1993 жылы 26 ақпанда республика аймағының тұтастығын, біркелкілігін, өзгешелігін дәлелдейтін «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы туралы» Заңы өз күшіне енді. Қазақстан – әлемде жер аумағы жағынан 9-орынды иеленетін ірі мемлекет. Еліміздегі шекара ұзындығы шамамен 14 мың шақырым.
Қазақстанның айналасындағы елдермен мемлекеттік шекараларын заңды түрде, біржолата бекітіп алғаны – Тәуелсіздік жылдарындағы ерекше жетістік.
Шекараны іргедегі көршілер түгел мойындамаса, ашық-шашық жатса, Тәуелсіздіктің берекесі болмас еді.
Әуелі Қытай Халық Республикасымен, сосын Қырғызстан, Түркіменстан, Өзбекстан, Ресеймен уағдаластыққа қол жетті. Небәрі он жылдың ішінде Қазақстан-Қытай шекарасының 1783 шақырымы демаркацияланды. «Екі ел арасындағы мемлекеттік шекараны белгілеу кезінде Қазақстан тарабы Шаған-оба және Баймырза асулары маңындағы аумаққа, Сарышілде өзенінің маңайына қатысты ұсыныстар біраз талқылаудан кейін қабыл алынды. Ол жерде шекара белесі болғандықтан, елді мекендер жоқтығы, қазба байлықтарының табылмағандығы, шаруашылық қызметінің жүйелі жүргізілмейтіндігі анықталған. Учаскелерді бөлу нәтижесінде шабындық, жайылымдық жерлердің бәрі, орманды жерлердің бір бөлігі бізде қалды, – деген Қазақстанның Тұңғыш Президенті-Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Өмір өткелдері» кітабында.
Басқа да көрші мемлекеттермен шекара бекіту туралы айтсақ, Қазақстан-Қырғызстан мемлекеттік шекарасын делимитациялау жөніндегі келіссөз ВЦИК 1930 жылы қабылдаған «Қазақ және Қырғыз АССР-лерінің шекаралары туралы» қаулы бойынша жүргізілді.
Екі жақ та бір-біріне ешқандай территориялық талап қойған жоқ. Хан Тәңірі шыңы маңайындағы, Шу өзені бойындағы, «Бішкек-Шолпаната» тасжолындағы ауыс-түйістер дау-дамайсыз шешілді.
Ал Қазақстан мен Түркіменстанның шекарасы шаруашылық тұрғыдан игерілмеген, Үстірт ойпатындағы ел қоныстанбаған шөлейт даламен өтетіндіктен, көп қиындықсыз бекітілді.
Қазақ-өзбек шекарасына келсек, Қазығұрт баурайындағы Бағыс пен Туркестанец елді мекендерінің тұрғындары түгелдей Қазақстан аумағында қалғылары келетіндерін айтқан. Өзбек жағы Бағыс елді мекеніне ешқандай дау айтпағанымен, Туркестанец поселкесінің КСРО тарағаннан кейін Өзбекстан Республикасы Қорғаныс министрлігінің қарауына берілгенін еске салды. Ақыр аяғында Бағыс Қазақстан жағына қарады да, Туркестанецте тұрып, Өзбекстан аумағында қалғысы келмеген қандастарымыз көшіріліп алынды.
Бағыс маңындағы 517 гектарлық тау биігіндегі жайылымдық жерлер Қызылорда облысындағы Нысан-1, Нысан-2 және Баймұрат аталатын жартылай шөлейт аймақтағы елді мекендер аумағына ауыстырылды. Мұндай мәселелер Арнасай су бөгеті маңайында да жөнімен қарастырылды. 2002 жылғы 9 қыркүйекте Қазақстан Республикасы мен Өзбекстан Республикасы арасындағы мемлекеттік шекараның жекелеген учаскелері туралы шартқа қол қойылып, ұзындығы 2351 шақырымдық шекараны делимитациялау мәселесі біржолата шешілді.
Теріскейдегі көрші Ресеймен мемлекеттік шекара туралы келіссөздер 1999 жылдың қыркүйек айында басталған. Бұл – яғни, Қазақстан-Ресей шекарасы әлемдегі ең ұзын – 7591 шақырымды құрайтын құрлықтық шекара. Екі елдің шекарадағы қарым-қатынасты реттеуі өзара сенімге құрылған қарым-қатынасты арттыра түсті.
Жиырмасыншы ғасыр басында Мағжан ақын «Алыстан орыс, қытай ауыр салмақ, Жақыннан тыншытпайды қалың қалмақ.
Арты – ор, алдында – көр, жан-жағы жау, Дағдарған Алаш енді қайда бармақ?!» деп уайымға салынғанын білеміз. Бабаларымыздан қалған байтақ даланың шекарасы Тәуелсіздіктің арқасында заңды түрде шегенделді. Сол үшін де ордалы 30 жылдың ең айтулы жетістігі деп атауға негіз бар.
«СБ» ақпарат
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
