Сыр топырағының перзенті, Жалағаш ауданының қазіргі Ақсу ауылында өмір сүрген, бойындағы тылсым қасиетімен есімі ел жадында қалған қадірлі жан Беркінбай қалпе туралы аңызға бергісіз әңгімелер көп айтылады. Жаратылысы ерек, тұла-бойында беймәлім қасиет тұнған тұлға аса мықты емшілік қабілетімен де елдің ыстық ықыласына, құрметіне бөленген жан.
Беркінбай Бекниязұлы 1909 жылы аудан іргесіндегі Ақсу ауылының «Ақбөгет» деген жерінде дүниеге келген. Әйгілі Сыр бойының саңлақ батыры Сәрке батырдың алтыншы ұрпағы. Ел аузынан жеткен деректерге зер салсақ, Сәрке батырдың өмірге келуі де бөлек әңгіме…
Үш жүзге пір болған әйгілі Мүсірәлі қожаның Тәуке ханның бас әзіреті болып тұрған кезінде қара қылды қақ жарған әділдігімен бірге, қасиеті ерек көріпкелдігімен де есімі елге жайылған болатын. Тағдырдың түрлі сынағында жүрген жандарға тәңіріден тілеу тілеп, олардың ой-арман, мұң-мұқтаждығының орындалуына шын ықыласын бөліп, шапағатын тигізіп жүретін. Бірде қатар жүрген замандасы Өмірқұл да оған өзінің жүрегіндегі мұңын жеткізе тұрып, «Шүкір, Жаратқанның берген перзенттері бар ғой, дегенмен, қол бастайтындай бір перзент тілеп жүрген жайым бар», – деген екен. Сонда сопы әзиз бабамыз қолын жайып:
–Ал онда тілегіңді бір Алла қабыл етсін, көш бастайтын Қарқарадай қыз бердім, қол бастайтын Сәркедей ұл бердім,–дейді. Риясыз ықыласпен жасалған дұға қабыл болып, көп ұзамай Өмірқұлдың бәйбішесі Қарқарадай туымды қыз, артынша батыр тұлғалы Сәркедей ұлды өмірге әкелген екен. Иә, расында екеуі де ерекше жігерлі, сөзі сыйлы, халқына қадірлі адам болады. Олардан тараған ұрпақ та тегіне тартып туған батыр, қасиет қонған әулиелігімен дараланады.
Тектінің тұяғы Беркінбай атамыз ірі тұлғалы, келбетті, жүзі жылы адам болған дейді. Шаруаға мықты, жердің бабын жете білетін болса керек, қысы-жазы кетпені қолынан түспейді екен. Егін салу жұмыстарында ол кісінің ерекше күш қайратына жұрт таң қалатын көрінеді. Көзін көрген кісілердің айтуынша, бір күнде бес-алты түйеге жүк болатын шөпті жусатып орып тастайды екен. Осындай алапат күш иесінің жаны мейірімге толы, айналасына қамқор болып, сырқатқа шалдыққандарды кетпенімен ұшықтап, емдейді. Ол кісінің бұ әдісі ел арасында «кетпен ұшық» деп аталып кетеді. Жанып жатқан отқа әбден қып-қызыл болып қыздырған кетпеннің басын еш қиналмай жалаң қолымен ұстап, іштей дұға жасап, ұшықтайды. Қалпенің атына сырттай қанық болған жұрт алыс-жақыннан ағылып келіп жатады екен. Әсіресе, ақыл-есі ауысқан науқастарды бұл кісіге көп әкеледі деседі. Сегіз өрім қамшысымен арқа тұсынан салып жібергенде әлгіндей науқастар әп-сәтте ақылға келетін көрінеді. Бірде Қап тауынан асып шешен ағайындар осындай бір аса ауыр сырқат қызын алып келеді. Аяқ-қолын байлап-матап әзер алып келген қыз бала қалпенің емінен кейін құлан-таза айығып кетеді. Содан бұл ағайындардың қалпеге деген құрметі артып, ұзақ жылдарға жалғасқан сыйластыққа ұласады. Қалпе атамыз көзінің тірісінде сол шешен ағайындардың шақыртуымен Кавказ елінде бірнеше мәрте қонақ болып барып, сый-құрметке бөленіп қайтады.
