Жалағаш ауданындағы Калинин атындағы кеңшарда қызметте жүргенімде 1979 жылдың желтоқсан айында Краснодар ауыл шаруашылығы институты жанындағы бүкілодақтық білім жетілдіру курсына екіайлық оқуға бардым. Институтта 9000 студент 17 мамандық бойынша білім алады екен. Сондай-ақ Азия, Африка, Латын Америкасындағы дамып келе жатқан он бес елден 2 мыңдай студент оқиды. Білім жетілдіру курсына Кеңес одағының күріш егетін өлкелерінен, атап айтқанда, Кубаньнан Қиыр Шығыстағы Амурға, Оңтүстікте Ферғана жазығынан Қарақалпаққа дейінгі аймақтардағы шаруашылық мамандары шақырылып, білімдерін көтеретін.
Краснодар өлкесі кеңестік ауыл шаруашылығының озат тәжірибесі мен ғылыми жаңалықтарының көш бастаушысы болғанын бүгінгі аға ұрпақ жақсы біледі. Күріш ғылыми-зерттеу институты да осында орналасқан. Курс тыңдаушыларына жақсы жағдай жасалған, екі адамға бір бөлме, арзандатылған тамақ, бос уақытта Солтүстік Кавказ, Қара теңіз жағалауына саяхат жасау, тарихи орындармен танысу қарастырылған. Курста Одақтың барлық өлкесінен 60 тыңдаушы екі топқа бөлініп оқуымызды жалғастырдық. Аты Одаққа танымал Кеңес одағының батыры партизан, Социалистік Еңбек Ері А.И.Майстренко басқаратын «Красноармейский» күріш шаруашылығының басшыларымен, өзімен кездесіп, тәжірибе алмасуымыз естен кетпес сәттер болды. Тыңдаушылардың арасында Краснодар өлкесіне қарайтын Адыгей автономиялық облысының Теучежский ауданынан адыгейдің Ахмед Бызуба, орысша аты Алексей Бызуев деген жігіті болды. Жігіт ағасы болып қалған ол өз кеңшарында бөлімше меңгерушісі болып қызмет атқарады екен. Тау халқына тән қияқ мұртты, ірі денелі Ахмедпен жақындасып, етене араласып кеттік.
Жоғары білімді, ауыл шаруашылығының маманы, өндіріс басшысы Әлекең жан-жақты білімді азамат екен. Қазақстан, қазақтар туралы, өмір салтын, әдет-ғұрпын, облыстың жағдайын, ауыл шаруашылығын, оның ішінде күріш шаруашылығының жағдайын сұраумен болатын. Мен де білгенімше жауап беремін. Сондағы айтқаны әлі есімде: «Сендер, қазақтар – ұлт болып қалыптасқан өз елдерің, өздеріңнің жерлерің, әдет-ғұрыптарың, салт-дәстүрлерің, өшпес тарихтарың бар халықсыңдар. Сондай елді басқарып отырған әлем таныған Д.А.Қонаевтай басшыларың бар» деп өз елінің, ұлтының жағдайын айтып мұңайған еді. Азаматтың жанына бататыны – басқа да тау халықтары сияқты бодандыққа қарсы ата-бабаларынан бері күресіп келеді. Отаршылдықтың кесірінен дінін жоғалтқан, орыстандырылған. Кеңестік дәуірде де өлкелік басқарудан шығып, автономиялық республика болуға талпынған. Бірақ оған жол берілмегенін, аты-жөні орыстанып кеткенін, тілінің жоғалып бара жатқанын айтып қиналатын.
Ескі таныстай болған Әлекең Жаңа 1980 жылды қарсы алуға үйіне қонаққа шақырды. Желтоқсан айының соңғы күні жеке көлігімен келіп, алып кетті. Күріш кеңшарының басшылары тұратын орталық бөлімше аудан орталығында орналасқан екен. Аудан орталығы қала тәріздес салынған. Кеңшардың басшылары мен бас мамандарының үйлері коттедж, ыстық, суық су кіргізілген. Аулалары – қыс болса да, көкорай шалғын. Қылқан жапырақты ағаштар, қысқаша айтқанда ұжмақ дерсің. Халқы да мәдениетті, үнемшіл, бекерге ақша шашпайды екен. Әр үй жыл бойы пайдалануға, сатуға бір тоннаға жуық жүзім шарабын, көкөніс тағамдарын дайындап алатын болған. Кешке досымның қалада тұратын балалары, туыстары, көршілері жиналды. Шамасы, қонақ келеді дегенді естіген болу керек. Мені Қазақстаннан, курста бірге оқитын жолдасым деп таныстырды. Дастарқандағы тағамдар өздерінің еккен-терген өнімдерінен дайындалған, шамасы, Жаңа жыл кешінің мәзірі үшін болу керек, бір шиша орыс арағы мен бір шампан, қолдан жасалған жүзім шарабы қойылыпты. Қандай үнемшіл халық десеңізші?!
