Сыр бойы

Жаз мезгілінде Қ.Мұхамеджанов атындағы №1 мектеп-гимназиясы және облыстық музейдің ұйымдастыруымен «Village life» жобасы аясында Сырдария ауданына қарасты Бесарық ауылына бардық.

Оғыздардың ордасы саналатын Жанкент қалашығының шығыс бөлігі ескі арнаның үстіне салынған. Облыс әкімінің орынбасары Наурызбай Байқадамов төрағалық еткен тарихи-мәдени мұраларды қорғау жөніндегі облыс­тық ғылыми-әдістемелік кеңес отырысында археологтар құнды дерек айтты. 

Алаш қайраткері Смағұл Сәдуақасов «...Бар қазақ Сарыарқаға жиналса, қазақ елі енді жарты ғасырдан соң Жапониямен теңдессе, осы қазақтың байтақ даласында шаһарлар орнаса, зауыт-фабрикалар салынса...» деп бүкіл арман-тілегін ақ қағаз бетіне түсірген болатын. Қазақ баласының осы сатыларға тек білім мен күш-жігер салу арқылы жететінін данышпандықпен саралап өткен.

Еліміздегі көне ірі қалалардың бірі – Сығанақ кезінде қазақ халқының басын құраған Ақорданың астанасы болған. Мәдениеті, сәулеті, саудасы мен қолөнері дамыған, 15 мұнаралы қорғаны болған қала  Ұлы Жібек керуен жолының бойында. 

Соңғы жылдары Қармақшы ауданында ежелгі және ортағасырлық қалалардың орнына археологиялық зерттеу жұмыстары жүйелі жүргізілуде.

Жерімізге сұғынған жатжұрттықтармен соғыста және ұлт-азаттығы жолында жан аямай күрескен батыр тұлғаларымыздың жарқын істерін кеңінен дәріптемей, шынайы патриоттарды тәрбиелей алмаймыз. Азаттық таңының атуы үшін сан ғасырлар бойы егеулі найзасы қолдан түспей күрескен батырларымыз келешек ұрпаққа отаншылдықтың өміршең өнегесін, тамаша ғибрат үлгісін көрсетіп кетті. Осыған байланысты батырлар институтының қазақ қоғамындағы орны әлі де болса жан-жақты қарастырылуы қажет. Несін жасырамыз, аталған санатқа жататын көптеген жеке тұлғалардың өмір жолдары, елге жасаған еңбектері әлі кеңінен зерттеле қойған жоқ.

Таяу Шығыс елдері мен халықтары және әлемдік діндер үшін Иерусалим қандай киелі болса, Түркістан – Орта Азия халықтары мен елдері үшін сондай киелі. Өйткені ислам өркениеті нақ Таяу Шығыста қанат жайып, көкке самғаса, ислам діні біздің аймақ пен көшпенділер әлеміне самғауы мен орнығуы Түркістан арқылы жүзеге асырылды. Осы тұрғыдан алғанда біз салған Нұр-Сұлтан қаласы Түркістан идеясының материалдануы, бүгінгі тілмен айт­қанда, Нұр-Сұлтан мен Түркістанның жаңғыруы.

Патшалық Ресейдің отаршылдары Қазақстанның оң­түстік облыстарын басып алған соң бұл жерлерде түрлі әлеуметтік өзгерістер орын алды. Сырдың төменгі ағысында, атап айтсақ, Перовск уезінде отарлаушы елдің ықпалымен заманға сай оқу орындары ашыла бастады.

Сырдың қасиетті топырағы сан ғасырлық тарих қойнауынан жеткен ғажайып құндылықтардан кенде емес. Қорқыт абыздан бастауын алған рухани мол қазынамыздың туған жердің тылсымына тұнған сыр-сипаты ерекше. 

ХІХ ғасырдың соңында Қаратаудың теріскейіндегі алыс ауыл Ақсүмбеде (Оңтүстік Қазақстан облысы Созақ ауданы) өмірге келген Сұлтанбектің тіршілік ғұмыры ХХ ғасырдың басында Түркістан өлкесіндегі аласапыран оқиғалардың қақ ортасында өтті. Бар саналы ғұмырын туған халқына адал қызмет етуге арнаған Сұлтанбектің тағдыры да елімен еншілес болды. Халқымен бірге оның жарқын болашағы үшін күресті. Осы жолда бақытын да көрді, халқы нәубетке ұшырағанда осы жолда жүріп құрбандық болып кете барды. Сол себепті де ұлттық дамудың тарихи тегершігі кері айналған тұста, Сұлтанбек Қожанов та «ұлтшылдықпен» айыпталып, халық жауы атанды, ұзақ жылдар бойы есімі жұртқа «жабық» болып келді. Сұлтанбектің есімі Кеңес үкіметі жылдарында ақталғанымен де оның шын мәніндегі халқымен қауышуы еліміз тәуелсіздік алған жылдарда болды. Қазір тәуелсіз Қазақстанның рухани көгінде Сұлтанбек Қожановтың жұлдызы жарқырай түсуде.