрыс емес. Бірақ, мен өзіме түк істей алмаймын, өзімді көндіре алмаймын.
– Оу, сенің сырың тереңде екен-ау! Қиын жағдай ғой бұл.
– Неге екенін білмеймін мен әйтеуір өзімнен қабілетті жанды көрсем тырысамын.
– Сонда қалай?
– Оның қалайы жоқ. Өзім де түсінбеймін, шамам келмейді. Ол адамда алыс-берісім де жоқ болуы мүмкін. Онымен адами ара-қатынасым да жап-жақсы болуы ықтимал. Көрер көзге, сыртқа еш нәрсе білінбейді. Бірақ, өзімнен ақылды, білімді, өрелі азаматты көргенде менің ішім ашиды, қатты қызғаныш құшағында боламын. Маған бұл әдет мектепте оқып жүргенде жұқты. Әкем ылғи: «сен барлығының алдында боласың» деп үгіттеуші еді. Содан мен класымның алды да болдым.
– Енді мұның несі айып?
– Айыбы сол, бұл әдет менде үлкен өмірге бет алғасын күшіне мінді ғой. Жұмыста болсын, тойда болсын, демалыста болсын, өзімнен абырой-атағы жоғары азаматты кезіктірсем сол күні мен тиыш ұйықтай алмаймын. Түнімен сол адамның «Менен қай жері артық» деп ойлаймын да тынышталмаймын.
– Мына Ахмет ініңізбен нені бөлісе алмай қалдыңыз?
– Ойбай, нені бөліспедің дерің бар ма. Бөлісер түгіміз жоқ. Ол білікті басшы, мен сол ұжымда партия жұмысын басқарамын. Ол алғашқы рет басшы болғанда мен де қуанып, одан барлық көмегімді аяған емеспін. Уақыт өте келе ол үлкен абыройға ие бола бастады. Міне, содан басталды ғой менің оған деген іштарлығым. Сырт көзге бәрі де жақсы. Қатысымыз тәп-тәуір. Сөзіміз жарасымды. Бірақ, оны іштей жек көремін. Солай, бала.
– Бала мен емес, дәл осы сен. Өйткені, сенің сөзіңде қисын аз. Сен сол баяғы майдалығыңды әлі қоймапсың. Сенде нашар пендешілік әдет мүлдем басым. Бұл жақсы емес.
– Қатты кеттің ғой, досым.
– Әрине, қатты да, ащы да айтамын мен. Өйткені, саған мен дұшпан емеспін.
– Солай де.
– Дәл солай. Бетіңе басып, шыжғырып шындықты айтпасам менің қай жерім дос. Ахмет өзінің жоғары адамгершілігі арқасында сенің тәніңнің сырқаттан арылуына себепкер болды. Мен енді сенің жаныңды емдеуге дәл қазір кірісемін.
– Қолыңнан келсе!
– Біле білсең, сен Ахметке емес, бүкіл қазақ атаулыға кесір тигізіп отырсың. Сен сияқты «көреалмаушылық» кеселіне ұшырағандар өткен заманда еліміздің данышпандары ұлы Абайды, Әбішті, Нұрғисаларды қинаған.
– Мынауың мен үшін жаңалық болды-ау, ә! Осы сөзді мен естимін деп ойлаппын ба?!
– Ендеше, одан зорын айтайын. Сен «Күншілдік» тұзағына түскен адамсың. Кім білген, мүмкін сенің кеше осындай қатты сырқаттануыңның бір ұшы осында жатқан да шығар.
– Астапыралла! Мынау не дейді? Шектен шығып кеттің, сен!
– Шыққам жоқ. Сен жақсылық жасаған азаматты аспанға көтеруің керек. Сен оның жақсылық жасауының себебін түсінбейсің. Біле білсең, ол жақсылықты сендей сияқты ұсақ пендешілігі мол адамдар түсініп, өзгерсін деп отыр. Әрине, алдымен саған жасап отыр. Бірақ, оның түпкі мақсаты сол, менің ойымша. Мен сен сияқты көп оқыған жоқпын. Бірақ, өмірімде көріп-білгенімді талдаймын, ойланамын, себебін түсінуге ұмтыламын. Адамдардың әрекетінен сен сияқты жамандықты емес, алдымен жақсылықты іздеймін.
– Апырай, ә. Мені біраз жерге апарып тастадың ғой. Қайтып орала алсам болғаны!
– Ораласың. Әлі де кеш емес. Санаң мен пейіліңді, ойың мен көңіліңді тазарт, өзгерт, пәледен арыл. Өзің үшін, балаларың мен ұрпағың үшін ұмтыл, тырыс. Ойлан, досым! Сенің осы жаман мінезіңнің саған қаншалықты қатер екенін сен білмейсің. Жақсы іс бітіргендей, өзгені сыртынан жамандағанға мәзсің. Соны сенің ұрпағың тыңдап отырады. Ертең олар да сендей ұсақ пендешілігі мол адам болып шыға келеді. Сен балаларыңның келешегін ойламайсың. Міне, сенің үлкен қателігің осында. Сен өзіңмен кетпей балаңның, ұрпағыңның жолын кес-кестеп жүрсің. Француз жазушысы кеуіп қалған шегрен терісін айтқан екен. Сен де сол кеуіп қалған көн сияқты қашан көрсең тырысып-бүрісіп отырғаның. Сендей қызметі, сенікіндей білімі бар адам емен-жарқын, тойған қозыдай болып жүр ғой. Пейіліңнің тарлығынан, көңіліңнің кірбіңінен сен осындайсың.
