Сыр бойы

«– Бетім-ай!..  Масқара-ай! Тырыли арық Қарақатын жерқазбаға танаурап сөйлей кірді. Құшағындағы отынды аласа қазандықтың жанына аудара тастады.

Мен 1988 жылы Қызылорда педа­гогикалық институтының қазақ филологиясы және тарих факультетіне оқуға түстім.

Қазалылық ақын қыз, мектеп мұғалімі Сағыныш Мұхитқызының есімі әлеуметтік желі қолданушыларына жақсы таныс.

 Біз сұрапыл соғысты көр­медік. Аналардың баласын жоқтаған зарлы мұңын есті­медік. «Қара қағаз» алып, азан-қазан болған ауылды да білмейміз.  Тек ата-бабаларымыз басынан өткерген зұлмат жылдармен жазушылардың еңбегінің арқасында таныспыз.

Тән мен жан екі түрлі нәрсені қалайды. Тән қозғалыс­ты сүйеді, жан еркіндікті, тыныштықты жақсы көреді. Жанымыз бізді өз болмысымыздан ауытқымауға үндейді. Жанның жаратпайтын, көңілдің қаламайтын әрекетіне бару ауру шақырады.

«Ақ Жайықтың ақ шағаласы» атанған танымал ақын, публицист, белгілі қоғам қайраткері, Мемлекеттік сыйлықтың иегері Ақұштап Бақтыгереевамен талантты жерлесіміз, журналист Нұрсұлтан Мықтыбайдың шығармашылық және рухани байланысы әдебиет сүйер қауымға жақсы таныс.

Бір күні сабақтан қайтып келе жатсам, базарда бір әйел «Яблочки, яблочки» деп, зар қағып тұр екен. Алманы солай атайтынын «орысша-қазақша тілмаштан» көрген сияқты едім. Бірақ, алманың өзі қандай болатынын көрген емеспін де. Пәтер үйімнің екі қызына бір көрмеген сыйлық жасағым келіп, базарға бұрылдым да әлгі әйелден алманың бағасын сұрадым.

XVII ғасырда Жайық бойын жаулаған қалмақтармен күресте ерлігімен ерекше көзге түскен ба­тыр­лардың бірі – Келменбет (Сары­қасқа) Келдібайұлы. Батыр атымен қоса айтылатын сарықасқа сөзі оның атының түсі. Ол сары қасқа тұлпары және қасына жиған қа­рулы жүз жігітімен қалмақ қама­лын қақырата бұзып, ерекше ерлік көрсеткен. Тұт­қиылдан жасалған осы шабуылдан жау жасағы ойсырата соққы алып, жеңіліс табады.

 Әрбір байқаған адам білсе керек: күлкі өзі бір мастық екенін, әрбір мас кісіден ғафил көп өтетұғынын да, әрбір мастың сөйлеген кезінде бас ауыртатұғынын. Бұлай болғанда, күлкіге салынған кісі не шаруадан, не ақылдан, не бір ұят келерлік істен құр, ғафил көп өткізіп отырса керек. Осындай ғафилдік көп өткізіп, өлмеген кісінің не дүниеде, не ахиретте ауырмай қалмаса керек.

Жиенбай жырау 1864 жылы сол кездегі Қазалы уезі, Қармақшы ауданы, Қуаңдария болысы, №2 ауылда, «Ақтайлақ-кезең» деген жерде жалғанның жарығына келіп, ата-анасын қуанышқа бөлеген екен. Әкесі Дүзбембет елге сыйлы, сөзі уәлі, аузы дуалы жан болса керек. Анасы белгілі шайыр Шораяқтың Омары апасы екенін көп адам біле бермеуі де мүмкін.