Сыр бойы

  Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев «Ұлытау-2019» форумында: Алтын Орданың 750 жылдығын, Жошы ханның есімін ұлықтау жөнінде пікірін білдіріп өтті. Қазіргі таңда елімізді туристік мемлекетке айналдыру бағытында жұмыстар жасалуда, екінші жағы Алтын Орданың тікелей мирасқоры екеніміз бесенеден белгілі.

Қарша бораған оқ. Тұтқиылдан дүрс-дүрс атқылаған зеңбірек даусынан құлақ тұнады. Қала көк түтінге оранған. Мұндай ұрыс даласынан аман шығу-шықпауың бір Аллаға аян. «Туған жерден бір уыс топырақ бұйырмай, жат мекенде қаламын ба?» деген суық ой жаныңды түршіктіреді. Кейіпкеріміз, сұрапыл соғыс жылдарында бірнеше қаланы жаудан азат етуге, сонау Берлин түбіндегі алапат соғысқа дейін қатысып келген Жұбатыр Тоқбосыновтың көңіл түкпіріндегі ауыр естелік еді бұл...

Сырдария және Жалағаш аудандарының шектесетін тұсында Қалжан ахун медресесі бар. ХІХ ғасырдың бас жағында күйдірілген кірпіштерден және жоғары сапалы тікбұршты қам кесектерден тұрғызылған көне нысанның құрылысы асқан ыждаһаттылықпен салынған. Қапсырмалы биік қақпадан кіргеннен кейін оң жақта діни ғибадат шараларын атқаруға арналған бөлме бар. Төргі жағы құбылаға қарата салынған, төбесі биік бөлменің қабырғалары әлі мықты. 

Көне  тарихқа, даланың  шыншыл  шежіресіне  көз  жүгіртсек,  Сыр  бойы  береке-бірлігі  бұзылмаған  жұрттың   Ұлы  ордасы  болғанын  көреміз.  Қиын-қыстау  күндерде  ұлтқа  пана, өзегі  талған  өзгеге  сая  болған өркенді  өңір  жа­йлы Елбасымыз Нұрсұлтан  Назар­баев­тың  «Сыр – Алаштың  анасы»  деген  қа­натты  сөзінің  түп-төркіні  осында  жатса  керек.  

Жаз мезгілінде Қ.Мұхамеджанов атындағы №1 мектеп-гимназиясы және облыстық музейдің ұйымдастыруымен «Village life» жобасы аясында Сырдария ауданына қарасты Бесарық ауылына бардық.

Оғыздардың ордасы саналатын Жанкент қалашығының шығыс бөлігі ескі арнаның үстіне салынған. Облыс әкімінің орынбасары Наурызбай Байқадамов төрағалық еткен тарихи-мәдени мұраларды қорғау жөніндегі облыс­тық ғылыми-әдістемелік кеңес отырысында археологтар құнды дерек айтты. 

Алаш қайраткері Смағұл Сәдуақасов «...Бар қазақ Сарыарқаға жиналса, қазақ елі енді жарты ғасырдан соң Жапониямен теңдессе, осы қазақтың байтақ даласында шаһарлар орнаса, зауыт-фабрикалар салынса...» деп бүкіл арман-тілегін ақ қағаз бетіне түсірген болатын. Қазақ баласының осы сатыларға тек білім мен күш-жігер салу арқылы жететінін данышпандықпен саралап өткен.

Еліміздегі көне ірі қалалардың бірі – Сығанақ кезінде қазақ халқының басын құраған Ақорданың астанасы болған. Мәдениеті, сәулеті, саудасы мен қолөнері дамыған, 15 мұнаралы қорғаны болған қала  Ұлы Жібек керуен жолының бойында. 

Соңғы жылдары Қармақшы ауданында ежелгі және ортағасырлық қалалардың орнына археологиялық зерттеу жұмыстары жүйелі жүргізілуде.

Жерімізге сұғынған жатжұрттықтармен соғыста және ұлт-азаттығы жолында жан аямай күрескен батыр тұлғаларымыздың жарқын істерін кеңінен дәріптемей, шынайы патриоттарды тәрбиелей алмаймыз. Азаттық таңының атуы үшін сан ғасырлар бойы егеулі найзасы қолдан түспей күрескен батырларымыз келешек ұрпаққа отаншылдықтың өміршең өнегесін, тамаша ғибрат үлгісін көрсетіп кетті. Осыған байланысты батырлар институтының қазақ қоғамындағы орны әлі де болса жан-жақты қарастырылуы қажет. Несін жасырамыз, аталған санатқа жататын көптеген жеке тұлғалардың өмір жолдары, елге жасаған еңбектері әлі кеңінен зерттеле қойған жоқ.