Баланы қорғау – біздің қанымызда бар, бабалардан келе жатқан асыл қасиет.
Тек қазіргі жаһанданған, дамыған қоғамда сол қағидаттарды қағазға түсіріп, заңдастырып жұмыс жасаудамыз. Соның ішінде біздің мемлекетіміздің халықаралық конвенцияларға қол қоюы да осы ата жолды жаңғырту секілді. Болмаса, бабаларымыз баланы қорлап, құқығын аяқ асты етпек түгілі бала көзінше жаман сөз айтпаған, дауыс көтеріп бір-бірімен де ұрыспаған. Бала көңіліне қаяу түсірмеу үшін неше түрлі наным-сенімдер мен ырым-тыйымдар шығарған. Мәселен, «Бала періште, оның көзінше балағат сөз сөйлесе, періште қашады» деп сенген. Бұдан асқан қандай қорғалған құқық болуы мүмкін? Зорлық-зомбылық, жыныстық әбестіктердің атын да атамайсың мұндайда.
Қазақтан келе жатқан тәрбиелік даналық сөздерге мән берсек, мысалы, «Жиенге қол тигізген адамның қолы қалтырауық болады» дегені, қолына су құйған балаға бата беруден бастап, «күлшелі бала сүймекке жақсы» дегені еңбегін бағалағаны, бала құқығының ең биік шыңын көрсеткені емес пе?!
Баланы еңбекке тартуда «бұғанасы қатпаған», «буыны бекімеген» деп бөліп, жұмыстың мөлшерін анықтаған. «Жерде бір жетім жыласа, көкте мың періште күңіренеді» дегені рухани тұрғыда дала заңының жазылмаған қағидаттары еді. Бүгінде бала құқықтары туралы конвенцияда «Мемлекет бала денсаулығын және максималды ықтимал дәрежеде өмірін сақтап қалуға міндетті» деп көрсетілген баптар бар.
Бала туған кезінде ат алуға, азаматтық алуға, соның арқасында ата-анасы кім және солар тарапынан қамқорлыққа ие болуға құқылы. Индивидуалдығының сақталуына, өз ата-анасымен бірге тұруға, егер баланы бір, әлде екі ата-анасымен айырса, ата-анасымен байланыста болуға, өз ата-анасымен кез келген елге кетуге және ата-анасымен қайта қауышуға немесе ата-анасымен жеке қарым-қатынас жасау мақсатымен кез келген елге келуге, емін-еркін өз көзқарасын білдіруге, информация алуға, ерік, ұждан, дін бостандығына құқы бар. Ешқандай мемлекет пен қоғам тарапынын қысымсыз басқа адамдармен кездесуге және ассоциацияға кіруге немесе оны өзі емін-еркін құруға, жеке өміріне, жанұя ісіне және үй іші ісіне, жазысқан хаттарға араласпауына, өсек-аяңдар мен жаладан қорғаныс алуға және тағы басқа құқықтары көрсетілген.
Біздің елімізде аталған конвенцияның, Ата Заңның және ел заңдарының аясында бала құқықтары толықтай қолға алынған. Дегенмен, бала құқығының бұзылып жатқан тұстары да бар. Ондағы басты себеп – отбасының дұрыс болмауы. Әсіресе өгей әке, өгей ана тарапынан орын алуда. Түптеп келгенде, бұның барлығы балалардың заңдық түрде толық қорғалғанын сезінбеуінен, сол үшін заң алдында жауап беріп, жаза басатынын ойламаудан болып жатады.
Соттар тарапынан бала құқықтарының қорғалуы ерекше назарда. Балалар құқығына нұқсан келтіргендерге қашанда жаза қатаң. Сондықтан бала құқығын сақтап, әркез құрметпен қарауды ұмытпаңыз.
Талант ТІЛЕП,
Қызылорда қаласының
мамандандырылған
тергеу сотының судьясы
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