Қалпенің көзін көрген қариялардың бірі Жалағаш ауданының тұрғыны, атақты Мысық бидің ұрпағы, ауыл шаруашылығы саласының ардагері, көзі қарақты қаламгер Жақсылық Адамбаев ағамыз. Ол кісінің Беркінбай қалпемен ағайындығы да бар. Сондықтан қалпе атамыздың ерекше қасиетін талай рет көзбен көргенін айтады. Алайда Кеңес өкіметінің қысымынан көп зардап шеккен қалпе атамыз діни тақырыпта, әулиелік пен емшілік хақында ашылып әңгіме айта бермейді екен. Бірақ «Бұл күндер де өтеді, алдағы уақытта бәрі жақсы болады»,-деп сеніммен айтатын көрінеді. Қанша қысым көрсе де қабағын шытпай, ашық-жарқын, көңілді жүреді. Мұның өзі ол кісінің ішкі рухының биіктігін байқатса керек.
Жақсылық ағамыз сөзін сабақтай келе Жалағаштың топырағындағы белгілі адамның бірі Жанұлы ақсақалдың әңгімесін айтып берді. Айта кетейік, Бекқұлы баласы Жанұлы атамыз да Беркінбай қалпенің аталас туысы.
…Сол отызыншы жылдардың бас кезі болатын. Елді аштық жайлай бастаған тұста жұрт Өзбекстан жаққа үдере көшіп жатты. Біз де біршама ағайынымызбен Тәшкен астық. Әдеттегідей азық-түлік алмаққа базарға келген едім. Бір мезетте жапырлай жиылып тұрған көп адамды көріп, солай қарай бұрылдым. Жақынырақ келгенде тани кеттім, Бекнияз әкеміздің ұлы Беркінбай екен. Қолындағы салмағы бір пұттай жалпақ тасты жоғары лақтырып, біресе кеудесімен, біресе қолымен қағып алып, қоршаған жұртты қайран қалдырып тұр. Шынымды айтсам, «Анау зілдей тас абайсызда аяғына түсіп кетсе, жағдайы не болмақ?» деген ой мазамды алды. Қасына барып, көңілін алаңдатпайын деп қайтып кеттім. Үйге келе сала көрген-білгенімді әкеме баяндап бердім. Сонда әкем сәл ойлана түсіп: «Ә, Жалаңаяқ әулиеден оралған екен ғой. Ол ағаңа әруақ қонып жүр. Ештеңе қылмайды, осында болса үйге бір соғуы керек» деді. Расында, арада бірнеше күн өткенде, Беркінбай ағамыз үйге келді. Жүзі сынық көрінді. Байыбына барсақ, сол базарда жүрген жерінен қызыл жағалылар ұстап әкетіп, темір торға қамап, әбден қысым көрсетеді. Бірақ қанша құлыптаса да бір ғаламаттың күшімен түрменің темір есігі ашылып кете береді. Сонымен, олар мұны көп ұстамай босатып жіберген екен.
Жанұлының әкесі Бекқұлы ақсақалдың айтқан сөзі бекер емес. Расында, Беркінбай атамыз сол жиырма жастан асқан шағында Жам тауының үңгіріндегі Жалаңаяқ Әздер әулиенің басына, одан бері Отырардағы Арыстанбаб әулие, Түркістандағы Қожа Ахмет Яссауи бабаларымыздың басына зиярат етіп қайтқан екен. Бұл жерде айта кететін бір жайт, үш жүзге әйгілі Марал ишан бабамыз осы Жалаңаяқ Әздер әулиенің шәкірті болған. Марал ишан жайлы әңгімелерде ұстазы Жалаңаяқ Әздер оған өзінің көк асасын сыйлаған деген сөз бар…
Жанұлы қарияның әңгімесінен тағы бір оқиға, бұл туралы белгілі қаламгер Ахат Жанаевтың 2009 жылы «Жалағаш жаршысы» газетіне шыққан «Беркінбай қалпе. Аңыз бен ақиқат» атты мақаласынан оқыған едік. Ол әңгіменің мазмұны былайша тарқатылады…
«Күздің қара суық күндерінің бірі болатын. Жалағаштағы Оспан ағай есігінің алдына киіз үй тіктіріп, үйдің қасына бір арбаға жүк боларлық сексеуілді жақтырып жатыр екен. Қара-құра адам жиналып қалған. Оспан ағамыздан мұның мәнісін сұрағанымда, «Сәл шыда, кереметті қазір Беркінбай келгесін көресің» деді. Бір уақытта Беркінбай ағамыз келіп, әлгі қып-қызыл шоқты жалаңаяқ кешіп, зікір салмасы бар ма?
Мұны көрген жұрт жағасын ұстап, кейбіреулері қарауға дәті шыдамай кетіп қалып жатты. Ол ештеңе емес, бір мезетте ол жаңағы жалыны маңайын шарпыған қып-қызыл шоқтың үстіне шалқасынан жатып, жалаңаш кеудесіне зіл батпан тасты қойғызып, оны қарулы жігіттерге келсаппен ұрғызды. Әлден соң келсаптың басы шыдамай қақ бөлінді. Осыдан кейін ол кісінің қасиетіне халық шүбәсіз иланған еді. Жұрт сенбес бәлкім, бірақ мен де осындай кереметті көзіммен көрдім»– деген екен Жанұлы атамыз.