Көңілді отырыста кеңшарда бас инженер болып істейтін Сүлеймен көршісіне:
– Өзің сыйлы қонақ шақырасың, дастарқаның жұпыны. Ал қазақ халқы қонақжай, өзі аш отырса да, асын қонағына береді дегенді естуші едім. Бөлімше меңгерушісің, мұның достым, жарамайды. Қонақ Жаңа жылды біздің үйден тау халқынша қарсы алады. Қазір барлығың да біздің үйге барасыңдар, – деп әңгімені қыздыра түсті.
Бас инженердің әйелі сатушы болып істейді екен, дастархан жақсы дайындалған, стол толы дүкеннің шишалары. Көңілді отырыс өтіп жатты. Түнгі он екі, Жаңа жыл құрметіне шампанның ашылуы мұң екен, даладан тарсылдаған мылтық дауысы, соғыс басталып кеткендей атыс естілді. Бұрын мұндайды естіп-көрмеген соң мас болған бұзақылар ма деген ыңғайсыздықпен үй иесіне қарадым. Олар мәз болып рахаттана күліп, орындарынан тұрып, қол шапалақтап тост көтерді. Осы кезде иығына қосауыз мылтығы, черкес шапаны, басында тау халықтарының бөркін киген үш жігіт кіріп келді. Қызулау. Алдымен ұзын бойлы, мұртты, адыгей жігіт келген бойда:
– Қайда менің жерлесім, қайда менің қазағым? – деп ентелеп, төрде отырған мені құшақтай бастады. Краснодар қаласындағы ауылшаруашылық техникумын бітіргеннен кейін Талдықорған облысының Ақсу кеңшарында механик болып, екі жыл жұмыс істеп, біздің елдің салт-дәстүрін жақсы білетін азамат екен. Оны жерлестері де «қазақ» дейді. Өзі де «қазақпын» дейді екен. Жерлесім білгенінше қазақтың салт-дәстүрін, өмір тіршілігін, ешкімге сөз бермей отырғандарға айтып түсіндірумен болды. «Қазақ қонақтарына семіз қой сояды, оны үлкен қазанға салып асады, піскесін ұннан қамыр салып, үлкен табақпен әкеледі. Ортаға алып қолмен, мына бес бармақпен жейді. Оны «бесбармақ» деп атайды. Тәттілігі сондай бес бармағыңды жеп жібергеніңді білмей қаласың» деп әңгімесін жандандыра түсті. Тыңдап отырғандар жерлесімнің аузына қарап қалыпты. Бір жігіт:
– Сіз айтыңызшы, жерлесіңіздің айтқаны шындыққа қаншалықты жақын? – деді.
Мен:
– Қазақ қонақтарына қой, тапса, одан үлкен ірі қара сойып, құрметтеп қонақасы береді. Бұл – халқымыздың дәстүрі, жерлесім тағамды қалай дайындайтынын, оның дәмділігін жеткізе айтты. Бірақ тағам дәмді екен деп, бес бармағын қоса жеп жібереді дегені шындыққа жуыспайды, – дедім.
Жұрт ду күліп, бір көңілденіп қалды. Бұл халық Жаңа жылды аспанға мылтық атып қарсы алады екен. Мұндай шараға тыйым салынғанмен, тоқтамаған. Ертеңіне жерлесімнің үйінде қонақта, тау бөктеріндегі кеңшарда өз әріптестерімнің отбасында болып, шағын ғана тау халқының өкілдеріне қазақ халқын, оның салт-дәстүрін, әдет-ғұрпы мен өмірінен хабардар еттім.
Құдайға шүкір, қазір тәуелсіз ел болдық. Бізді дүние жүзі таныды. Алда жаңа жетістіктер мен жарқын болашақ күтуде. Ол үшін еліміздің тыныштығы, халқымыздың бірлігі қажет.
Рысбай КӘРІМОВ,
Қазақстан Журналистер одағының мүшесі,
Жалағаш ауданының құрметті азаматы
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
