Бүгін – Ядролық қарудан бас тарту күні. Осыдан он бір жыл бұрын БҰҰ Бас Ассамблеясының Бірінші комитетіне Қазақстан 29 тамызды – Бүкіләлемдік ядролық қарудан бас тарту күні деп жариялауды ұсынды. Бұл ұсыныс қолдау тауып, дәл осы күн БҰҰ-ның күнтізбесіне енгізілген болатын. Еліміздің ұсынған маңызды шешіміне 26 мемлекет келісім білдірген. Олардың қатарында Армения, Беларусь, Бразилия, Катар, Қырғызстан, Моңғолия, Араб Әмірлігі, Тәжікстан, Түркіменстан, Жапония секілді алпауыт елдер бар.
Мұндай шешім қабылдау Қазақстанның Тұңғыш Президенті-Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың 1991 жылғы 29 тамыздағы әлемдегі ең ірі Семей ядролық полигонын жабу туралы Жарлығымен тікелей байланысты еді.
Қырық жыл бойы 500-дей ядролық сынақ өткізілген Семей полигонының жабылуы – Қазақстанның жаһандық қауіпсіздікке жасаған қадамы болды. Бұл ретте қазақ елі барша әлемге дамудың бейбіт жолын көрсеткен ядролық қарусыз қозғалыстың жетекшісіне айналды. Сондай-ақ, әлем елдері Қазақстанды әлемдік қауіпсіздікті қамтамасыз етуде жаңа идеялар бастамашысы деп білді.
«Атом бомбасы», «ядролық қару» – атының өзі қорқынышты. Бұл сөздерді айтқанда, жойқын жарылыс көз алдыңа елестейтіні анық. Беті әрмен дерміз-ау, бірақ дәл осындай алапат қазақ жерінде орын алды. 70 жылдан астам уақыт өтсе де, айықпас жара салған бұл оқиға әлі күнге дейін адамзат баласына өз зардабын тигізіп келеді. Халықтың көрген азабын, қиындығын айтып тауысу мүмкін емес.
Тарихқа көз жүгіртсек, 1945 жылы тамызда алғаш рет Жапонияның 350 мың тұрғыны бар Хиросима қаласына АҚШ-тың B-29 бомбалаушы ұшағы ең бірінші жасалған атом бомбасын тастайды. Бұл халықтың 90 процентіне әсерін тигізіп, одан 140 мың адам ажал құшады. Ал дәл осындай сынақ 4 жылдан кейін қазақ жерінде орын алады. 1949 жылы Семей ядролық полигонында КСРО-ның тұңғыш атом бомбасы сынақтан өткізілді. Бұдан Семейдің 200 мыңнан астам тұрғыны 100-ден 200-ге дейінгі рентген шамасында радиация алады. Соның салдарынан 1949-1963 жылдар аралығында адамдар айықпас дертке ұшырап, көбісі бақилық болды. Кейбір мәліметтерге сүйенсек, ядролық зарядтардың жиынтық қуаты Хиросимаға тасталған атом бомбасынан 2,5 мың есе артық екен. Бұл бір мезетте 350 млн адамның өмірін жалмауға қауқарлы. Осыдан-ақ, Семей полигонының зардабы бірнеше жылға емес, ғасырға жалғасатынын бағамдауға болады. Экологиялық апат әкелген сынақтың соңғысы 1989 жылы жүргізіледі. Осыдан кейін Қазақстанның Тұңғыш Президенті-Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев Жарлық шығарып, Семей полигонын тоқтатып, ядролық қарудан азат әлем құру туралы шешім шығарды.
2012 жылы 29 тамызда «Ядролық сынақтарға тыйым салудан – ядролық қарусыз әлемге» халықаралық конференциясында еліміздің Тұңғыш Президенті Н.Назарбаев: «Ядросыз әлем – бұл ядролық энергияны әскери мақсатта пайдалануға толық тыйым салу деген сөз. Менің «Жалпыға ортақ ядросыз әлем» декларациясын талдап, қабылдау жөніндегі ұсынысымның мәні де осында. Мен осы идеяның тұрақты жақтаушысы болдым және солай болып қала беремін. Ядролық қару – адамзат үшін өз-өзіне ажал шақыру. Ядросыз әлем – ол адамзат ұмтылуға тиіс біздің ортақ мақсатымыз. Дәл осы мақсат үшін Қазақстан бүгінде халықаралық «АТОМ» жобасын іске қосты. Жобаның атауы ағылшын тіліндегі – «Abolish Testing. Our Mission» – төрт сөздің бірінші әріптерінен тұрады, «Сынақтарды жою – біздің миссиямыз» дегенді білдіреді» дей келе, барша елді «АТОМ» жобасын қолдауға және ядролық қарусыз әлем құруға шақырған еді. Сонымен бірге Елбасы АҚШ-тың Вашингтон қаласында өткен ядролық қауіпсіздік жөніндегі төртінші саммитте «Әлем. XXI ғасыр» манифесін жариялап, көпшіліктің ойын дөп басты.
Әлемдік қоғамдастық іс-қимылының тұтастық алгоритмдерін кешенді негізде жүргізудің бірнеше бағытын айқындап көрсеткен Елбасы:
– Ядролық және басқа да жаппай-қырып жоятын қарудан толықтай азат әлемге қарай дәйектілікпен ілгерілеу. Бұл бағыттағы маңызды қадам қазірдің өзінде жасалып отыр. 2015 жылдың 7 желтоқсанында БҰҰ Бас Ассамблеясы Қазақстанның бастамасы бойынша Ядролық қарудан азат әлем құру туралы жалпыға ортақ декларация қабылдады. Қазақстан әлемде алғашқы болып Семей ядролық сынақ полигонын біржолата жапты. Бұл – әзірше әлемдік тәжірибедегі алғашқы және бірден-бір оқиға. Жас мемлекет КСРО ыдырағаннан кейін мұраға қалған атом қаруының әлемдегі төртінші әлеуетіне және оны жеткізу құралдарына иелік етуден өз еркімен бас тартты. Бұл шешім жетекші ядролық державаларды ядролық сынаққа мораторий жариялауға қозғау салды. БҰҰ аясында Ядролық сынақтарға жаппай тыйым салу туралы шарт жасалды және қол қою үшін ашық деп жарияланды, бірақ ол осы күнге дейін күшіне енбей келеді. Қазақстан аумағында МАГАТЭ туы астында атом энергетикасын дамытуды жоспарлап отырған мемлекеттерге арналған Төмен байытылған ядролық отын банкі құрылды, – деп ХХІ ғасырда өмірлік іс-әрекеттің тәсілі ретінде соғыстың түп-тамырын біртіндеп жойып, орнықты әлемнің географиясын қалыптастыру қажет екендігін алға тартты.
ХХІ ғасырда соғыссыз әлем құруды көздеген бұл манифест кейін БҰҰ Бас Ассамблеясының және Қауіпсіздік кеңесінің ресми құжаты мәртебесін алды.
Бүгінде Қазақстан – осындай игі істің арқасында ядролық қаруға қарсы күрестің әлем мойындаған көшбасшысы, кейінгі ұрпақтың бейбіт болашағы үшін жаппай қырып жою қаруын жинақтаудан бас тартудың айшықты үлгісін көрсеткен мемлекет.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