– Қоймадың ғой, сен. Сені маған болыса ма деп үміттеніп едім. Сен маған енді дос емессің, Берік. Бұдан былай мен сені көрмеймін. Жоғал, әрмен!
– Мен кетемін, мұндай адамға дос болғанша сайтанға жақын болған дұрыс.
– Бар, – дедім ғой саған.
– Барсам барам. Сен қаларсың бір өзің. Енді саған ешкім жоламайды. Ертең сенен өз балаң да безер, бүйте берсең.
– Құрып кет, сен!
***
Берік кеткелі Жекен дел-сал күйде. Ол Берікті жақсы көруші еді. Сөйткен досы бұған бұрын-соңды естімеген ауыр сөз айтты. Жекен осыдан екі түн, екі күн үйінде жатып алды. Ауру емес, не сау емес. Дәмге тәбеті жоқ. Досының айтқандары ойынан кетпейді. Сонда бұл осы уақытқа дейін дұрыс өмір сүрмеген ғой? Өз өмірін тағы бір сүзіп өтті. Сөйтсе, мұның атқарғаны – өзгені жамандау, өсектеу, сыртынан жәбірлеу. Ұзақ ғұмырында адамға жақсылық істемепті. Өмірі бекершілікпен өтіпті. Енді не істеу керек? Қандай жолмен жүру керек? Тіпті, сол жол қалды ма?!
Бүйіткенше, бұл тозақтан біржола құтылайын. Ол қолын қорапқа соза берді. Сол уақта бөлмесіне ұлы енді. Жекен созған қолын тартып алды. Ұрпағына көзін салды. Баласының түрінде үрей. Оны аяп кетті. Ертең оның жағдайы қалай боларын кім біледі. Жұрттың сұрауына ұлымның не жауап қайырарын ойламаппын-ау. Ұлы: «Көке, не істеп отырсың? Бір жерің ауыра ма? Не керек?», – деді. – Жоқ, айналайын, еш жерім ауырмайды, әншейін ойланып отырғаным ғой. Ұлы тесіле қарап, шығып кетті.
Жекен өзінен өзі сөйлеп кетті: «Мені ішімнен жегі аямай жеп жатыр. Үңгіп жатыр. Мені аяқ бастырмайды. Бұрыңғыша жүре бер дейді. Өзгерме дейді. Өзгерсең өлесің дейді. Ал, мен өмір сүргім бар. Жұрт қатарлы. Жан-жағыма қараймын. Өз-өзімен тату өмір сүріп жатқандарға қызығамын. Бірақ, қаныма сіңген үйреншікті әдетім босатпайды. Енді не істейін?! Әбден шаршадым, мүлде болдырдым-ау!».
Ол енді екі-ақ жолдың қалғанын сезді. Біріншісі – алаңсыз өшу, дүниені аластау, ғайып болу. Бірақ, мұны Алла да, адамдар да кешірмейді. Есіне жас кезінде естіген аңыз әңгіме түсті. Бір жолаушы көктем шыға дария жағасындағы үйге кіреді. Үйде орта жастан асқан ер азамат тірлігін жасап жатыр. Өзге ешкім жоқ. Жолаушы жөн сұрайды. Үй иесі кеше ғана дариядан мұз жүрерде әйел, бала-шағасының суға кетіп, опат болғанын айтып күңіренеді. Жолаушы оған басу айтып, тәубеңе кел, Алладан жақсылық сұра, шүкіршілік ет дейді де жөніне кетеді. Содан оншақты жыл өткесін сол жолаушы тағы сол үйге келеді. Үйдің ішінде өткенде көрген ер азаматтың жанында үш баласы және әйелі көрінеді. Үй иесі жолаушыны танымады. Бастан кешкен тарихын айтты. Сондағы жолаушының сөзі үмітінің үзілмеуіне себеп болғанын айтып, ағынан жарылады. Жолаушы тағы батасын беріп кете барды. Сөйтсе, ол Қыдыр баба екен.
Қаршыға өзін сол дария жағасындағы үйдегі ер азаматпен салыстырды. Халі одан әлдеқайда тәуір екенін аңғарды. Санасында үміт ұшқыны тұтанды. Қолына қалам алды, хат жаза бастады…
***
Ахмет кабинетіне енгені сол, көмекші қыз хат берді. Хат Жекеннен. Таңданыспен конвертті ашты. Оқи бастады: «Ахмет інім! Өмірімде мен оңды іс атқармаппын. Осыны кеше ғана Берік досыммен сөйлескенде білдім. «Өлімнен ұят күшті» депті. Сол ұяттан өлгім де келді, Ахмет. Бірақ, өлімге өзімді қия алмадым. Әлсіз екенмін. Маскүнемнің дәрі ішіп, алдындағы араққа қарай алмай, санасы мен тұла бойы сырқырап, сүйектері сынып кетердей күйіне түстім кешелі бері. Жарық дүниеге жаңа келіп, оянып, өзгеріп отырмын. Алла ұрпағым үшін маған осындай мүмкіншілік берген шығар. Мені осы жарық дүниеде аман алып қалған Берік досым мен сен, Ахмет, сенің өнегелі жолың мен ісің. Мен саған опасыздық жасадым. Содан да, саған қарай алмаймын, көзбе-көз сенімен сөйлесуге менде бет жоқ. Мүмкін, алдағы уақытта, Алла бұйыртса, кездесерміз. Сен ақылды азаматсың, қазақтың жігіті сендей-ақ болсын. Алла тілеуіңді берсін! – Жекен».
Серікбай ҚОШҚАРОВ,
Қорқыт ата атындағы ҚМУ профессоры.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
