Адамзат тарихында өшпес із қалдырған, әрбір жанның жүрегіне жара салып кеткен, ең суық та сұрапыл соғыстың аяқталғанына 74 жыл толғалы отыр. Ұлы Отан соғысына, қан майданға жастары 18-19-ға толар-толмастан аттанғандардың өзі қазірде тоқсанды орталады. Олардың қатары уақыт өткен сайын сиреп, азайып бара жатыр. Биыл облыс бойынша небәрі 25 соғыс ардагері қалыпты. Сондықтан да сұм соғыстың қасіреті мен бабалар ерлігін жазу, кейінгі ұрпаққа дәріптеу – бүгінгі күннің талабы. Өйткені, қасиетті Отанымыздың қорғаны болып, қанқұйлы соғыста жеңіске жеткен майдангерлердің сол бір ауыр жылдар туралы айтқан естеліктері бүгінгі және келешек ұрпақ үшін құнды екендігі даусыз.
Майданның бел ортасында болып, ел басына күн туғанда етігімен су кешкен жеңіс үшін кеудесін отқа төсеп, ерлігінің арқасында елге аман-есен оралып халыққа қызмет еткен қазақтың қайсар ұлдарының бірі – Төлеген Жүнісов ақсақал. Ол кісімен әңгімелесу үшін үйіне телефон шалып, немересімен тілдестік. Ардагер ем қабылдап жүр екен. Ести салысымен атаны іздеп «Ардагерлер үйіне» бардым. Емнен шығамын дегенше аталған мекемеде дәрігерлік қызмет атқаратын қызы Гүлмира Төлегенқызымен әңгімелестім.
– Әкемнің жағдайы шүкір жақсы. Қанша дегенмен жасы келген кісі. Бұрынғыдай емес көзінің көру қабілеті төмендеді. Қазір кенже ұлының қолында тұрады. Өзі ата-анадан жетім қалып, ашаршылық пен соғысты басынан өткерген соң бізге үнемі жақсы өмір тілеп отырады,– деді.
Осы кезде Төлеген ата да ішке келіп, жақсы көңіл күймен қарсы алды. Келе салысымен батасын беріп, елдің амандығын тілеп жатты. Жанымызға отырып әңгімесін өзінің туған өлкесінен бастап кетті.
Төлеген Жүнісов Тереңөзек ауданы, бұрынғы Жаңаарық колхозында дүниеге келіп, тағдырдың жазуымен балалар үйінде тәрбиеленген екен. Оған себеп, 1933 жылы орын алған жаппай ашаршылық Төлеген атаны ата-анадан айырады. Бауырларымен жетімдер үйіне орнығады. Бесіктен белі шықпай жатып, тағдырдан таяқ жеген бала Төлеген осы жетімдер үйінде қарындасы Гүлайханнан тірідей айырылады. Бауырын еске алғанда әлі күнге дейін қарияның жанарынан еріксіз жас тамады. Өмірдегі жалғыздық, қарындасына деген сағыныш, оны бір көрсем деген арманы әлі күнге дейін ол кісінің көкірегін сыздатады. Осы тұста айта кету керек, бертін келе қарындасына іздеу салып, Мәскеуге дейін барып көреді. Бірақ одан еш нәтиже шықпаған. Сонда да арамызда жүрген шығар деген үміті әлі де сөнген емес.
Төлеген Жүнісов соғыс басталған жылы небәрі он сегіз жаста болатын. 1942 жылы он тоғыз жасында армия қатарына алынып, Өзбекстанның Самарқандт қаласына келеді. Әскерде жүргенінде білімі жетікластық болғаннан кейін 8 айға кіші командирлікке оқуға жіберіледі. Алайда, оқығанына 5 ай толғанда соғысқа аттанып, Украинаның Луговой стансасына келіп, неміс әскерін талқандауға бел шеше кірісіп кетеді. Бұл Төлеген атаның алғаш қан майданға араласқан жері болды. Жаяу әскердің қатарында болған кіші сержант шеніндегі қария мұнан кейін Украинаның Харьков қаласынан бастап, Прискуров, Тернополь, Львов маңындағы ұрыстарға қатысып, шайқаста алдыңғы шепте жүреді. Автомат пен қол пулеметін еркін меңгерген қазақ баласы осылайша, Украинаны жаудан азат ету жолында ерліктің ерекше үлгісін көрсетеді. Фашистерге қарсы күрестегі ерлігі үшін майдангер «I дәрежелі Ұлы Отан соғысы» ордені, «Германияны жеңгені үшін», «За боевые заслуги» және «За отвагу», «КСРО Қарулы күштеріне – 60 жыл», «КСРО Қарулы күштеріне – 70 жыл», «Еңбек ардагері» және «Астанаға – 10 жыл» секілді орден-медальдармен марапатталады. Төлеген Жүнісовке «І дәрежелі Ұлы Отан соғысы ордені» ұрыс кезінде жаудың соғыс қимылына қажетті құрал-жабдықпен жасақталған және жан-жағын, алды-артын жіті қарап, бақылай алатын «Тигр» атты қос танкісін жарып жібергені үшін беріледі. Өз міндетіне адал болған қария үшін бұл марапаттың орны бөлек.
Елге оралған бойдан Төлеген қария бейбіт еңбекке бірден араласып кетті. Ешқандай жұмыс талғамады. Алдымен колхозда қара жұмысшы болды, мұнан кейін дүкенші болып қызмет атқарады. Есепке қабілетінің, икемінің барлығы біраз уақыт өткен соң бухгалтер болып жұмыс жасауына жол ашады. Содан кейін 1978 жылдан бастап темір жол саласына келіп, монтер болды. Қай жерде жүрсе де, өзінің іскерлігін көрсете білген. Жайдары ашық мінезі мен қарапайымдылығы оның көпшілікпен тіл табысуына үлкен септігін тигізеді. Осылайша, саналы ғұмырында еңбекке араласып, елінің абыройлы азаматы атанды.
– Қазір жастар жалқау, барлық нәрсе дайын болса екен деп отырады. Кішкене қиындыққа да төзе алмайды. Біздің көргенімізді олардың басына бермесін. Менің замандастарым қаншама қиындықты бастан кешті. Аштықты да, қан төгісті де көрдік. Бірақ біз еш мойымадық, керісінше, ата-бабамыздың аманат етіп кеткен жерін қорғап қалдық, – деді.
Соғыс ардагері Төлеген Жүнісовтің жасы бүгінгі таңда тоқсан алтыда. Зайыбы Жәмилә екеуі екі ұл, екі қыз өсіріп, тәрбиелеп, олардан немере көріп отырған абыройлы ақсақал. Қырық жыл отасқан жары өмірден ерте озған.
Жастайынан отызыншы жылдардың аштығы мен ел басына төнген нәубет жылдарды басынан кешіріп, одан соң сұрапыл соғыстың қан майданында оқ пен оттың арасынан аман қалып, соғыстан соңғы жылдардағы ауыртпалық тақсіретін тартса да, Төлеген ақсақалдың қашан да рухы түскен емес. Қай кезде де тағдырдың тап келген қатал сынын қайыспай қарсы алып, қасқая қарап, еңсесін тік ұстап, тек алға қарай жүре білді. Сол тік тұлғалы қалпынан таймаған күйінде жүз деген ғасырлық ғұмырға қарай ширақ адымдап келеді.
Мейрамгүл ДАУЫЛБАЙҚЫЗЫ.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