Қалпенің көзін көрген қариялардың айтуынша, ол кісі жасы ұлғайған шағында да қыстың қақаған суығында жалғыз көйлекпен жүреді екен. Қардың үстін жалаңаяқ кешіп кете береді дейді. Көңілінде күмәні бар кей адамдардың көзін жеткізу үшін қайнап жатқан қазанды қолымен араластырғанын да ел аңыз ғып айтады. Қалпе атамыз бірде жүргелі тұрған пойыздан қалып қойыпты. Бірақ қандай да бір құдыреттің күшімен баратын жеріне сол пойыздан бұрын жетіп, қасындағы бірге келе жатқан адамдарын күтіп алады. Сонда жұрт еріксіз таң қалған екен. Бұл әңгімені де ел ішінен естіген едік…
Беркінбай қалпе 1977 жылы 68 жасында өмірден өтеді. Ол кісі өмірден өтерінде өзіне мықтап «көз тигенін» айтқан екен. Бұл туралы Беркінбай қалпе мешітінің шырақшысы, қалпенің туған күйеу баласы Әлім Молдабайұлы айтып берді.
Жасы егде тартқан кезінде қалпенің қасиетін көзбен көріп, арнайы хабар түсіруге Алматыдан бір топ адам келеді. Сонда қалпе олардың алдында «кетпен ұшығын» жасап, қып-қызыл боп отқа қыздырылған кетпеннің басын қолымен ұстағанын көргенде бәрі таң қалған көрінеді. Сол адамдардың арасындағы көк көзді адамның көзі тиді деп, көңіліне алып қалған қалпе содан кейін көп ұзамай өмірден өтіпті. Қалпенің алты баласы болған екен. Бүгінде Сәрсенкүл мен Серіккүл Жалағашта тұрады. Бір-бір әулеттің отын жаққан, өсіп-өнген отбасы. Сүлеймен, Жұмакүл, Елемес, Бисені де облыс аумағында тұрады. Олардан тараған ұрпақ түрлі салада еңбек етіп келеді.
Бүгінде қалпенің басында жалпы жұрт зиярат етіп баратын арнайы үй бар. Жақсылық ағамыздың айтуынша, Жалағаштың белгілі азаматы Қожахмет Баймаханов ПМК мекемесін басқарып тұрған уақытында осы жерден үй салдырып, оған баратын жолды да жөндеткен екен. Кейіннен, 2007 жылы аудан басшысы болған Өмірбек Шәменов бұл үй қайта жаңғыртып салады. Электр жарығы тартылып, айналасы көркейтіп-көгалдандырылады. Саялы жерге келген адамның көңілі көтеріліп, бір ерекше жайлылықты сезінеді екен.
– Бұл ағаштардың бәрін өзім ектім. Ол кезде жаспыз, көп нәрсеге көңіл бөле бермейміз. Әйтпесе, әкеміздің өз аузынан небір ғажап әңгімелерін тыңдап алған болар едік. Бір жағынан, Кеңес өкіметінің саясаты бұған түбегейлі қарсы болды. Несін жасырамыз, бата бергенде қол жаюға да қорқатын заманнан өттік. Қазір соның есесін қайтарып, өткенімізді танып-білуге терең мән беріліп отыр. Соған шүкір дейміз. Әлі есімде, әкеміз үнемі ертеңгі күнге сенім артып отыратын, – дейді Әлім ағай.
Беркінбай қалпе өзі тұрған үйінің жанына жерленген. Балалары ақ кірпіштен күмбезді кесене салған. Кесененің маңдайшасына қалпенің көзі тірісінде қолданған дәрет құманы мен жоғарыда айтып өткеніміздей, Түркістан жақтан көтеріп әкелген қара тастың сынығы қойылған. Құдай қосқан қосағы Балажан Мейірманқұлқызы анамыз 1987 жылы дүние салды. Ол кісінің бейіті де атамыздың қасында. Беркінбай қалпенің мешіті сол 1977 жылы мәдени ескерткіштер тізіміне еніп, мемлекет қарауына алынған.
Қасиетті орынға әлі күнге дейін зиярат етіп келетін жандар жетерлік. Жергілікті тұрғындардан бөлек, еліміздің әр өңірінен келіп, тілек тілейтіндер, сөйтіп қалпенің шапағатымен ниетіне жеткен адамдар көптеп саналады.
>>> Біздің Facebook, Instagram парақшаларымыз бен Telegram каналымызға жазылыңыз! <<<
